Η ΣΙΚΕΛΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ, του αποφοίτου μας Ανδρέα Σκούπα

Τα προεόρτια

O Πελοποννησιακός Πόλεμος (431-404 π.X.) χωρίζεται σε δύο περιόδους. Κατά τη διάρκεια της πρώτης, η οποία διήρκεσε 10 χρόνια και ονομάστηκε Αρχιδάμειος πόλεμος, από τον σπαρτιάτη βασιλιά Αρχίδαμο B’ που είχε εισβάλει στην Αττική, είχαν γίνει ανάμεσα στην Αθήνα και στη Σπάρτη, τις δύο κορυφαίες πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας και ηγέτιδες των δύο εμπολέμων παρατάξεων, απόπειρες για τον τερματισμό του με συμβιβαστική λύση. Καμία όμως από αυτές δεν είχε οδηγήσει στη σύναψη ειρήνης και στην οριστική κατάπαυση των εχθροπραξιών, στις οποίες είχε εμπλακεί το σύνολο του ελληνικού κόσμου.

H σημαντικότερη από αυτές τις απόπειρες ήταν η λεγόμενη Νικίειος ειρήνη, η οποία ήρθε ύστερα από 10 χρόνια πολέμου, το 421 π.X., και όφειλε το όνομά της στον αθηναίο πολιτικό και στρατηγό Νικία, ένθερμο υποστηρικτή της ειρηνικής διευθέτησης. H συμφωνία ήταν προς το συμφέρον της Αθήνας, νίκη της ουσιαστικά, αφού οι σύμμαχοι της Σπάρτης δεν είχαν όλοι δεχθεί να υπογράψουν την ειρήνη, και έτσι η Αθήνα είχε απέναντί της διαιρεμένους αντιπάλους, με εξουδετερωμένο, χάρη στη συμφωνία, τον μόνο επίφοβο από αυτούς.

Η πρόφαση

Το έτος ήταν 415 π.Χ., και η πολιτική σταθερότητα που χαρακτήριζε τα προηγούμενα έξι χρόνια τον ελλαδικό χώρο έμελλε να καταρρεύσει.

Η αποκαλούμενη Νικίειος ειρήνη του 421 π.Χ., συμβολή του στρατηγού και Αθηναίου αριστοκράτη Νικία, είχε καταφέρει να τερματίσει τις θηριωδίες της πρώτης φάσης του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Τώρα όμως, η Δηλιακή συμμαχία, με κυριότερο πρόσωπο τον Αλκιβιάδη, απέβλεπε σε στρατιωτικές νίκες στις Δωρικές αποικίες της Σικελίας, μια ευμεγέθη πηγή σίτου για τις πόλεις των Πελοποννησιακών αντιπάλων της.

Συγκεκριμένα, οι Αθηναίοι στόχευαν στην αναμφισβήτητά καρδιά της Δωρικής Σικελίας, την πόλη των Συρακουσών· υποδουλώνοντας το οικονομικό κέντρο του νησιού, θα κατάφερναν να το φέρουν στην αθηναϊκή σφαίρα επιρροής, θα απέκοπταν τη Σπάρτη από προμήθειες και θα τις χρησιμοποιούσαν για να ενισχύσουν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις στη χερσόνησο του Αίμου.

Η αφορμή

Αφορμή για την εκστρατεία υπήρξε η Εγεστα, πόλη της Βορειοδυτικής Σικελίας, η οποία, ευρισκόμενη σε σύγκρουση με τον γειτονικό της Σελινούντα, υποστηριζόμενο από τις Συρακούσες, έστειλε στην Αθήνα αντιπροσώπους της για να ζητήσει βοήθεια επικαλούμενη παλαιούς συμμαχικούς δεσμούς.

Καταπιάστηκαν λοιπόν οι Αθηναίοι με τις προετοιμασίες για τη μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση, αλλά λίγο προτού το εκστρατευτικό σώμα αναχωρήσει για τη Σικελία, τρομερό σκάνδαλο ξέσπασε στην Αθήνα: ένα πρωί οι τετράπλευρες ερμαϊκές στήλες που είχαν λαξευμένη επάνω τους γενειοφόρο κεφαλή του Ερμή και που ήταν τοποθετημένες σε διάφορα σημεία της πόλης, οι Ερμαί, όπως τις έλεγαν, βρέθηκαν με τα πρόσωπα σπασμένα («περιεκόπησαν τα πρόσωπα» λέει ο Θουκυδίδης). H ιερόσυλη πράξη αναστάτωσε τους Αθηναίους. Την ερμήνευσαν ως κακό οιωνό εν όψει της εκστρατείας αλλά και της απέδωσαν πολιτική σημασία θεωρώντας την μέρος συνωμοσίας για την ανατροπή της δημοκρατίας. Ορισαν λοιπόν υψηλή αμοιβή για όποιον θα έδινε στις αρχές πληροφορίες σχετικά με τους δράστες του εγκλήματος.

Με εκτενή προετοιμασία, ένας ισχυρά εξοπλισμένος αθηναϊκός στόλος, με (κατά προσέγγισιν) 130 τριήρεις, 5000 οπλίτες και πολλαπλά υποστηρικτικά σκάφη, απέπλευσε προς τις ακτές της Κάτω Ιταλίας με ηγέτες τον Αλκιβιάδη και τον Νικία, ο οποίος υπό πίεση της αθηναϊκής ηγεσίας συμφώνησε να πραγματοποιηθεί η εκστρατεία παρά την προτίμησή του για ειρήνη με τη Σπάρτη.

Ύστερα από μερικές μικρού βεληνεκούς μάχες, κατά την άνοιξη του 414 π.Χ. ελήφθη η απόφαση να πολιορκηθεί η πόλη. Η Σπάρτη ανταπέδωσε ταχύτατα, προμηθεύοντάς τη και αποστέλλοντας χιλιάδες οπλίτες. Τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα την επανέναρξη ανοικτών εχθροτήτων μεταξύ των δύο συμμαχικών στόλων, άρα και ακολούθησε μια σειρά αναποτελεσματικών μαχών επί ξηράς και θαλάσσης γύρω από την πόλη.

Οι ένοχοι για την αποκοπή των κεφαλών των Ερμών, οι ερμοκοπίδες, όπως τους είπαν, δεν βρέθηκαν. Οι φήμες όμως έδειχναν προς τον κύκλο του Αλκιβιάδη, για τον οποίο καταγγέλθηκε επίσης με την ευκαιρία ότι είχε βεβηλώσει τα ελευσίνια μυστήρια παρωδώντας τα. Οι πολιτικοί αντίπαλοί του, που τον έβρισκαν εμπόδιο στις επιδιώξεις τους να κυριαρχήσουν στην πόλη, εξερέθιζαν τα πνεύματα. Ο ίδιος ο Αλκιβιάδης δήλωνε πρόθυμος να δικαστεί και να θανατωθεί, αν κρινόταν ένοχος των κατηγοριών που του αποδίδονταν. H τελική απόφαση ήταν να αναχωρήσει ο Αλκιβιάδης μαζί με το εκστρατευτικό σώμα και να δικαστεί μετά την επιστροφή του από τη Σικελία. Οι Αθηναίοι είχαν πλέον αγανακτήσει με τη στασιμότητα της εκστρατείας και έστειλαν με τη σειρά τους περαιτέρω εφεδρείες, οι οποίες όμως αδυνατούσαν να επηρεάσουν την έκβαση του πολέμου. Ταυτόχρονα ο Αλκιβιάδης αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αθήνα για να δικαστεί για την κατηγορία της ιεροσυλίας, αφήνοντας το βάρος των στρατηγικών αποφάσεων στον λιγότερο ικανό Νικία.

Παρατηρώντας την ευκαιρία, οι Σπαρτιάτες προμήθευσαν τις Συρακούσες με οπλίτες, οδηγώντας τους Αθηναίους στην απόγνωση και στην επιθυμία για επιστροφή. Δυστυχώς για την Αθήνα, η απόφαση ήρθε εξαιρετικά αργοπορημένα, με αποτέλεσμα ο ρους της Ιστορίας για αλλάξει για πάντα.

Λήμμα Αστρονομίας: Οι Αθηναίοι ήταν έτοιμοι να αποχωρήσουν ήδη από τους καλοκαιρινούς μήνες, όμως στις 28 Αυγούστου σημειώθηκε έκλειψη Σελήνης. Ο Νικίας, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη ένας δεισιδαίμων άνθρωπος με αδύναμο στρατηγικό μυαλό, ζήτησε συμβουλή από τους ιερείς του, οι οποίοι τον έπεισαν να παραμείνει άλλον ένα μήνα στο νησί, δίνοντας χρόνο στους Σπαρτιάτες για αντεπίθεση.

Θα μπορούσε δηλαδή να ειπωθεί ότι η αδυναμία των κλασικών Ελλήνων να διαχωρίσουν την Αστρονομία από τη θρησκευτική λατρεία συντέλεσε στην ίδια τους την παρακμή!

Κατά τον Σεπτέμβριο του 413 π.Χ., δύο χρόνια μετά την έξοδο του στόλου από τον πειραϊκό λιμένα, ξεκίνησε μια σειρά σκληρότατων ναυμαχιών μεταξύ των αντίπαλων στόλων. Η έκβαση

Οι Σπαρτιάτες κατάφεραν να εγκλωβίσουν τον εναπομείναντα αθηναϊκό στόλο στον λιμένα της πόλης, δολοφονώντας τους οπλίτες του και καταστρέφοντας τα πλοία ώστε οι επιζώντες να μην μπορέσουν να επιστρέψουν στην Αθήνα.

Από την πλευρά των Αθηναίων, οι τραυματίες και οι νεκροί αφέθηκαν στην ενδοχώρα, ενώ οι επιζώντες, αναζητώντας καταφύγιο βαθύτερα μέσα στο νησί, αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν ως σκλάβοι από τους Σπαρτιάτες. Συνολικά οι Αθηναίοι έχασαν την πλειοψηφία του στόλου τους και περίπου 40.000 στρατιώτες, μεταξύ τους και ο Νικίας· Οι απώλειες των Σπαρτιατών παραμένουν άγνωστες.

Σε αυτά τα επιβλητικά λατομεία (που σώζονται ως σήμερα στις Συρακούσες ως τουριστικό αξιοθέατο με το όνομα "Αυτί του Διονυσίου": Orecchio di Dionysio) καταδικάστηκαν σε καταναγκαστικά έργα και πέθαναν από την κακομεταχείριση και τις κακουχίες όλοι οι Έλληνες που αιχμαλωτίστηκαν, μετά την πανωλεθρία στις Συρακούσες.

Συμπέρασμα

Ο Θουκυδίδης απηχεί τη σύγχρονη ερμηνεία της εκστρατείας ως αρχής του τέλους για την αθηναϊκή ηγεμονία. Συγκεκριμένα, αν και συγχαίρει την έγνοια του Νικία για την πόλη του, απορρίπτει πάνω του την ευθύνη για την καταστροφική έκβαση του πολέμου, με κυριότερη αιτία τις περιορισμένες στρατιωτικές του ικανότητες, ιδίως ύστερα από τη διαφοροποίηση του Αλκιβιάδη.

Όσον αφορά τους αιχμαλώτους, οι Συρακούσιοι τους είχαν κακομεταχειριστεί στην αρχή, δίνοντας τους ελάχιστη ποσότητα σιτίου και νερού και τοποθετώντας τους σε στενούς και βαθείς λάκκους, αυξάνωντας έτσι τις ασθένειες, ενώ τους νεκρούς τους τοποθετούσαν τον ένα πάνω στο άλλο, προκαλώντας τρομερή δυσοσμία. Μετά, οι Συρακούσιοι πούλησαν αρκετούς αιχμαλώτους ως δούλους, με εξαίρεση τους Αθηναίους και τους Έλληνες της Σικελίας και της Ιταλίας. Ο ακριβής αριθμός των αιχμαλώτων είναι άγνωστος, ωστόσο, ο Θουκυδίδης υπολογίζει πως δεν ήσαν λιγότεροι των 7.000 ανδρών. Απίστευτα μικρός ήταν ο αριθμός εκείνων που κατόρθωσαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους από τις 40.000-50.000 άνδρες που είχαν λάβει μέρος στη σικελική εκστρατεία.

Εν τω μεταξύ στην Ελλάδα ο Πελοποννησιακός Πόλεμος είχε ξαναρχίσει με όλη του την αγριότητα. Θα διαρκούσε άλλα 10 χρόνια, ως το 404 π.X., και θα έληγε με την οριστική συντριβή της Αθήνας. Εν ολίγοις, η έσχατη ήττα της Αθήνας στη Σικελική εκστρατεία εξασφάλισε την υλική και πολιτιστική παρακμή όχι μόνο εκείνης, αλλά και ολόκληρου του κλασικού ελληνικού πολιτισμού, αποδυναμώνοντας και τις δύο αντίπαλες παρατάξεις και αλλάζοντας το ρου της Ιστορίας.

Πηγές 1. https://www.britannica.com/event/Peloponnesian-War 2. https://www.britannica.com/event/Battle-of-Syracuse-213-BCE 3. https://www.britannica.com/search?query=syracuse 4. https://books.google.gr/books?id=BbJCHAOSIV4C&printsec=frontcover&dq=Peace+of+Nicias&hl=el&cd=1&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false