Ο ΛΟΙΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ- ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕ ΤΟΝ COVID-19, της αποφοίτου μας Κάλλιας Κοτζαμανίδη

Κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα ξέσπασε λοιμός που ξεκίνησε από την Βόρεια Αφρική και μεταδόθηκε αρχικά στον Πειραιά και στην συνέχεια στην Αθήνα κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Kαταστροφική επιδημία, που εκδηλώθηκε κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 430 π.Χ., και ενώ η πόλη πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες. Έγινε η αιτία θανάτου όχι μόνο χιλιάδων Αθηναίων, αλλά και της πιο ιστορικής Δημοκρατίας του κόσμου.

Μεταξύ αυτών που νόσησαν ήταν και ο ίδιος ο Θουκυδίδης, ο οποίος περιγράφει τον λοιμό των Αθηνών μέσα από τα βιώματά του αλλά και την προσωπική του εμπειρία.

Ο ίδιος αναφέρει πως λόγω της εξάπλωσης της ασθένειας στην πόλη επικράτησε ανομία και χάος. Η μεγάλη έκταση της ασθένειας και τα αρνητικά της αποτελέσματα οδήγησαν τους πολίτες της Αθήνας σε διαφορετικές μεταξύ τους απόψεις για τις αιτίες του λοιμού.

Βασισμένοι στις περιγραφές του Θουκυδίδη που κάνει λόγο για συμπτώματα που ξεκινούν από το στόμα και καταλήγουν στη κοιλιακή χώρα, το έντερο, το δέρμα και το κεντρικό νευρικό σύστημα, γνωρίζουμε πως σε πέντε χρόνια έχασαν τη ζωή τους ίσως το ένα τέταρτο του πληθυσμού της πόλης-κράτους. Το πρώτο σύμπτωμα των ασθενών ήταν ένας εξοντωτικός πυρετός, κεφαλαλγία, ακατάσχετη αιμορραγία από τα μάτια, εμετός και συνέχεια της αιμορραγίας, ακολουθούμενη από εξανθήματα και διάρροια, άνοια, κατάθλιψη. Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως αν κανείς ήθελε να διαφύγει τον θάνατο, έκοβε το μέρος του σώματος όπου υπήρχε εμφανής ένδειξη των συμπτωμάτων, όπως άκρα των χεριών και ποδιών, και μερικοί έβγαζαν ακόμη και τα μάτια τους. Άλλοι πάλι, αμέσως μετά την θεραπεία τους, πάθαιναν γενική αμνησία και δεν αναγνώριζαν ούτε τους εαυτούς τους ούτε τους οικείους τους.

Ένα από τα παράξενα αποτελέσματα του λοιμού ήταν η εξαφάνιση των ορνέων και των άλλων ζώων που συνηθίζουν να τρέφονται με νεκρά σώματα (πτωματοβόρων), καθώς φαίνεται ότι η ασθένεια μεταδιδόταν και σε αυτά, πράγμα που οδήγησε στη μείωση του πληθυσμού τους.

Πέρα από τον ίδιο τον Περικλή, ένα μεγάλο μέρος της ηγεσίας των στρατιωτικών δυνάμεων στόλου και ξηράς πέθανε επίσης, και η εξουσία στην πόλη αναλήφθηκε από διάφορους αντικαταστάτες τους οποίους ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει ως ανίκανους και αδύναμους. Με την πάροδο των ετών, οι μελετητές ανέπτυξαν αρκετές θεωρίες και ταύτισαν τον λοιμό, με δεκάδες σύγχρονες ασθένειες όπως, χολέρα, ελονοσία, ευλογιά, βουβωνική πανώλη και ίσως κάποιο είδος συνδρόμου που οδήγησε σε τοξικό σοκ.

Στον Θουκυδίδη και στις καταγραφές του παρατηρούμε ομοιότητες με την σημερινή πανδημία του Covid-19. Δεν υπήρχε αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της ασθένειας. ‘Όπως και σήμερα, υπήρξαν θεωρίες συνομωσίας για τη νόσο. Πιο συγκεκριμένα, κάποιοι Αθηναίοι πίστευαν ότι ο λοιμός προήλθε από τους Σπαρτιάτες που έριξαν δηλητήριο στα πηγάδια του Πειραιά. Επιπλέον ο Θουκυδίδης αναφέρει πως η ασθένεια σκότωνε αυτούς που είχαν ήδη κάποια άλλη νόσο, όπως και σήμερα μεγαλύτερο κίνδυνο έχουν οι ευπαθείς ομάδες. Όπως και ο Covid-19, έτσι και ο Αθηναικός λοιμός δεν έκανε διακρίσεις καθώς από αυτόν πέθανε μέχρι και ο Περικλής.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως η ασθένεια προέρχονταν από την Αιθιοπία, και πέρασε μέσω της βόρειας Αφρικής στον ελληνικό κόσμο. Εκτιμάται ότι σκότωσε τo 1/3 του πληθυσμού της πόλης ο οποίος ανερχόταν σε 300.000. Στο έργο του «Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου» η λέξη «φλύκταινες» μπορεί να έχει πολλαπλές μεταφράσεις, ως φουσκάλες που έχουν υγρό ή ως κάλοι που δεν έχουν. Οι φουσκάλες ενδέχεται να υποδηλώνουν ίσως ευλογιά, που είναι ένας από τους υποψηφίους ιούς στις έρευνες των επιστημόνων. Αυτό όμως, αποκλείει την θεωρία της πανούκλας, που θεωρείται ένα άλλο πιθανό αίτιο. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, η Αθήνα δεν μπόρεσε να επανακάμψει στο επίπεδο της ισχύος που διέθετε πριν από την επιδημία.

[2.47.1] Κατά τοιούτον τρόπον έγινεν η τελετή του ενταφιασμού κατά τον χειμώνα τούτον, μετά την λήξιν του οποίου έληξε και το πρώτον έτος του πολέμου. [2.47.2] Ευθύς δε με την αρχήν του επομένου θέρους, οι Πελοποννήσιοι και λοιποί σύμμαχοι, με τα δύο τρίτα των δυνάμεών των, όπως και την πρώτην φοράν, υπό την αρχηγίαν του βασιλέως των Λακεδαιμονίων Αρχιδάμου, υιού του Ζευξιδάμου, εισέβαλαν εις την Αττικήν, όπου στρατοπεδεύσαντες ήρχισαν να ερημώνουν την γην. [2.47.3] Και πριν παρέλθουν πολλαί ημέραι από της εισβολής, παρουσιάσθη δια πρώτην φοράν εις τας Αθήνας ο λοιμός, ο οποίος ελέγετο μεν ότι είχεν ενσκήψει προηγουμένως πολλαχού, και εις την Λήμνον και εις άλλας χώρας, αλλά πουθενά δεν εμνημονεύετο λοιμώδης νόσος τοιαύτης εκτάσεως, ούτε φθορά ανθρώπων τόσον μεγάλη. [2.47.4] Διότι ούτε ιατροί, οι οποίοι, αγνοούντες την φύσιν της ασθενείας, έπεχείρουν δια πρώτην φοράν να την θεραπεύσουν, αλλ’ απέθνησκαν οι ίδιοι μάλλον, καθόσον και περισσότερον ήρχοντο εις επαφήν με αυτήν, ούτε άλλη καμμία ανθρωπίνη τέχνη ηδύνατο να βοηθήση. Ό,τι αφορά εξ άλλου τας προς τους θεούς παρακλήσεις ή τας προς τα μαντεία επικλήσεις και τα τοιαύτα, τα πάντα ήσαν ανωφελή, και επί τέλους οι άνθρωποι, καταβληθέντες από το κακόν, παρητήθησαν αυτών.

Όλα αυτά μας δείχνουν πως η ιστορία επαναλαμβάνεται και πως ο Θουκυδίδης μετά από 2.500 χρόνια είναι επίκαιρος.

Πηγές: Iefimerida – Συγκλονιστικές οι ομοιότητες του κορωνοιου με τον λοιμό στην Αθήνα του Θουκυδίδη Lifo - Ο Λοιμός των Αθηνών όπως τον περιέγραψε ο Θουκυδίδης