ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΘΕΜΑ ΠΡΩΤΟ: ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ;

Πολλοί ιστορικοί και θεολόγοι, κυρίως από το 19ο έως σήμερα, προσπάθησαν να ανιχνεύσουν τα αίτια της εικονομαχίας. Κάποιοι θεώρησαν ότι τα κίνητρα υπήρξαν αποκλειστικά θεολογικά, κάποιοι άλλοι μίλησαν για μία μεταρρύθμιση στην βυζαντινή κοινωνία, ενώ άλλοι αναφέρθηκαν σε κίνητρα οικονομικά και πολιτικά. Σήμερα πολλοί θεωρούν ότι ρίζες της εικονομαχίας υπήρξαν: α) Η προσπάθεια των Ισαύρων να εξουσιάσουν την εκκλησία, και να επωφεληθούν από την περιουσία των μοναστηριών. β) Σε πολιτικά αίτια, αφού οι εικονομάχοι αυτοκράτορες χρησιμοποίησαν την πρόφαση της προσπάθειας να περιστείλουν την ασυδοσία κάποιων μοναχών, στην πραγματικότητα σκοπό είχαν να αποσπάσουν την εκπαίδευση από τα χέρια της Εκκλησίας και να τονώσουν την μοναρχική εξουσία με την απόσπαση του λαού από την επιρροή της Εκκλησίας. γ) Παράλληλα οι κρατούντες ένιωθαν μεγάλο φόβο για την αύξηση της ήδη μεγάλης δύναμης της Εκκλησίας στο λαό λόγω των κοινωφελών ιδρυμάτων της (νοσοκομεία, γηροκομεία κ.α. και τέλος δ) Οι εικονομάχοι ήταν επηρεασμένοι από την αίρεση των μονοφυσιτών, τον ωριγενισμό και από τις μονοθεϊστικές θρησκείες, Ιουδαϊσμό και Μονοθεϊσμό, στις οποίες απαγορευόταν η απεικόνιση της Θεότητας. Ταυτόχρονα την εχθρική στάση απέναντι στις εικόνες καλλιεργήθηκε κυρίως στα χρόνια των Ισαύρων. Αυτοί προσπάθησαν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις, για να πλησιάσουν πολιτικά τους Μωαμεθανούς και τους Ιουδαίους και να τους ενσωματώσουν ευκολότερα στην αυτοκρατορία. Τέλος σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι θεολογικές παρεκκλίσεις μερικών πιστών που λάτρευαν όχι το εικονιζόμενο πρόσωπο αλλά την συγκεκριμένη φορητή εικόνα ως θαυματουργή.

ΘΕΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΤΑΔΙΚΗΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ (ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΟΙ) ΚΑΙ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΠΟΥ ΣΑΣ ΔΙΝΩ (ΕΙΚΟΝΟΛΑΤΡΕΣ), ΝΑ ΠΕΙΤΕ ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ ΣΑΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ.

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ: Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοί που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες [...]. Όμως δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους ομοίωμα [...]. Πληροφόρησέ με ποιος μας κληροδότησε αυτή την παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να προσκυνούμε κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού. (Από επιστολή του Λέοντα Γ΄ στον πάπα Γρηγόριο Β΄, Travaux et mémoires 3)

ΕΙΚΟΝΟΛΑΤΡΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ: "Εφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τον κάλαμο και τον σπόγγο, με τα οποία οι θεοκτόνοι Ιουδαίοι προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα αυτά στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των ανθρώπων, πώς να μην προσκυνήσω και τις εικόνες που κατασκευάζουν οι πιστοί με αγαθή προαίρεση και με σκοπό τη δοξολογία και την ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού; Και εφόσον προσκυνώ την εικόνα του σταυρού που κατασκευάζεται από οποιοδήποτε υλικό, πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού που κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την ύλη είναι φανερό, διότι, αν καταστραφεί το εκτύπωμα ενός σταυρού που είναι κατασκευασμένος από ξύλο, παραδίδω το ξύλο στη φωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και με το ξύλο των εικονισμάτων, όταν αυτά καταστραφούν". (Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος κεφ. 19, Migne, Patrologia Graeca)

ΘΕΜΑ ΤΡΙΤΟ: ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΑ ΤΗΝ ΠΗΓΗ ΚΑΙ ΤΟΠΟΘΕΤΗΘΕΙΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ:

"Ο αυτοκράτορας, βλέποντας ότι ο στρατός είχε γίνει πολύ νωθρός και δειλός και είχε χάσει την τάξη και την πειθαρχία του και ήταν διασκορπισμένος σε πολλά σημεία της αυτοκρατορίας, συγκέντρωσε αμέσως όλους τους στρατιώτες σ' ένα σημείο. Και όλοι με απόλυτη ομοφωνία επαινούσαν την εξουσία και την ανδρεία του αυτοκράτορα, ενώ αυτός τους ενθάρρυνε λέγοντας: "Βλέπετε, αδέλφια και παιδιά μου, πώς οι εχθροί του θεού εισέβαλαν στη χώρα μας, ερήμωσαν τις πόλεις και πυρπόλησαν τους ναούς μας". (Θεοφάνης, Χρονογραφία, έκδ. C. de Boor, τόμ. 1, Λειψία 1883, 303-304)

Η πηγή αποτυπώνει αυτό που ο συντάκτης της (ανα)γνωρίζει ως αληθινό. Δεν είναι σίγουρο, όμως, ούτε πως ξέρει την αλήθεια, ούτε πως ξέρει ολόκληρη την αλήθεια. Μπορεί να ξέρει μόνο μια πτυχή της. Είναι αναγκαία η «διασταύρωση» των πληροφοριών που περιέχει η πηγή με άλλες αντίστοιχες πηγές, ώστε να μπορέσουμε να καταλάβουμε, από ποια σκοπιά μιλάει, τι γνωρίζει για το γεγονός, πώς εμπλέκεται με αυτό.Μια πηγή είναι σημαντική όχι μόνο για το τι λέε,ι αλλά και για το τι αποκρύπτει. Πολλές φορές αυτό που αποκρύπτεται μας κάνει να καταλάβουμε περισσότερα από αυτά που γράφονται. Από την άλλη πλευρά, μέσα στις πηγές βρίσκουμε πολλές φορές πληροφορίες που διατυπώνονται χωρίς τη συνειδητή πρόθεση του συντάκτη τους. Σε ένα διαγώνισμα του Α' τετραμήνου του 2017 ζητούσα από τους μαθητές να κρίνουν την αντικειμενικότητα ενός αποσπάσματος του ιστορικού Θεοφάνη που αναφερόταν στην εικονομαχική πολιτική του Λέοντα Γ' του Ισαύρου. Καθώς διόρθωνα, είδα πολλές και διαφορετικές απαντήσεις, με κάποιες εκ των οποίων διαφωνούσα. Ωστόσο, στη βαθμολόγηση των γραπτών έλαβα υπ'όψιν μου μόνο τη σωστή χρήση επιχειρηματολογίας και την ορθή χρήση των Ελληνικών, ενώ αγνόησα σκόπιμα την τοποθέτηση του κάθε μαθητή.

Όταν μιλούμε για "αντικειμενικότητα" στην Ιστορία εννοούμε κάτι πολύ συγκεκριμένο. Εννοούμε πως η αντικειμενικότητα, αν και δύσκολο να επιτευχθεί, συνιστά στόχο προς κατάκτησιν για τον ιστορικό. Το ότι τα πάντα στη συγγραφή Ιστορίας είναι υποκειμενικά ως ένα βαθμό, είναι γεγονός αναμφισβήτητο. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως ένας ιστορικός επιτρέπεται να συγγράφει απολύτως παραδομένος στις προσωπικές του απόψεις, πολιτικές , θρησκευτικές ή άλλες, αγνοώντας τις απόψεις των αντίπαλων παρατάξεων. Ένας ιστορικός οφείλει να παραθέτει όλες τις απόψεις, ακόμη και αν διαφωνεί με κάποιες από αυτές. Και αυτός ο ιστορικός που παραθέτει όλες τις απόψεις για ένα ιστορικό γεγονός συγγράφει την ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ Ιστορία, και όχι ο άλλος, ο προκατειλημμένος, ο εμπαθής, ο ιδιοτελής, ο στενόμυαλος.

θΕΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΟΙ ΜΙΚΡΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΘΗΚΑΝ ΣΤΑΔΙΑΚΑ ΣΕ ΠΟΛΙΧΝΕΣ, ΚΙ ΕΠΕΙΤΑ ΣΕ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ. ΝΑ ΑΝΑΦΕΡΕΤΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΜΙΑΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΗΣ.

Η ανάπτυξη των πόλεων συνδυάζεται με την εμφάνιση μιας νέας τάξης, της τάξης που η ύπαρξή της είναι άμεσα συνυφασμένη με την ανάπτυξη του εμπορίου, της βιοτεχνίας και των δραστηριοτήτων των σχετικών με το χρήμα. Είναι αναγκαία μια μετατόπιση εξουσιών που θα εξυπηρετεί καλύτερα τις νέες λειτουργίες της πόλης. Παρατηρείται έτσι το φαινόμενο πολλές πόλεις να διεκδικούν και να αποσπούν λιγότερο ή περισσότερο εκτεταμένα δικαιώματα αυτοδιοίκησης. Οι διεκδικήσεις αυτές σε πολλές πόλεις προέρχονται από μια ένωση κατοίκων δεμένων με όρκο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι πόλεις με τις πιο διευρυμένες ελευθερίες να αποκαλούνται «κοινότητες» ή «κομμούνες». Το γεγονός ότι σε πολλές πόλεις συμμετείχε στην κοινότητα ολόκληρος ο αστικός πληθυσμός μπορεί εκ πρώτης όψεως να δώσει την εντύπωση ότι την συγκεκριμένη περίοδο εκδηλώθηκε μια «επανάσταση των αστών». Οι παλιοί φορείς της εξουσίας - επίσκοποι, εφημέριοι, κληρικοί των καθεδρικών ναών, μοναχοί, χωροδεσπότες, ιππότες, πρωτότοκοι γιοί ευγενών οικογενειών που μετανάστευσαν στην πόλη – συνυπάρχουν με τη νέα άρχουσα τάξη. Παράλληλα, υπάρχει μια ταξική διαστρωμάτωση που οφείλεται στις μεγάλες διαφορές περιουσίας. Δίπλα στην αστική αριστοκρατία και στους πλούσιους μεγαλέμπορους αστούς, δημιουργείται μια «μεσοαστική» τάξη που αποτελείται από βιοτέχνες, μικρεμπόρους, γραφιάδες κ.α. Τεχνίτες και υπάλληλοι αποτελούν τον «κοσμάκη» (popolo minuto) και ακόμα πιο κάτω οι απόκληροι της αστικής κοινωνίας - ξεριζωμένοι αγρότες, δραπέτες, θύματα του λοιμού ή της ανασφάλειας κλπ. Φαίνεται λοιπόν ότι στις περισσότερες πόλεις κυριαρχούσε μια ολιγαρχία εύπορων εμπόρων, η οποία δεν συγκρούεται με την παλιά αριστοκρατία για ν’ αποκτήσει προνόμια και ελευθερίες, αλλά συνεργάζεται με αυτή για τη διατήρηση της ισχύος στα χέρια των πλουσιότερων. Η εξουσία, ακόμη και μετά την εμφάνιση του κοινοτικού κινήματος, παραμένει στα χέρια μιας ολιγαρχίας που προέρχεται από τη συνεργασία της αριστοκρατίας της γης και της νέας «αριστοκρατίας του χρήματος» και η οποία αποτελεί μέρος του φεουδαρχικού συστήματος χωρίς να έρχεται σε αντίθεση μαζί του.

θΕΜΑ ΠΕΜΠΤΟ: ΤΙ ΞΕΡΕΤΕ ΓΙΑ ΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΟΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΚΛΑΒΗΝΙΕΣ;

Στρατιωτόπια: Είναι τα κτήματα, που παραχωρούνταν στους στρατιώτες-αγρότες, κοντά στα σύνορα της πρωτεύουσας, και από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν τον εξοπλισμό τους και το άλογό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβάζονταν απ΄ τον πατέρα στον πρωτότοκο γιό.

Σκλαβηνίες: Δημιουργήθηκαν αρχές του 7ου αιώνα, όταν Σλάβοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε εδάφη της σημερινής Ελλάδας. Ήταν δηλαδή, αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού σκορπισμένες ανάμεσα σε ντόπιους. Στη διάρκεια του 9ου αιώνα, οι σκλαβηνίες που βρίσκονταν ΒΔ της χερσονήσου του Αίμου, εξελίχθηκαν στα πρώτα κρατίδια Σέρβων και Κροατών. Η ύπαρξη και η ανάπτυξη αυτών των κρατιδίων, διευκόλυνε τον εκχριστιανισμό των δύο λαών επί Βασιλείου Α΄. Οι σκλαβηνίες που βρίσκονταν νότια της χερσονήσου του Αίμου, άρχισαν να ενσωματώνονται στη θεματική διοίκηση του Βυζαντίου. Αρχικά οι σκλαβηνίες ήταν ημιαυτόνομες και πλήρωναν φόρο υποτέλειας.

θΕΜΑ ΕΚΤΟ: ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ (Ιωάννης Εφέσου, Εκκλησιαστική Ιστορία, ΙΙI, ΣΤ', 25, έκδ. E.W. Brooks, Λουβαίν 1952, 248-249) ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΥ: "Το τρίτο έτος από τον θάνατο του Ιουστίνου, επί της βασιλείας του νικηφόρου Τιβερίου, ο καταραμένος λαός των Σκλαβήνων διέδραμε όλη την Ελλάδα, τη χώρα των Θεσσαλονικέων και ολόκληρη τη Θράκη: κυρίευσαν πολλές πόλεις και κάστρα, λεηλάτησαν και πυρπόλησαν την ύπαιθρο, απήγαγαν αιχμαλώτους και έγιναν κύριοι της χώρας, όπου κλείνουν, χωρίς φόβο, τέσσερα χρόνια διαμονής Και έγιναν πλούσιοι αρπάζοντας χρυσάφι, ασήμι, αγέλες αλόγων και πολλά όπλα. Έμαθαν ακόμη να πολεμούν καλύτερα από τους Ρωμαίους, ενώ προηγουμένως ήταν πρωτόγονοι άνθρωποι, δεν τολμούσαν να βγουν από τα δάση και τους πυκνοδασωμένους τόπους τους και (σχεδόν ) αγνοούσαν τα όπλα, αφού χρησιμοποιούσαν μόνο λογχάδια (κοντές λόγχες)".

Η ένταξη ξένων στρατιωτών στον αυτοκρατορικό στρατό της πρώιμης βυζαντινής περιόδου αποτέλεσε μια εσωτερική επιλογή του Βυζαντινού κράτους κατά τους 4ο – 6ο αι. Η κεντρική διοίκηση της αυτοκρατορίας ευνόησε τη μαζική πρόσληψη «βαρβάρων» πολεμιστών στους βυζαντινούς σχηματισμούς μάχης κατά την περίοδο 324-565, προκειμένου να ενισχύσει τη στρατιωτική της δύναμη. Η συγκεκριμένη διαδικασία υποδηλώνεται γενικότερα στη σύγχρονη έρευνα ως «εκβαρβαρισμός» (αγγλ. Barbarization, γερμ. Barbarisierung) ή ειδικότερα «γερμανοποίηση» (αγγλ. Germanization, γερμ. Germanisierung), δηλαδή ένταξη γερμανικών φύλων του Ρήνου και του Δούναβη στις ένοπλες δυνάμεις της ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Για την επίτευξη της στρατιωτικής σύμπραξης και την εύκολη στρατολόγηση, η βυζαντινή ηγεσία συνδεόταν μέσω επίσημων συνθηκών με λαούς και κράτη πέρα από τα σύνορα της αυτοκρατορίας, με μικρότερες ομάδες προσφύγων που επιζητούσαν να μετοικήσουν στη αυτοκρατορία και, σπανιότερα, ακόμη και με επιδρομείς. Το κείμενο του ιστοριογράφου απηχεί την οπτική ενός εκκλησιαστικού παράγοντα, και ως εκ τούτου διακρίνεται από φανατισμό και απουσία αντικειμενικου κριτηρίου. Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το συγκεκριμένο κείμενο είναι η υπερβολή, η χρήση λέξεων "καταδικαστικών" όπως : "ο καταραμένος λαός των Σκλαβήνων", οι εκφράσεις "λεηλάτησαν και πυρπόλησαν", το επίθετο "πρωτόγονοι" που αφορά τους Σλάβους, κοκ. Η σύγκριση με τη βυζαντινή δόξα είναι προφανής, και ως εκ τούτου προφανής είναι και η προκατάληψη του ιστορικού απέναντι στους νεοφερμένους Σκλαβήνους.

θΕΜΑ ΕΒΔΟΜΟ: ΤΙ ΞΕΡΕΤΕ ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ;

Επί Ιουστινιανού έγινε συστηματική κωδικοποίηση του Δίκαιου: το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού είναι η σπουδαιότερη πτυχή της εσωτερικής του πολιτικής. Το κύριο μέρος του νομοθετικού έργου ήταν γραμμένο στη λατινική· οι καινούργιοι, ωστόσο, νόμοι εκδόθηκαν στην ελληνική γλώσσα για να είναι κατανοητοί από το λαό. Η κωδικοποίηση των νόμων της εποχής του Ιουστινιανού έγινε γνωστή το 16ο αιώνα ως Corpus juris civilis (αστικό δίκαιο) και αποτέλεσε τη βάση της νεότερης νομοθεσίας των ευρωπαϊκών κρατών. Ο Ιουστινιανός ανέλαβε το έργο να συνθέσει σ' έναν ενιαίο κώδικα, όλους τους αυτοκρατορικούς νόμους, καθώς επίσης και να αναθεωρήσει τα παλιότερα νομικά συγγράμματα. Το έργο αυτό προχώρησε εκπληκτικά γρήγορα και ο κύριος βοηθός και εμπνευστής του ήταν ο Τριβωνιανός. Ετσι τον Απρίλιο του 529 η εργασία αυτή κατέληξε στον Κώδικα του Ιουστινιανού (Codex Ioustinianus). Χωριζόταν σε δέκα βιβλία και περιείχε όλους τους νόμους που εκδόθηκαν από την εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού μέχρι τον Ιουστινιανό και έγινε πια ο αυθεντικός Κώδικας Νόμων της Αυτοκρατορίας. Ο Τριβωνιανός ανέλαβε να αναθεωρήσει τα έργα όλων των κλασσικών νομομαθών, συστηματοποιώντας το υλικό και αφαιρώντας τις αντιφάσεις που είχαν. Μετά από τρία χρόνια πραγματικά ο νέος Κώδικας δημοσιεύθηκε και ονομάστηκε Digestum ή Πανδέκτης και χρησιμοποιήθηκε αμέσως από τους νομικούς της αυτοκρατορίας. Εκδόθηκε επίσης ένα νομικό εγχειρίδιο που προοριζόταν στην αρχή για τους φοιτητές. Ηταν χωρισμένο σε τέσσερα βιβλία και ονομαζόταν Εισηγήσεις (Institutiones). Τέλος, θα πρέπει να αναφερθούν εδώ και τα διατάγματα που κυκλοφόρησαν μετά το 534 και ονομάζονταν "Νεαραί" (Novelae).Οι περισσότεροι από τους νέους νόμους του Ιουστινιανού (σε αντίθεση με τον Κώδικα, τον Πανδέκτη και τις Εισηγήσεις, που ήταν γραμμένοι στα Λατινικά) γράφτηκαν στα Ελληνικά. Τα διατάγματα αυτά ήταν από τα τελευταία έργα του νομοθετικού έργου του Ιουστινιανού και είναι μια πολύ χρήσιμη πηγή για την ιστορία της εποχής αυτής.

θΕΜΑ ΟΓΔΟΟ: ΑΠΟ ΠΟΙΟΥΣ ΤΙΤΛΟΥΣ (ΑΞΙΩΜΑΤΑ) ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΕΝΤΟΝΑ Ο ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ;

Ο εξελληνισμός του βυζαντινού κράτους αντανακλάται στους επίσημους αυτοκρατορικούς τίτλους. Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον ελληνικό τίτλο βασιλεύς με την προσθήκη πιστός εν Χριστώ, εγκαταλείποντας τους παλαιούς ρωμαϊκούς τίτλους imperator Romanorum (αυτοκράτωρ Ρωμαίων)*, caesar (καίσαρ)* και augustus (αύγουστος)

ΘΕΜΑ ΕΝΑΤΟ: ΤΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΑΙΡΝΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΗΓΗ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ;ΤΙ ΞΕΡΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ "ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ"; "Ένα επικουρικό σώμα του αυτοκρατορικού στρατού ήλθε να καταλάβει το στρατόπεδο που ήταν εκεί (στο "θέμα" της Παφλαγονίας), για να προετοιμάσει μια εκστρατεία εναντίον των Αράβων. Ο χιλίαρχος, ο εκατόνταρχος και ο πεντηκόνταρχος προχώρησαν σε φροντισμένη επιθεώρηση, απαιτώντας αδιάκοπα από το πλήθος των στρατιωτών να παρουσιάζονται με τα άλογα και τις πολεμικές άμαξες τους. Κάποιου στρατιώτη -που ονομαζόταν Μουσούλιος και ήταν πολύ φτωχός- το άλογο, καθώς πλησίαζε η επιθεώρηση, καταλήφθηκε ξαφνικά από κωλικούς πόνους και σπασμούς, έπεσε κάτω και ψόφησε. Ο στρατιώτης, που δεν είχε χρήματα να αγοράσει άλλο άλογο, ήλθε σε πολύ δύσκολη θέση, ενώ ο εκατόνταρχος τον απειλούσε μέσα στην οργή του". (Βίος αγίου Φιλαρέτου, έκδ. Μ.-Η. Fourmy-M. Leroy, Byzantion 9 (1934), 125-127).

Στην ιστορική πηγή του βίου του Αγίου Φιλαρέτου Βλέπουμε ότι ο στρατός του θέματος αποτελούνταν από στρατιώτες-αγρότες που είχαν δικά τους κτήματα και σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης ήταν υποχρεωμένοι να παρουσιαστούν για υπηρεσία. Για την αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση του κράτους επιδιώχθηκε μια εκτεταμένη διοικητική μεταρρύθμιση, η δημιουργία των θεμάτων. Τα θέματα αρχικά ήταν στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτόπια, δηλαδή κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβαζόταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο, Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στη Μ. Ασία περί τα μέσα του 7ου αιώνα. Αργότερα ο θεσμός αυτός, που επρόκειτο να αποτελέσει τη βάση της οργάνωσης του Μεσοβυζαντινού Κράτους, επεκτάθηκε και στη Βαλκανική Χερσόνησο. Η ανάπτυξη των θεματικών στρατών είχε σημαντικές συνέπειες: Οι μισθοφόροι περιορίστηκαν δραστικά και συνάμα στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριάρχησε η μικρή και μεσαία αγροτική ιδιοκτησία.

ΘΕΜΑ ΔΕΚΑΤΟ: ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΘΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ Η ΕΝΤΟΝΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΣΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ;(ΑΦΟΡΜΗ ΠΡΩΤΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ)

Μια πρώτη εκδήλωση αυτής της παρεμβατικής τάσης των δυτικών θα είναι το "πρώτο σχίσμα" του Φωτίου με τον Πάπα, κατά τον 9ον αιώνα, που θα προκύψει ως αγανάκτηση του βυζαντινού αρχιεπισκόπου για την απροκάλυπτη παρέμβαση του Πάπα στη διαδικασία εκχριστιανισμού και προσεταιρισμού των Βουλγάρων του Βόρη.