ΔΙΟΝ: ΕΝΑ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

AΡΧΑΙΟ ΔΙΟΝ Το Δίον είναι μια περιοχή στους πρόποδες του Ολύμπου. Σήμερα είναι γνωστή σ’ όλο τον κόσμο γιατί οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως μια πολύ σπουδαία μακεδονική πόλη. Οι αρχαίοι βασιλιάδες της Μακεδονίας είχαν διαλέξει το Δίον για θερινή τους κατοικία. Εκεί δημιούργησαν, αιώνες πριν, έναν οικισμό στα ερείπια του οποίου είναι εμφανή τα στοιχεία του αρχαίου Μακεδονικού Πολιτισμού. Οι αρχαιολόγοι, με επικεφαλής τον καθηγητή Δ. Παντερμαλή, έφεραν στο φως έναν αξιοθαύμαστο πολιτισμό. Απομεινάρια αρχαίου θεάτρου, αγοράς, λουτρών και ανακτόρων. Αξιόλογα επίσης είναι και τα ευρήματα των τάφων που βρέθηκαν στην περιοχή του Δίου. Οι περισσότεροι τάφοι, βασιλικοί, μαρτυρούν την ύπαρξη ενός λαμπρού και ακμαίου πολιτισμού. Σήμερα μπορούμε να θαυμάσουμε τα ερείπια αυτού του πολιτισμού στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου και στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Δίου.

Ο Ησίοδος, γύρω στο 700 π.Χ, τραγουδώντας το θεϊκό έρωτα του Δία για τη Θυία, την κόρη του προπάτορα των Ελλήνων Δευκαλίωνα, λέει ότι αυτή έμεινε έγκυος και γέννησε δυο παιδιά, τον Μάγνητα και το Μακεδόνα, που έζησαν στην Πιερία γύρω από τον Όλυμπο. Ο ιερός χώρος του Δία στην περιοχή αυτή ήταν το Δίον, στις υπώρειες του Ολύμπου. Η πόλη του Δίου αναφέρεται για πρώτη φορά στην ιστορία, στην περιγραφή της πορείας του στρατηγού Βρασίδα από τη Θεσσαλία, στη χώρα του φίλου του, βασιλιά της Μακεδονίας, του Περδίκα του Β’. Ήταν η πρώτη πόλη που συνάντησε ο Βρασίδας μετά το πέρασμα των συνόρων το καλοκαίρι του 424 π. Χ. Προς το τέλος του 5ου π. Χ.αιώνα σύμφωνα με τον ίδιο το συγγραφέα, ανέβηκε στο θρόνο της Μακεδονίας ο Αρχέλαος που αναδιοργάνωσε το κράτος, ενίσχυσε την κεντρική εξουσία, έκανε δρόμους και οχυρά και εκσυγχρόνισε το στρατό. Στο Δίον, κατά τον Διόδωρο και άλλους συγγραφείς, ο ίδιος βασιλιάς οργάνωσε, προς τιμή του Ολύμπιου Δία και των Μουσών που λατρεύονταν εκεί, αγώνες αθλητικούς και σκηνικούς διάρκειας εννέα ημερών. Στις θεατρικές παραστάσεις που ανέβηκαν εκεί ασφαλώς θα περιλαμβάνονταν και τα δράματα “Αρχέλαος” και “Βάκχες” που συνέθεσε ο Ευριπίδης στα τελευταία χρόνια της ζωής του στη μακεδονική αυλή. Ο Δίων ο Χρυσόστομος μαρτυρεί ότι ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος συνήθιζαν να πανηγυρίζουν τις νίκες τους στο Δίον με μεγαλόπρεπες θυσίες για το Δία και τις Μούσες. Επίσης απ’ το χώρο του Δίου ξεκίνησε την εκστρατεία του για τα βάθη της Ανατολής ο Μέγας Αλέξανδρος.

Οι ανασκαφές που άρχισαν το 1928 και συνεχίστηκαν με εντατικό ρυθμό από τον καθηγητή Δημήτριο Παντερμαλή, κατά την περίοδο 1973-1988, απέδειξαν ότι το Δίον αποτελούσε κατά την αρχαιότητα την ιερή πόλη των Μακεδόνων. Μεταξύ των ευρημάτων που ήλθαν στο φως, συγκαταλέγονται τα ιερά της Δήμητρας, της Ίσιδας, του Διονύσου και το Ασκληπείο, οδοί με καταστήματα, το νεκροταφείο και το τείχος της πόλης, το ελληνιστικό και ρωμαϊκό θέατρο, οι ρωμαϊκές θέρμες (λουτρά) με πλήθος γλυπτών, το Ωδείο, καθώς και μια παλαιοχριστιανική κοιμητηριακή βασιλική έξω από τα τείχη. Πολλά από τα ευρήματα εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο, που βρίσκεται στο χωριό του Δίου.

«Τραγουδώντας ο Ησίοδος (700 π.Χ.) τον θεϊκό έρωτα του Δία για τη Θυία, την κόρη του προπάτορα των Ελλήνων Δευκαλίωνα, λέει ότι αυτή έμεινε έγκυος και γέννησε δύο παιδιά, τον Μάγνητα και τον Μακεδόνα, που έζησαν στην Πιερία γύρω από τον Ολυμπο. Ο ιερός τόπος του Δία στην περιοχή αυτή ήταν το Δίον, στις υπώρειες του Ολύμπου», γράφει ο καθηγητής Δημήτρης Παντερμαλής στην εισαγωγή του βιβλίου του «Δίον, η ανακάλυψη» (εκδ. Αδάμ) για τον αρχαιολογικό χώρο του Δίου, τη σημαντικότερη ιερή πόλη των Μακεδόνων. Ο ίδιος, άλλωστε, προτού αναλάβει τη διεύθυνση του Μουσείου της Ακρόπολης, εργάστηκε επί 45 χρόνια ως αρχαιολόγος στο Δίον και είναι εμφανής η αγάπη του για την αρχαία πόλη, τα τείχη, τα ιερά, τα αγάλματα, το τοπίο που πλαισιώνει όλα αυτά.

Με θέμα τη φύση ξεκίνησε και η «ξενάγησή» μας στο Δίον, στη συζήτηση που είχαμε στο γραφείο του. Ολη αυτήν τη φυσική ομορφιά που ενέπνευσε τον άνθρωπο να φανταστεί με συγκεκριμένο τρόπο τους θεούς του και τις λατρευτικές συνήθειές τους. «Σε περιβάλλοντα ήπια εμφανίζονται ανάλογα ήπιες θεότητες, σε άλλα, όπως αυτό του Ολύμπου με έντονες κλιματικές συνθήκες, έχουμε τον Δία να κρατάει στο χέρι του τον κεραυνό, διοικώντας θεούς και ανθρώπους», εξηγεί ο καθηγητής. Εντονες μυθολογικές περιγραφές έχουμε και από τους πρόποδες του Ολύμπου, με τις Μαινάδες που κατασπάραξαν τον Ορφέα και θέλησαν να ξεπλύνουν το αίμα από τα χέρια τους στον αρχαίο ποταμό Ελικώνα, όπως ονομαζόταν μέχρι τότε. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο ποταμός βυθίστηκε στη γη για να μη μιάνει τα νερά του προσφέροντάς τα για καθαρισμούς από φόνο. Εμφανίστηκε πάλι στην περιοχή του Δίου με το όνομα Βαφύρας και σε αυτόν λούζονταν οι νύμφες. Εκτοτε το γεωλογικό φαινόμενο ερμηνεύεται με τη δική του μυθολογική επένδυση. Μπορείς και σήμερα να παρατηρήσεις μικρές πηγές που αναβλύζουν δίπλα στις αρχαιότητες. Στις εκβολές του ποταμού Βαφύρα τον Μάρτιο του 1999 ανακαλύφθηκε το ακέφαλο άγαλμα της Αρτέμιδος Βαφυρίας. Φυσικά φαινόμενα, μύθοι, γλυπτά, ερείπια κτισμάτων, δολίνες με βατραχάκια, πανύψηλες ιτιές και πανάρχαιοι θάμνοι συνθέτουν τον καθηλωτικό κόσμο του Δίου. Το υγρό στοιχείο είναι κυρίαρχο, βασικό συστατικό της γοητείας του!

Δεξιά της εισόδου του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται το μεγάλο θέατρο του Δίου, που τους καλοκαιρινούς μήνες ζωντανεύει φιλοξενώντας το Φεστιβάλ Ολύμπου (www.festivalolympou.gr).

Δεξιά, εντός της εισόδου, μας υποδέχεται μια λίμνη, η οποία αποτελεί ένδειξη για τη λατρεία των μουσών στην περιοχή.

Ο περίπατος στο Δίον σε κάνει να ξεχνάς τον έξω κόσμο. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι «σαν μια μεγάλη αγκαλιά», όπως λέει η συνοδοιπόρος Κλαίρη Μουσταφέλλου, μια επίπεδη έκταση περίπου 1.500 στρεμμάτων στην οποία νιώθεις απομονωμένος από τον σύγχρονο κόσμο. Σημείο αναφοράς και προσανατολισμού ο Θρόνος του Δία (η κορυφή του Ολύμπου).

Πρώτος σημαντικός σταθμός της περιήγησής μας είναι το Ιερό της Δήμητρας, με τους παλαιότερους ναούς του Δίου χτισμένους με καλο-λαξευμένους λίθους. Ανήκουν στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. και η διάρκεια ζωής του ιερού φτάνει έως τον 4ο αι. μ.Χ. Οι αφιερωμένοι στη Δήμητρα δίδυμοι ναοί αποτελούν τον πυρήνα αυτού του συγκροτήματος, ενώ στον έναν από αυτούς βρέθηκε το μαρμάρινο κεφάλι του λατρευτικού αγάλματος της θεάς Δήμητρας. Αδελφή του Δία, θεά της γονιμότητας και της βλάστησης, έχει ανάμεσα σε άλλα για σύμβολά της τα στάχυα και τις παπαρούνες που συναντάμε αυτή την εποχή άφθονες στο Δίον.

Συνεχίζοντας ανατολικά, υπό το ασίγαστο κελάηδισμα των πουλιών, φτάνουμε στο Ιερό του Διός Υψίστου, το πρώτο που εντοπίστηκε στην Ελλάδα αφιερωμένο στη λατρεία του «Υψίστου Διός» ή «Ουράνιου Διός» και ανήκει κυρίως στη ρωμαϊκή περίοδο. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως το βωμό του ιερού και το ναό με ένα άγαλμα του Δία στο εσωτερικό του, μαρμάρινους αετούς και πολλά άλλα αναθήματα.

Πλάι ακριβώς σε αυτό το ιερό, με ένα γεφυράκι να τα συνδέει, βρίσκεται το Ιερό της Ισιδας. Οι αρχαίοι τοίχοι είναι βυθισμένοι στο νερό και αγάλματα στέκουν πάνω σε καταπράσινα εδάφη και ανάμεσα σε λιμνάζοντα νερά. «Η λατρεία του νερού του Ολύμπου έπαιξε, φαίνεται, αποφασιστικό ρόλο στην ίδρυση ενός ιερού στη θέση αυτή, ήδη στα κλασικά χρόνια, αφιερωμένου στην Αρτεμη, ως θεά του τοκετού», γράφει ο κ. Παντερμαλής. «Μια ιερή πηγή στεγάστηκε σε μεταγενέστερα χρόνια μέσα σε ένα ναό, ενώ το νερό μιας άλλης οδηγήθηκε στη δεξαμενή του ναού της Αφροδίτης Υπολυμπιδίας (Αφροδίτης των υπωρειών του Ολύμπου) περνώντας κάτω από το άγαλμά της». Σήμερα, στην κόγχη του αγάλματος της Υπολυμπιδίας Αφροδίτης υπάρχει αντίγραφό του, ενώ το πρωτότυπο εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Δίου. Αλλα, μικρότερα, αγάλματα κλέβουν την προσοχή, όπως αυτό του Ερωτα των ελληνιστικών χρόνων. Μία ακόμα πηγή αναβλύζει παραδίπλα και ένα βατραχάκι κάνει την εμφάνισή του.

Το Δίον διαθέτει επίσης ένα ρωμαϊκό θέατρο και ένα ωδείο δίπλα στο συγκρότημα των μεγάλων θερμών, οι οποίες ξεπερνούν σε μέγεθος και πολυτέλεια όλες τις άλλες που έχουν ανακαλυφθεί στην πόλη. Μαρτυρούν συνήθειες του 2ου και του 3ου αι. μ.Χ., εποχές κατά τις οποίες οι πολίτες αφιέρωναν καθημερινά κάποιες ώρες για την υγιεινή και περιποίηση του σώματός τους και τη λατρεία των θεών, ιδιαίτερα του Ασκληπιού.

Ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού, του οποίου ο θρίαμβος αποτυπώνεται στο επικό αυτό ψηφιδωτό και το οποίο ο ανασκαφέας του Δίου, Δημήτρης Παντερμαλής έχει χαρακτηρίσει ως «ένα από τα κορυφαία της εποχής του», στολίζει το δάπεδο του κεντρικού δωματίου της έπαυλης του Διονύσου, η οποία πήρε από το ψηφιδωτό το όνομά της, μια αίθουσα συμποσίου 100 τ.μ. σε ένα κτίσμα του 200 μ.Χ., από τα σημαντικότερα κτιριακά συγκροτήματα του αρχαίου Δίου.

Στο θρίαμβο του Διονύσου, ο θεός κατενώπιον, γυμνός σε άρμα που το σέρνουν θαλάσσιοι πάνθηρες, κρατάει στο υψωμένο του δεξί χέρι ρυτό (τελετουργικό αγγείο για σπονδές) και στο αριστερό θύρσο. Δίπλα του, εκστατικός από το δέος, στέκεται ένας παπποσειληνός με μαλλωτό χιτώνα και πορφυρό ιματίδιο. Τους πάνθηρες οδηγούν με χαλινάρια δυο θαλάσσιοι κένταυροι, που φέρουν στους ώμους ο καθένας από ένα μεγάλο αγγείο. Το λευκό χρώμα των ψηφίδων του εδάφους, πάνω στο οποίο εκτυλίσσεται η σκηνή, σε αντίθεση με το ιώδες βαθυγάλανο των κυμάτων, προσδίδει στις μορφές ένα μνημειακό μέγεθος και δίνει την εντύπωση ενός ζωγραφικού έργου. Στους πίνακες, που ανά τρεις, περιβάλλουν την κεντρική παράσταση, απεικονίζονται θεατρικές μάσκες. Το ψηφιδωτό ήρθε στο φως το 2002 και παρέμεινε στο χώρο της έπαυλης, προστατευμένο κάτω από ένα στέγαστρο. Τα νερά που πλημμυρίζουν το Δίον για πολλούς μήνες το χρόνο και παρά την αποστράγγισή τους δεν παύουν να αναβλύζουν, δεν επέτρεπαν πλέον την παραμονή και τη συντήρησή του στο φυσικό του χώρο αλλά και οι καθιζήσεις που προκαλούνταν από την ύπαρξη τοίχου ακριβώς από κάτω οδήγησαν την Εφορεία αρχαιοτήτων Πιερίας με τη σύμφωνη γνώμη του ανασκαφέα του Δίου Δημήτρη Παντερμαλή, να προτείνει τη μεταφορά του ψηφιδωτού δαπέδου σε κτήριο που έχει διαμορφωθεί ειδικά για τη συντήρηση του σημαντικού ψηφιδωτού. (ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΚΕΡΑΣΤΑ)