ΕΙΚΟΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ

«Συνδεδεμένοι. Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας». Ένα βιβλίο στο οποίο, κατά το σχόλιο του Καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις Ed Diener, «οι συγγραφείς χρησιμοποιούν τα πρωτοποριακά ευρήματά τους σχετικά με τα κοινωνικά δίκτυα για να κατανοήσουν όχι μόνο τις κοινωνικές σχέσεις, αλλά και τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τον κόσμο μας».

ΚΕΙΜΕΝΟ 1.

"Επί χιλιάδες χρόνια οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις χτίζονταν αποκλειστικά και μόνο πάνω στην άμεση, τη διαπροσωπική επικοινωνία. Αλλά αυτό το άλλαξε η τεχνολογία, με την εφεύρεση τρόπων μετάδοσης των πληροφοριών (καμπάνες εκκλησιών, σήματα καπνού, βιβλία, τηλεβόες, ραδιόφωνο, τηλεόραση) και τρόπων εξ αποστάσεως επικοινωνίας από άτομο σε άτομο (γράμματα, τηλεγραφήματα, τηλεφωνήματα).

Σήμερα, εκτός από την εντυπωσιακή προοπτική της κατοίκησης εικονικών κόσμων, καταπιανόμαστε και με άλλους τρόπους επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, που ήδη θεωρούνται καινοτόμοι, αν και στην πραγματικότητα είναι άκρως εντυπωσιακοί: στέλνουμε σύντομα μηνύματα από το κινητό τηλέφωνο και το Twitter, χρησιμοποιούμε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και τις υπηρεσίες παρουσίας και μηνυμάτων, γράφουμε σε ιστολόγια, ψάχνουμε στο Google, βλέπουμε βίντεο στο You Tube και δημιουργούμε επαφές στο Facebook, κάνοντας χρήση τεχνολογιών που δεν υπήρχαν πριν λίγα χρόνια.

Εντούτοις, ορισμένα πράγματα δεν τα αλλάζει η τεχνολογία. Η εφεύρεση κάθε νέας μεθόδου επικοινωνίας έχει συνεισφέρει σε έναν προβληματισμό που αναπτύσσεται εδώ και αιώνες σχετικά με το πώς η τεχνολογία επηρεάζει την κοινότητα. Οι απαισιόδοξοι έχουν εκφράσει την ανησυχία τους ότι οι νέοι τρόποι επικοινωνίας μπορούν να αποδυναμώσουν τους παραδοσιακούς τρόπους με τους οποίους έρχονται σε επαφή οι άνθρωποι, κάνοντάς τους να απομακρυνθούν από ένα ολόκληρο φάσμα προσωπικών αλληλεπιδράσεων με τους άλλους, που, σε παλαιότερες εποχές, ήταν ένα αναγκαίο και φυσιολογικό κομμάτι της ζωής μας.

Οι αισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι τέτοιου είδους τεχνολογίες απλώς αυξάνουν, επεκτείνουν και συμπληρώνουν τους παραδοσιακούς τρόπους με τους οποίους συνδέονται οι άνθρωποι.Στην περίπτωση του Διαδικτύου, συγκεκριμένα, οι υπέρμαχοί του έχουν υποστηρίξει ότι οι σχέσεις που αναπτύσσονται στο Διαδίκτυο δεν περιορίζονται από τη γεωγραφία και, ενδεχομένως, από ορισμένους δυσάρεστους παράγοντες σχετιζόμενους με τη ντροπαλότητα ή τις διακρίσεις.

Επιπλέον, έχουν τονίσει το όφελος που προέρχεται από το είδος των ανώνυμων αλληλεπιδράσεων ευρείας κλίμακας, οι οποίες είναι πολύ δύσκολο να οργανωθούν στον πραγματικό κόσμο. Αντί να έχουμε προσωπικούς δεσμούς με μικρό αριθμό ανθρώπων, έχουμε πιο χαλαρούς δεσμούς με εκατοντάδες ή χιλιάδες ανθρώπους. Αντί απλώς να γνωρίζουμε τους φίλους μας, ίσως και τους φίλους των φίλων μας, μπορούμε να κοιτάξουμε πέρα από τον κοινωνικό μας ορίζοντα και να δούμε ακόμη και σχηματικές απεικονίσεις της θέσης που κατέχουμε σε ένα ευρύ, παγκόσμιο κοινωνικό δίκτυο.

Ωστόσο, οι νέες τεχνολογίες –είτε πρόκειται για διαδικτυακά παιχνίδια πολλαπλών παικτών, όπως το «World of Warcraft» ή το «Second Life», είτε για ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook ή το My Space, είτε για ιστοσελίδες πληροφοριών όπως το You Tube, η Wikipedia ή το eBay, είτε για ιστοσελίδες δημιουργίας νέων σχέσεων, όπως το Match.com ή το eHarmony– απλώς κάνουν πραγματικότητα την αρχέγονη προδιάθεσή μας να συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους, ακόμη και αν αυτό γίνεται με ηλεκτρόνια που ταξιδεύουν στον κυβερνοχώρο παρά με τον παραδοσιακό τρόπο συζήτησης.

Μολονότι τα ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα μπορεί να είναι αφηρημένα, μεγάλα, πολύπλοκα και υπερμοντέρνα, αντικατοπτρίζουν επίσης παγκόσμιες και θεμελιώδεις ανθρώπινες τάσεις που αναδύθηκαν στο παρελθόν μας, όταν λέγαμε ιστορίες ο ένας στον άλλον καθισμένοι γύρω από τη φωτιά στην αφρικανική σαβάνα. Ακόμη και οι εκπληκτικές καινοτομίες στην τεχνολογία της επικοινωνίας, όπως ο έντυπος Τύπος, το τηλέφωνο και το Διαδίκτυο, δεν μας απομακρύνουν από αυτό το παρελθόν, αλλά μας φέρνουν πιο κοντά του.

(Christakis, N. & Fowler, J. (2010), Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας. Μτφ. Δ. Ξυγαλατά και Ν. Ρουμπέκα. Αθήνα: Κάτοπτρο).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2. "Η κοινωνική ανισότητα, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η αποδιάρθρωση του κοινωνικού ιστού είναι στο εξής άμεσα συνδεδεμένα με τις αυξανόμενες ανισότητες πρόσβασης στην πληροφόρηση και στην ταξινομημένη γνώση. [...] πρόσβαση όλων σε κάθε είδους νέες πληροφορικές τεχνολογίες έχει λοιπόν θεμελιώδη πολιτική σημασία.

Οι άνθρωποι δεν θα πρέπει μόνο να έχουν τη δυνατότητα και τα κίνητρα, αλλά και την “υποχρέωση” να είναι ικανοί να χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες και στον επαγγελματικό και στον ιδιωτικό βίο τους. Αν δεν θέλουμε να βρεθούμε αντιμέτωποι με τις συνέπειες αξεπέραστων κοινωνικών κατακερματισμών και “γκέτο” γνώσης, τότε η ίδια η έννοια και το περιεχόμενο μιας θεσμοποιημένης “στοιχειώδους εκπαίδευσης για όλους” πρέπει να αναθεωρηθούν.

Ο κίνδυνος να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για νέες, άκαμπτες κοινωνικές ιεραρχίες, που οδηγούν στην επιδείνωση του κοινωνικού αποκλεισμού και στη διάλυση του κοινωνικού ιστού, είναι πάντα παρών. Έτσι, το να επινοηθούν νέες μορφές για τον “εκδημοκρατισμό” της τεχνικής και επικοινωνιακής δεξιοσύνης, χωρίς να την “εκχυδαΐσουμε”, είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που υποχρεώθηκαν ποτέ να αντιμετωπίσουν οι πολιτικές για την εκπαίδευση.

Η ίδια η επιβίωση της συνοχής των κοινωνιών εξαρτάται ίσως από την ικανότητα να επινοηθούν νέες λύσεις για το πρωτόφαντο αυτό πρόβλημα. Η διά βίου εκπαίδευση και η εξάπλωση ευέλικτων δομών παιδείας έχουν ασφαλώς ανεκτίμητη σημασία για τις πολυάριθμες μειονότητες, που θα ήθελαν και θα ήταν ικανές να τις εκμεταλλευθούν.

Όσον αφορά το εσωτερικό των ανεπτυγμένων κρατών, μελέτες δείχνουν την αδυναμία που θα έχουν φτωχότερα ή γεωγραφικώς απομακρυσμένα κοινωνικά στρώματα να κάνουν χρήση των “νέων μέσων”. Η δε “πληροφοριακή ανισότητα” προβλέπεται να οξύνει στο έπακρο τις σχέσεις Βορρά-Νότου. Να αναφερθεί χαρακτηριστικά ότι στα δεκάδες εκατομμύρια χρήστες ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που υπάρχουν παγκοσμίως, περιλαμβάνονται μόνο μερικές εκατοντάδες χιλιάδες απ’ όλη τη Λατινική Αμερική και λίγες χιλιάδες από τη Μαύρη Ήπειρο."

(ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ, Γ ́ ΤΕΥΧΟΣ, σελ. 185)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο, οι εκδόσεις Knižní Klub της Τσεχίας έδωσαν βραβείο λογοτεχνίας στην Pham Thi Lan, ένα νεαρό 19χρονο κορίτσι, γεννημένο από Βιετναμέζους γονείς, στην Τσέχικη Δημοκρατία. Η νεαρή βραβεύτηκε για το πρώτο της μυθιστόρημα, «Άσπρο άλογο, κίτρινος δράκος».

Το μυθιστόρημα επιλέχθηκε ανάμεσα από πολλά από τα αδημοσίευτα χειρόγραφα που έλαβε ο εκδοτικός οίκος και περιγράφει την δύσκολη παιδική της ηλικία σε μία επαρχιακή πόλη, που χαρακτηρίζεται από τον ρατσισμό των Τσέχων.

Η τυχερή νικήτρια, μία πανέμορφη, σύμφωνα με τις φωτογραφίες, Ασιάτισσα, δεν ήταν δυνατόν να παραλάβει η ίδια το βραβείο των 2.000 ευρώ, έτσι επικοινώνησε με τους δημοσιογράφους μέσω e-mail, από τη Μαλαισία, όπου ζει, συνεχίζοντας τις σπουδές της.

Παρ’ ότι υπήρξαν κάποιες αμφιβολίες σχετικά με την ταυτότητα της συγγραφέως, η αλήθεια ήρθε στο φως 3 μήνες αργότερα. Η νέα με την εξωτική ομορφιά, Pham Thi Lan, δεν υπήρξε ποτέ. Ο πραγματικός συγγραφέας, λοιπόν, δεν ήταν παρά ένας 40χρονος από τη Νότιο Βοημία, τα βιβλία του οποίου δεν είχαν προηγουμένως λάβει καλά σχόλια από τους κριτικούς λογοτεχνίας και τα μέσα ενημέρωσης.

Σαν απάντηση στην αναστάτωση που προκλήθηκε στα μέσα ενημέρωσης, τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της εκδοτικής Knižní klub έσπευσαν να διασφαλίσουν πως το βιβλίο, ανεξάρτητα από το συγγραφέα του, επελέγη για τις λογοτεχνικές του αρετές. Δυστυχώς, ο συγγραφέας σύντομα κατέρριψε αυτό το επιχείρημα, δίνοντας μία συνέντευξη που συνοδεύτηκε από φωτογραφίες, στην εφημερίδα «Lidové Νoviny»: «Πρόκειται για μια σχηματική δομή που χαρακτηρίζει ένα όραμα, σ’ έναν ασπρόμαυρο κόσμο. Βασικά, το βιβλίο περιγράφει περισσότερο ή λιγότερο τι πιστεύει ένας συνηθισμένος Τσέχος για τα όσα σκέφτονται οι Βιετναμέζοι για τη χώρα του».

Το βιβλίο αρχίζει ως εξής: «Είμαι Τσέχα. Γεννήθηκα εδώ. Και πιθανότατα θα πεθάνω κι όλας. Είμαι Βιετναμέζα. Για όλους».

Η ταυτότητα του συγγραφέα του βιβλίου πάντως, έπαιξε πολύ μεγαλύτερο ρόλο απ’ ότι τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της εκδοτικής Knižní klub προσπάθησαν να πείσουν, μέσω της ανακοίνωσης που εξέδωσαν κατά την τελετή απονομής βραβείων: «Η Pham Thi Lan είναι το πρώτο μέλος εθνοτικής ομάδας, εκτός της τσέχικης, που παίρνει τα χρήματα, και η νεότερη νικητής του βραβείου αυτού. Η κριτική επιτροπή ομόφωνα διαπίστωσε ότι το έργο των συντακτών της δεύτερης γενιάς των μεταναστών είναι σημαντικό για την Τσεχική λογοτεχνία».

Η «παγίδα» πάντως δούλεψε. Φαίνεται ότι τα μέλη της κριτικής επιτροπής ήταν φυσικό να κινηθούν προς τη γοητεία των μειονοτήτων. Στον κόσμο των εκδόσεων, φαίνεται πως επίσης είναι της μόδας, η στροφή προς την αυθεντικότητα. Στο «καθαρά υποθετικό» επίπεδο, αντανακλαστικά προτιμούνται οι πραγματικές ιστορίες, δηλαδή οι προσωπικές εμπειρίες του συγγραφέα, κατά προτίμηση λίγο σκληρές και συναισθηματικά φορτισμένες. Όλα αυτά αποτελούν σιωπηρούς λόγους που υπαγορεύουν τη δημοτικότητα με την έννοια ότι οι ιστορίες αυτές έχουν μεγαλύτερη κάλυψη από τα ΜΜΕ και μεγαλύτερη εμπορική επιτυχία.

Μετά την αποκατάσταση της αλήθειας, η Denisa Novotna, διευθύντρια μάρκετινγκ του εκδοτικού οίκου, Knižní klub, χαρακτήρισε τον πραγματικό συγγραφέα του βιβλίου «επικίνδυνο», υποστηρίζοντας ότι χειραγωγεί προσπαθώντας να με κάθε τίμημα να ικανοποιήσει την επιθυμία του, να γίνει γνωστός. Η Tereza Brdečková, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της εκδοτικής εταιρείας, του απάντησε μέσω του blog του, ότι πάσχει από «ασταθή ατομική έλλειψη εμπιστοσύνης», προσπαθώντας να θέσει υπό αμφισβήτηση τις δηλώσεις του: «Γιατί θα πρέπει να πιστεύουμε ότι ο Jan Cempirek είναι ο αληθινός συγγραφέας του βιβλίου; Και δεν έκλεψε το χειρόγραφο από κάποιον άλλο;» (Είδηση αντλημένη από το tvxs)

ΘΕΜΑ Α: Να γράψετε την περίληψη του κειμένου 1. ΘΕΜΑ Β: Ποιον κίνδυνο επισημαίνει το κείμενο 2; ΘΕΜΑ Γ: Τι συμπεραίνετε από την "παγίδα" της πλαστογράφησης που αποτελεί την είδηση του κειμένου 3; ΘΕΜΑ Δ (Έκθεση): Aπευθυνθείτε, ως δεκαπενταμελές συμβούλιο, σε εταιρεία που εμπορεύεται ηλεκτρονικούς υπολογιστές και προσπαθήστε να την πείσετε να διαθέσει, σε εξαιρετικά χαμηλή τιμή, ένα σημαντικό αριθμό υπολογιστών σε μαθητές του σχολείου σας που επιθυμούν, αλλά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν δικό τους υπολογιστή. Φροντίστε στην επιστολή σας να τονίσετε τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει ο υπολογιστής σε ένα νέο άνθρωπο.