Β. Η ΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ: ΣΠΑΡΤΗ, του αποφοίτου μας Νικολίν Σκόπι

Η αγωγή των νέων στην Σπάρτη

Μόλις γεννιόταν ένα παιδί, η μητέρα του το έπλενε με κρασί, για να πιστοποιήσει αν ήταν γερό και δυνατό . Εάν το παιδί ήταν αδύναμο, πέθαινε. Αργότερα ο πατέρας του το πήγαινε στην Λέσχη, το μέρος όπου συνεδρίαζε το κρατικό συμβούλιο των γερόντων, οι οποίοι το εξέταζαν προσεκτικά. Αν εύρισκαν ότι το παιδί ήταν ελαττωματικό ή κακόμορφο, με εντολή των Εφόρων το πέταγαν στον Καιάδα, τον επονομαζόμενο Αποθέτη, μια σχισμή στο βουνό Ταΰγετο.

Μέχρι την ηλικία των επτά ετών, το παιδί μεγάλωνε με τη μητέρα του. Απομάκρυναν τα πάντα από κοντά του το οποίο θα έκανε το παιδί να νιώσει φόβο, να κλάψει ή να αισθανθεί άσχημα. Όταν το παιδί συμπλήρωνε τα επτά του χρόνια, η πολιτεία το έπαιρνε από την μητέρα. Μια αυστηρή σε πειθαρχία και στρατιωτικού τύπου κυρίως εκπαίδευση, η ονομαζόμενη Αγωγή, άρχιζε και τελείωνε μετά από δώδεκα χρόνια.

Τα αγόρια τα έβαζαν σε μια από τις πολλές ομάδες τις Αγέλες, οι οποίες ήταν υπό την επίβλεψη ενός ηλικιωμένου Σπαρτιάτη.

Στα δεκατρία τους χρόνια συμπλήρωναν την εκπαίδευση τους κάτω από την αρχηγία ενός συνετού και γενναίου νέου, του επονομαζόμενου Είρενα, όλοι υπό την επίβλεψη του Παιδονόμου και εκπαιδεύονταν στην γυμναστική, το τρέξιμο, το πήδημα, το πέταγμα ακοντίου και δίσκου και επίσης μάθαιναν να υποφέρουν στον πόνο και στις κακουχίες, στην πείνα, δίψα, το κρύο, την κούραση και την έλλειψη ύπνου.

Περπατούσαν ξυπόλυτα, πλένονταν στα κρύα νερά του Ευρώτα και ντύνονταν με το ίδιο ένδυμα καλοκαίρι και χειμώνα, που τους έδινε η πολιτεία μια φορά τον χρόνο. Δεν χρησιμοποιούσαν κλινοσκεπάσματα και κοιμόντουσαν πάνω σε καλαμιές και άχυρα, που τα έκοβαν χωρίς μαχαίρια, από τις όχθες του ποταμού Ευρώτα.

Το κύριο φαγητό τους ήταν ο μέλανας ζωμός. Επίσης έτρωγαν πολύ μέλι. Επί ένα ολόκληρο μήνα, πριν να τελειώσουν τα γυμνάσια έτρωγαν αποκλειστικά μέλι. Γράμματα μάθαιναν λίγα, για να διαβάζουν και να γράφουν μόνο. Τα συμβούλευαν να μην σπαταλούν τις λέξεις (λακωνισμός). Μάθαιναν επίσης στρατιωτικά ποιήματα και τραγούδια πολεμικά, πώς να χορεύουν, και να απαγγέλλουν αποσπάσματα από τον Όμηρο.

Στην ηλικία των είκοσι ετών, όταν η Αγωγή τελείωνε, άρχιζε η στρατιωτική θητεία του νέου. Υποχρεωτικά γινόταν μέλος στα κοινά γεύματα (συσσίτια), σε μια ομάδα από δεκαπέντε άτομα περίπου, που ζούσαν και δειπνούσαν μαζί σε δημόσιους καταυλισμούς, μέχρι τα εξήντα τους χρόνια (ένας από τους νόμους του Λυκούργου). Σ’ αυτήν την ηλικία των είκοσι ετών οι περισσότεροι άνδρες και γυναίκες παντρεύονταν.

Στην ηλικία των τριάντα ετών, ώριμοι πια, οι Σπαρτιάτες άνδρες γίνονταν πολίτες με πλήρη δικαιώματα και υποχρεώσεις. Είχαν δικαίωμα να παίρνουν μέρος στην συνέλευση του λαού (Απέλλα) και να ασκούν δημόσια αξιώματα.

Σκόπι Νικολίν Λα3

Ο ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ (μια διαφορετική άποψη)

Διάβασε την παρακάτω άποψη της ιστοσελίδας "Χείλων" και σχολίασέ την ως προς την αντικειμενικότητά της:

Η «Σπαρτιατική αγωγή» στις περισσότερες λογοτεχνίες παρουσιάζεται ως ένας κατάλογος φρικιαστικών ενεργειών – πράξεων τις οποίες κανείς γονιός δεν θα επέτρεπε να συμβούν στα παιδιά του. Η προσέγγιση της λογοτεχνίας που αναφέρεται στην αρχαιότητα είναι ότι τα αγόρια της Σπάρτης (ενδεχομένως και τα κορίτσια) απομακρύνονταν από τα σπίτια τους σε ηλικία επτά ετών και έκτοτε οι γονείς δεν παρενέβαιναν στην ανατροφή τους. Υποτίθεται ότι ήσαν υπό την αποκλειστική κηδεμονία των παιδονόμων και των βοηθών τους «ειρένων» (εκλεγμένων ηγετών της αγέλης) οι οποίοι έφεραν μαστίγιο. Τα αγόρια όπως παρουσιάζεται, ουσιαστικά δεν μάθαιναν γράμματα. Υποτίθεται πως έτρεχαν συνεχώς γυμνά, έκλεβαν για να τραφούν, πάλευαν συνεχώς μεταξύ τους, ενώ ταυτόχρονα εκφοβίζονταν και εξαναγκάζονταν στην «δια της βίας» υπακοή στους μεγαλύτερους τους.

Ωστόσο, εξ’ όσων γνωρίζουμε, η Σπαρτιατική κοινωνία δεν ήταν σύμφωνη με ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα.

Κατ’ αρχάς, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οι οικογενειακοί δεσμοί ήσαν το ίδιο ισχυροί στη Σπάρτη όσο και αλλού. Στην πραγματικότητα ουδεμία κοινωνία, έχει καταφέρει να πετύχει την καταστροφή του θεσμού της οικογένειας, ακόμη και όταν προσπάθησαν, όπως στη Σοβιετική Ένωση και την κομμουνιστική Κίνα. Από τη σύγχρονη εμπειρία γνωρίζουμε ότι η συμμετοχή ακόμη και σε οικοτροφείο μακριά από την οικογενειακή εστία, δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη την έλλειψη γονεϊκού ενδιαφέροντος στην ανατροφή ενός παιδιού. Συνεπώς είναι γελοίο να σκεφτόμαστε ότι οι Σπαρτιάτες γονείς δεν ενδιαφέρονταν για τα παιδιά τους μόνο και μόνο επειδή συμμετείχαν στην «αγωγή». Η «αγωγή» εξάλλου βρισκόταν στην καρδιά της Σπάρτης. Τα παιδιά της αγωγής έβλεπαν τους πατέρες τους (οι οποίοι ελάμβαναν μέρος στα κοινά και έτρωγαν στα συσσίτιά τους) στο σχολείο σχεδόν καθημερινά.

Ασχέτως της καθημερινής επαφής με τους πατέρες, τους αδελφούς και τις μητέρες, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η αγωγή δεν «λειτουργούσε 365 ημέρες το χρόνο». Ακριβώς όπως και κάθε άλλο σχολείο στην ιστορία, η αγωγή είχε «διακοπές» καθότι γνωρίζουμε τουλάχιστον 12 περιόδους εορτών ανά έτος. Οι Σπαρτιάτες ελάμβαναν πολύ σοβαρά τον εορτασμό των θρησκευτικών εορτών. Κατά τη διάρκεια εκστρατείας οι στρατιώτες είχαν τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους για τις εορτές. Το πιο πιθανό είναι ότι η «αγωγή» έκλεινε για διακοπές και όλοι οι μαθητές επέστρεφαν «σπίτι για τις διακοπές» όπως και οι είρενες (αρχηγοί της φυλής) οι εκπαιδευτές και όλο το προσωπικό της σχολής.

Η εξίσου κοινή παραδοχή η οποία βασίζεται σε αποσπασματικές αρχαίες πηγές ότι ποτέ τα αγόρια δεν χόρταιναν και ήσαν αναγκασμένα να κλέβουν για να συμπληρώσουν τη διατροφή τους δεν συνάδει με τη λειτουργία της οικονομίας. Ουδεμία κοινωνία μπορεί να λειτουργήσει εάν η κλοπή δεν αξιολογείται ως μεμονωμένη πράξη εγκληματιών, αλλά ως αναγκαιότητα για όλους τους νέους μεταξύ των ηλικιών 7 και 20. Αν όλοι οι νέοι έκλεβαν συνεχώς, η υπόλοιπη κοινωνία θα ήταν αναγκασμένη να δαπανά υπέρογκα ποσά σε χρόνο και πόρους για την προστασία των προϊόντων τους. Κάθε ακίνητο θα είχε μετατραπεί σε ένοπλο στρατόπεδο και θα υπήρχαν νυχτερινές συμπλοκές μεταξύ πεινασμένων νέων και απελπισμένων ειλώτων, προκειμένου να σώσουν τις καλλιέργειες και τα υπάρχοντά τους. Τίποτα από όλα αυτά συνέβαινε στη Σπάρτη………μιας κοινωνίας γνωστής για την εσωτερική αρμονία και τα χαμηλά επίπεδα κοινού εγκλήματος. Ο Nigel Kennel υποστηρίζει πειστικά ότι η «κλοπή» επιτρεπόταν μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα, σε ένα μόνο στάδιο της ανατροφής ενός αγοριού.

Η αντίληψη ότι τα αγόρια συνεχώς πολεμούσαν μεταξύ τους και μάλιστα ενθαρρύνονταν να το πράξουν είναι εξίσου απαράδεκτο, γιατί τα αγόρια της ίδιας ηλικιακής ομάδας αναπόφευκτα θα συνυπηρετούσαν στο στρατό. Ο Σπαρτιατικός στρατός εφημίζετο για την εξαιρετική συνοχή στις τάξεις του. Οι Σπαρτιάτες νέοι ασχολούνται με ομαδικά αθλήματα με σκοπό την ανάπτυξη ομαδικού πνεύματος και υγιούς ανταγωνισμού. Είναι λογικό να υποθέσει κάποιος ότι ο ανταγωνισμός και η αντιπαλότητα μπορούσαν να εκφυλιστούν σε «πόλεμο». Αλλά η Σπάρτη, περισσότερο από ό, τι άλλες ελληνικές πόλεις – κράτη, διασφάλιζε ότι τέτοιου είδους αντιπαλότητες δεν ξέφευγαν εκτός ελέγχου, καθότι οι πολίτες έπρεπε να συνεργαστούν αρμονικά στη στρατιωτική φάλαγγα.

Όσο για το επιχείρημα ότι, τάχατες, «η νεολαία της αγωγής ήταν αξιοθρήνητα εξαρτώμενη και υπάκουη στους μεγαλύτερους και μια τέτοια συμπεριφορά δεν συνάδει με το υψηλό πνεύμα – αυτοπεποίθηση των νέων», η απάντηση είναι ότι η Σπαρτιατική πειθαρχία αναδείκνυε εξαιρετικά ευγενικούς νεαρούς πειθαρχημένους, με σεβασμό στους μεγαλύτερους και σύμφωνα με τα αρχαία πρότυπα. Υπάρχει τεράστια διαφορά στο να είναι ευγενικοί από το να είναι φοβισμένα – πειθήνια – άβουλα πλάσματα.

Ο ισχυρισμός ότι η νεολαία της Σπάρτης στο μόνο που εκπαιδευόταν ήταν η αντοχή, η κλοπή, ο ανταγωνισμός και οι τρόποι συμπεριφοράς, δεν ισχύει για μια κοινωνία που για εκατοντάδες χρόνια κυριάρχησε στην αρχαία Ελλάδα και της οποίας το σύστημα εκπαίδευσης υπήρξε αντικείμενο θαυμασμού από πολλούς Αθηναίους διανοούμενους. Ξεκινώντας με έμμεσες αποδείξεις, οι Σπαρτιάτες δεν θα μπορούσαν να αποκτήσουν τον σεβασμό του αρχαίου κόσμου, στον οποίο κυριαρχούσαν πολύπλοκοι διπλωματικοί ελιγμοί και να προσελκύσουν υιούς διανοουμένων, όπως ο Ξενοφών, προκειμένου να φοιτήσουν στην «Αγωγή», αν ήσαν «άξεστα και αναλφάβητα θηρία», όπως τους παρουσιάζουν κάποιοι σύγχρονοι συγγραφείς.

Οι Σπαρτιάτες γνώριζαν τους νόμους και την διπλωματία πολύ καλά και τα λόγια τους, θεωρήθηκαν τόσο ευφυή που χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον από τους συγχρόνους ιστορικούς – λόγιους. Ο Πλούταρχος ισχυρίζεται ότι τους Σπαρτιάτες χαρακτήριζε περισσότερο «η αφοσίωση στην πνευματική άσκηση από την αγάπη στην σωματική άσκηση» (Λυκούργος: 20).

Οι Σπαρτιάτες είχαν επίσης υψηλή εκτίμηση στην ποίηση, όπως αποδεικνύεται από τις εορτές και διαγωνισμούς, με τη μορφή στίχων και επιπλέον αρχαίες πηγές τονίζουν τη Σπαρτιατική έμφαση στη μουσική εκπαίδευση και τον χορό. Τέλος η πληθώρα των επιγραφών και αφιερωμάτων που βρέθηκαν στην Σπάρτη αποτελούν σαφή απόδειξη ύπαρξης μιας εγγράμματης κοινωνίας.Εξάλλου ουδείς επαίρεται μέσω πέτρινων επιγραφών για τα επιτεύγματα του, όταν ζει σε κοινωνία αναλφάβητων.

Όλοι συμφωνούν ότι η Σπαρτιατική εκπαίδευση σχεδιάστηκε για να διαμορφώσει τους αποφοίτους της Αγωγής σε ικανούς στρατιώτες, καθότι οι δεξιότητες – ικανότητες που απαιτούνται από έναν καλό στρατιώτη (διαχρονικά) περιλαμβάνουν πολύ περισσότερα από την επιδεξιότητα στα όπλα, την φυσική κατάσταση, την αντοχή και υπακοή. Ένας καλός στρατιώτης στον αρχαίο κόσμο έπρεπε να είναι σε θέση να ιχνηλατεί, να προβλέπει μελετώντας τα σύννεφα, να πλοηγείται ακολουθώντας τα άστρα, να αναγνωρίζει τα δηλητηριώδη φυτά, να εφαρμόζει πρώτες βοήθειες, να κατασκευάζει οχυρώσεις – τάφρους και πολλά άλλα . Όλη αυτή η γνώση εδιδάσκετο στην Σπαρτιατική νεολαία στην «Αγωγή».

(από την ιστοσελίδα "Χείλων")