Η ΚΟΣΜΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ, του Μιχάλη Βασιλειάδη και του Διονύση Κονδάκη

Στις αρχές του Μεσαίωνα ο κλήρος είχε το μονοπώλιο κάθε εκπολιτιστικής εκδήλωσης. Με την επίδραση των σταυροφοριών, η κοσμική τέχνη αρχίζει να ξεχωρίζει απο τη θρησκευτική και η τάξη των ιπποτών, δημιουργεί το τραγούδι των Τρουβαδούρων και Τρουβέρων.

Μία απο τις κύριες αιτίες αυτής της τέχνης ηταν ο ενθουσιασμός που ξεσήκωσαν οι σταυροφορίες. Όμως το καινούργιο αυτο ρεύμα στη ζωή του λαού είχε ως αποτέλεσμα και την άνθηση της μουσικής. Η πατρίδα των τρουβαδούρων είναι η μεσημβρινή Γαλλία και ιδιαίτερα η Προβηγγία. Στο Βορρά οι τραγουδιστές λέγονταν τρουβέροι. Εκτός απο τη μουσική έγραφαν οι ίδιοι και τους στίχους.

Ο αρχαιότερος τρουβαδούρος είναι ο κόμητας του Πουατού Γουλιέλμος ο 9ος και ο πιο διάσημος ο Μπετράν ντέ Μπόρν. Μαζί με τους τρουβέρους ήταν και βασιλιάδες όπως ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος της Αγγλίας και ο Τιμπό της Ναβάρρας.

Οι διάφορες αυλές των αρχόντων ήταν τα κέντρα όπου οι τραγουδιστές μπορούσαν να δείξουν τη τέχνη τους. (Αγγλία, Γαλλία, Καστίλλη, Προβηγγία κτλ). Ωστόσο η Γαλλία γνώρισε τη μεγαλύτερη λαμπρότητα την εποχή του Λουδοβίκου του 7ου (1119 – 1180). Συνήθως δεν εκτελούσαν τα έργα τους οι ίδιοι οι τρουβαδούροι και τρουβέροι αλλά πλανόδιοι μουσικοί που λέγονταν, μενεστρέλοι και ζονγκλέρ.

Menestrel: Μουσικός στην υπηρεσία των τροβαδούρων που συνόδευαν τα τραγούδια με τη βιέλλα ή την άρπα.Τότε για πρώτη φορά παίζουν ρόλο στη Δύση τα έγχορδα όργανα. Δεν είχαν απολύτως κανένα κύρος και οι διώξεις τους απο την παπική εκκλησία ήταν ιδιάιτερα σκληρές. Jongleour: Θεατρίνος – ακροβάτης και έπειτα μουσικός που εκτελούσε, όπως και οι μενεστρέλοι, τραγούδια των τρουβαδούρων. Στις αρχές του Μεσαίωνα προτιμούσαν πολύ την άρπα και για αρκετό καιρό η΄ταν το αγαπημένο όργανο των πλανόδιων μουσικών.

Μιχάλης Βασιλειάδης Πηγές: KARL NEF ΄΄ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ΄΄

Οι συνεχείς βαρβαρικές εισβολές και οι συγκρούσεις που σημειώνονται καθ’όλη την διάρκεια του Μεσαίωνα προκάλεσαν την διάλυση του αστικού βίου, γεγονός που οδήγησε στην αποδόμηση του κοινωνικού πλαισίου για την δημιουργία της κοσμικής μουσικής. Ως αποτέλεσμα τούτου η μουσική μελετάται, δημιουργείται και εκτελείται μόνο στην εκκλησία κατά την διάρκεια της λειτουργίας σε μορφή θρησκευτικών ύμνων και θρησκευτικών ασμάτων.

Η εποχή των σταυροφοριών ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες. Πολλοί ποιητές, που ονομάστηκαν μενεστρέλοι, άρχισαν να γράφουν μελοποιημένα αφηγηματικά ποιήματα που αφορούσαν ήρωες από τα πεδία μάχης των σταυροφοριών και τα ανδραγαθήματα τους. Αυτά τα τραγούδια ονομάζονται «chansons de geste» ( μτφρ. τραγούδια ανδραγαθίας). Το πιο διάσημο έργο αυτού του είδους είναι «Το τραγούδι του Ρολάνδου» ( ΙΑ΄αιώνας) . Τα ποιήματα αυτά δεν ήταν τυχαία μελοποιημένα. Οι δημιουργοί τους πίστευαν πως ο πεζός λόγος δεν αρκεί για την εξιστόρηση ηρωικών κατορθωμάτων. Οι στίχοι των chansons de geste ήταν ισοσύλλαβοι. Επίσης, η μουσική αποτελούσε μια επικάλυψη των λέξεων ώστε να είναι πιο εύκολη η παρακολούθηση του επεισοδιακού και γεμάτου δράση κειμένου. Τα περισσότερα από αυτά τα κοσμικά τραγούδια γράφτηκαν στις εξελιγμένες ευρωπαϊκές γλώσσες. Εξαίρεση αποτελούν τα τραγούδια των γολιάρδων που γράφθηκαν από περιπλανώμενους φοιτητές στα λατινικά. Τα τραγούδια αυτά είχαν ως θέματα την αγάπη, τα τυχερά παιχνίδια ή το πιοτό.

Παράδειγμα ενός τέτοιου είδους τραγουδιού αποτελεί το παρακάτω κείμενο: «Αποφάσισα να πεθάνω στο καπηλειό με το κρασί κοντά στα χείλη μου την ώρα που θα ξεψυχώ. Αυτό θα κάνει τους αγγέλους να αλαλάζουν με όλη τους τη χαρμοσύνη ευγλωττία «Δώσε σε αυτόν τον μέθυσο, Κύριε εν τοις υψίστοις, χάρη και άφεση αμαρτιών!»

Οι «ζονγκλέρ» ήταν πλανόδιοι διασκεδαστές πηγαίνοντας από την μια πόλη στην άλλη. Κάποιες φορές κέρδιζαν θέσεις σε αρχοντικά. Είναι γνωστοί από τον Θ΄ αιώνα και μετά. Στις παραστάσεις τους έπαιζαν όργανα, έκαναν κόλπα με εξασκημένες αρκούδες και σκυλιά και εκτελούσαν ακροβατικά νούμερα. Χαρακτηρίζονται από πολλούς ως όχι ιδιαίτερα έξυπνοι άνθρωποι με θράσος αλλά με απίστευτη μνήμη και εργατικότητα. Αυτοί οι πλανόδιοι καλλιτέχνες τραγουδούσαν λαϊκά τραγούδια και τα chansons de geste.

Σε αντίθεση με τους ζογκλέρ, οι τροβαδούροι ήταν πολύ μορφωμένες προσωπικότητες με αδιαμφισβήτητη κοινωνική υπόσταση. Πολλοί από αυτούς ήταν και ιππότες. Μερικοί ήταν πιθανόν μόνο ποιητές που ανέθεταν την μελοποίηση των ποιημάτων τους στους Μενεστρέλους. Άλλοι ήταν χωρίς αμφιβολία συνθέτες. Τα ποιήματα των Τροβαδούρων μιλούν για την ιπποτική αγάπη. Ο ευγενής ιππότης μεταχειριζόταν την αγαπημένη του με την μεγαλύτερη λεπτότητα, τραγουδώντας ερωτικά τραγούδια κάτω από το παράθυρό της. Έχουν διασωθεί περίπου 300 από τα τραγούδια των τροβαδούρων. Οι πόλεμοι εναντίων της αίρεσης των Αλβιγήνων, που προερχόταν από την νότια Γαλλία, εξαφάνισε δύο αιώνες πολιτισμού των έργων τροβαδούρων σε εκείνα τα μέρη.

Οι τρουβέροι ήταν το αντίστοιχο των τροβαδούρων στην Β. Γαλλία. Η τέχνη τους πρωτοεμφανίζεται το 1137. Ο συνολικός αριθμός των έργων των τρουβέρων αγγίζει τα 800. Η μουσική αυτών των τραγουδιών δεν αποκλείεται να κατάγεται από το γρηγοριανό μέλος όμως η κυρίαρχη θεωρία υποστηρίζει ότι η κοσμική μουσική διέθετε την δική της παράδοση. Το γεγονός που μας κάνει να θεωρούμε πιο πιθανή την τελευταία θεωρία είναι ότι η εκκλησία θεωρούσε όλους τους κοσμικούς πλανόδιους μουσικούς ανήθικους. Επομένως, θα ήταν σχεδόν αδύνατο για τέτοιου είδους τραγουδοποιούς να μάθουν το γρηγοριανό μέλος. Η επίδραση των τροβαδούρων έφτασε στην Γερμάνια, την Αγγλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Στις πρώτες δύο υπήρξε μάλιστα η ανάπτυξη μιας κατά κάποιου τρόπου ανεξάρτητης σχολής.

Οι Γερμανοί μινεζένγκερ τραγουδούσαν για την αγάπη. Εμφανίστηκαν τον ΙΒ’ αιώνα και ήταν βαθιά επηρεασμένοι από τους τροβαδούρους. Είχαν συχνά αριστοκρατική καταγωγή και τα περισσότερα τραγούδια τους, σε σύγκριση με αυτά των τροβαδούρων, είναι πιο σοβαρά και συγκροτημένα και κάποιες φορές πιο μακροσκελή. Ο πιο γνωστός ανάμεσα σε αυτούς τους ποιητές-μουσικούς ήταν ο Walther von von der Vogelweide (1170-1230). Πριν πεθάνει έγραψε τον εξής αποχαιρετισμό στην αγαπημένη του: «Το χάδι σου με έχει εξαπατήσει, τόση ήταν η γλύκα του! Η νύχτα που θα σου χαρίσει ο θεός ας είναι γαλήνια, κυρά μου. Εγώ τώρα θα αποσυρθώ στο καταφύγιό μου.»

Πάντως υπήρξε και ένα ελαφρύτερο είδος μουσικής και στην Γερμανία. Αυτό το εκπροσωπούσαν οι Γερμανοί ζογκλέρ, οι γκάουλερ. Διακρίνονταν από τις κίτρινο-κόκκινες φορεσιές τους και τα γραφικά παρατσούκλια τους, όπως «Regenbogen» (μτρφρ. Ουράνιο τόξο) και «Satlein» (μτφρ. Μικρή χορδή).

Όσο αναφορά την Βρετανία οι Ρωμαίοι κατακτητές ανάγκασαν τους Δρυΐδες, που είχαν κλίση στην μουσική και τα γράμματα, να οπισθοχωρήσουν στην Ουαλία. Υπάρχουν πληροφορίες σε ρωμαϊκές πηγές που υποστηρίζουν ότι οι Δρυίδες τραγουδούσαν ηρωικές ιστορίες με συνοδεία άρπας. Αυτοί οι Ουαλοί μενεστρέλοι ονομάστηκαν βάρδοι. Όταν οι Άγγλοι αποβιβάστηκαν στην Βρετανία, τόσο αυτοί όσο και οι Σάξονες υιοθέτησαν τη ντόπια παράδοση των βάρδων. Οι δικοί τους μενεστρέλοι ονομάστηκαν scops. Θεωρείται ότι άνηκαν σε υψηλότερο επίπεδο από τους βάρδος και υπηρετούσαν τους ευγενείς με δυνατό σε ένταση τραγούδι που σκέπαζε τον ήχο της άρπας. Μια απίστευτη ιστορία είναι αυτή του μενεστρέλου του Γουλιέλμου του Κατακτητή, ο Taillefer, που πολέμησε στην πρώτη γραμμή στη μάχη του Χάστινγκς τραγουδώντας το Τραγούδι του Ρολάνδου. Δυστυχώς σκοτώθηκε σχεδόν αμέσως από τους αμυνόμενους Αγγλοσάξονες που δεν δίστασαν να εξοντώσουν αυτόν τον τόσο μουσικά προικισμένο κατακτητή.

Η ύπαρξη της ενόργανης μουσικής αναφέρεται στην Σκοτία από τον ΙΒ’ αιώνα. Το 1227, ο βασιλιάς Αλέξανδρος ο Γ’ ταξίδεψε στο Λονδίνο και στην συνοδεία του περιλαμβανόταν ένας αρπίστας, δύο σαλπιγκτές και άλλοι έξι μουσικοί. Επίσης, στη Σκοτία, οι μενεστρέλοι προσλαμβάνονταν για να παίξουν μουσική στις τελετές γάμων. Ως αντάλλαγμα έπαιρναν ένα υψηλό για εκείνη την εποχή χρηματικό ποσό. Διονύσης Κονδάκης