ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ, της αποφοίτου μας Κορίνας Παπαλουκά

Σύγχρονοι Δημοκρατικοί θεσμοί

Η ιστορία της Ελληνικής Δημοκρατίας αποτελείται από τρεις ξεχωριστές δημοκρατικές περιόδους στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Η πρώτη Ελληνική Δημοκρατία (1822-1832) ονομάζεται το προσωρινό ελληνικό κράτος κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στις αρχές του 1822 δημιουργήθηκε το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα και το 1827, στην Γ’ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας ιδρύθηκε το Ελληνικό Δημόσιο, ενώ ως κυβερνήτης της Ελλάδας επιλέχτηκε ο Καποδίστριας, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1831.

Η δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία (1924-1935) ανακηρύχθηκε στις 25 Μαρτίου 1924, μετά την ήττα της Ελλάδας από την Τουρκία. Πρώτος πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν ο Παύλος Κουντουριώτης.

Η αρχή της δεδηλωμένης

Στην Ελλάδα η αρχή της δεδηλωμένης καθιερώθηκε άτυπα το 1875. Από το 1870 και μετά, είχε τεθεί αρκετές φορές ο προβληματισμός σημαντικού αριθμού βουλευτών για τον διορισμό κυβερνήσεων μειοψηφίας. Ο προβληματισμός εκφράστηκε και από σημαντικούς πολιτικούς όπως ο Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, ο Λομβάρδος και ο Κουμουνδούρος.

Καθοριστική παρέμβαση ήταν άρθρο του Χαριλάου Τρικούπη στην εφημερίδα Καιροί της 29.6.1874 με τον τίτλο «Τίς πταίει», στο οποίο κατηγορούσε τον βασιλιά Γεώργιο Α' ότι εφάρμοζε καθεστώς απόλυτης μοναρχίας, επειδή διόριζε κατά βούλησιν πρωθυπουργούς από τα κόμματα της μειοψηφίας χωρίς να λαβαίνει υπόψη του τα αποτελέσματα των εκάστοτε βουλευτικών εκλογών.

Παρά την εκλογική αποτυχία του Τρικούπη, το 1875, επιτυχία του ήταν ότι ο Γεώργιος ο Α' δεσμεύτηκε τον Αύγουστο του 1875 στον λόγο του Θρόνου ενώπιον του Κοινοβουλίου ότι θα διόριζε στο εξής μόνο πρωθυπουργούς που θα απολάμβαναν την εμπιστοσύνη της Βουλής.

Η δέσμευση αυτή καθιερώθηκε άτυπα, καθώς δεν έγινε αμέσως πρόβλεψη του τότε Συντάγματος. Ρητή διάταξη έγινε για πρώτη φορά στο Σύνταγμα του 1927 και διατηρήθηκε στα νεότερα Συντάγματα.

Στο Σύνταγμα του 1975 και την αναθεώρησή του 1986 καθορίστηκαν οι ελευθερίες και υποχρεώσεις του Αρχηγού του Κράτους ως προς τα πρόσωπα στα οποία δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Με λεπτομερείς διατάξεις αποτρέπεται ο κίνδυνος, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να περιφρονήσει την ιεραρχία του κόμματος και να διορίσει πρωθυπουργό άλλο στέλεχός του και να τον χρίσει πρωθυπουργό. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι υποχρεωμένος να διορίσει Πρωθυπουργό τον αρχηγό του κόμματος (ή αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος) που διαθέτει στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών . Αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού Κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής και εφόσον αποτύχει διαδοχικά στους αρχηγούς των υπόλοιπων κομμάτων.

Στο σημερινό μας Σύνταγμα η αρχή της δεδηλωμένης είναι ρητά κατοχυρωμένη στο άρθρο 37 παράγρ. 2 εδ. α΄. Κατά το άρθρο 84 μέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού, η Κυβέρνηση υποχρεούται να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής. Η τελευταία διατηρεί το δικαίωμά της να άρει την εμπιστοσύνη της υπό προϋποθέσεις με ψήφο δυσπιστίας ύστερα από πρόταση μομφής. Η πρόταση εμπιστοσύνης κατά το άρθρο 84, παρ. 6 γίνεται δεκτή με την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών.

Στις 18 Σεπτεμβρίου του 1906, μετά την επανάσταση του θερίσσου εναντίον του αρμοστή Πρίγκιπα Γεώργιου και με αίτημα την ένωση με την Ελλάδα ως λύση του Κρητικού ζητήματος, ο πατέρας του δευτερότοκου πρίγκηπα, ο Γεώργιος ο Α' πρότεινε να διοριστεί ο Αλέξανδρος Ζαΐμης ως νέος Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης, κάτι που αποδέχτηκαν οι Μεγάλες Δυνάμεις. Πρόεδρος της Δημοκρατίας χρημάτισε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης μέχρι το 1935.

Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία αποκαταστάθηκε μετά την περίοδο της δικτατορίας ( 1967-1974) υπό την ηγεσία του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Η δημοκρατική οργάνωση μιας κοινωνίας αποτυπώνεται στο Σύνταγμα και στους θεσμούς της πολιτείας. Το Σύνταγμα είναι ο θεμελιώδης νόμος, στον οποίο βασίζεται η διαμόρφωση ολόκληρης της νομοθεσίας της χώρας, όσον αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη, την οργάνωση και βασικούς κανόνες λειτουργίας του κράτους και των θεσμών.

Στη δημοκρατία τα πολιτικά και κοινωνικά πράγματα ρυθμίζονται σύμφωνα με τη λαϊκή βούληση και πάντα με γνώμονα το κοινό καλό και το δημόσιο συμφέρον. Η κυβέρνηση είναι υπόλογη για τα έργα της στο λαό και μπορεί να ελεγχθεί μέσω των δημοκρατικών θεσμών.

Ένας σημαντικός θεσμός είναι η διάκριση των εξουσιών:

Εκτελεστική εξουσία→ εκλέγεται ο πρόεδρος της δημοκρατίας από τη βουλή κάθε 5 χρόνια και ο πρόεδρος της κυβέρνησης, δηλαδή ο πρωθυπουργός, κάθε 4 χρόνια από τον λαό

Νομοθετική εξουσία ( βουλή, κοινοβούλιο)→ αποτελείται από 300 βουλευτές διαφορετικών κομμάτων ( πολυκομματισμός), οι οποίοι έχουν επιλεγεί από τον λαό με ψήφο εμπιστοσύνης, για να τον εκπροσωπήσουν επάξια

Δικαστική εξουσία (δικαστήρια)→ οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να προσφύγουν, για να τους αποδοθεί δικαιοσύνη.

Άλλος θεσμός, εξίσου σημαντικός, είναι οι εκλογικές διαδικασίες, δηλαδή οι εθνικές εκλογές, για την εκλογή της κυβέρνησης, που γίνονται κάθε 4 χρόνια.

Έπειτα, οι δημοτικές και περιφερειακές εκλογές για την εκλογή δημάρχου και περιφερειάρχη αντίστοιχα, οι οποίες, ομοίως, γίνονται κάθε 4 χρόνια.

Τέλος, οι ευρωεκλογές για την εκλογή ευρωβουλευτών, οι οποίες γίνονται κάθε 5 χρόνια και διεξάγονται, ταυτόχρονα σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι πολίτες, εκτός από το δικαίωμα του εκλέγειν, έχουν και το δικαίωμα του εκλέγεσθαι. Δηλαδή μπορούν να θέσουν υποψηφιότητα και οι ίδιοι στις εκλογές, για να διεκδικήσουν μια θέση στην εξουσία.

Κύρια, όμως, δημοκρατική αρχή είναι η ισότητα και η ισονομία των πολιτών. Όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως θρησκείας, μόρφωσης, οικονομικής δύναμης, πολιτικού φρονήματος θεωρούνται ίσοι και έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.

Μπορούν να εκφράσουν ελεύθερα την άποψή τους (ισηγορία) και να διαμαρτυρηθούν, διεκδικώντας το δίκιο τους με πορείες και απεργίες.

Έπειτα, στα Μ.Μ.Ε. και γενικότερα στον τύπο απουσιάζει η λογοκρισία και οι δημοσιογράφοι έχουν το δικαίωμα να κρίνουν και να σχολιάσουν αρνητικά λανθασμένους χειρισμούς της κυβέρνησης. Οι δημοκρατικοί θεσμοί προστατεύουν τα άτομα από κάθε μορφής καταπίεση, δηλαδή παραβίαση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών. Άλλωστε, δεν υφίσταται δημοκρατία όταν δεν λειτουργούν οι θεσμοί.