ΠΡΟΕΟΡΤΙΑ ΚΑΙ ΞΕΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ο Βενιζέλος εγκατέλειψε την Ελλάδα τον Φεβρουάριο του 1924. Στις 11 Ιανουαρίου του ίδιου έτους είχε σχηματίσει κυβέρνηση. Όμως οι παρεμβάσεις των ξένων καθώς κι ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας (καρδιακό επεισόδιο το οποίο υπέστη κατά τη διάρκεια οξύτατης κοινοβουλευτικής αντιπαράθεσης) τον ώθησαν να παραδώσει την ηγεσία του κόμματος των Φιλελεύθερων στον Γεώργιο Καφαντάρη και να φύγει για το Παρίσι. Στις 19 Αυγούστου 1927 επανήλθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στη Χαλέπα των Χανίων, όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους Κρητικούς συντοπίτες του.

Στις 19 Μαΐου 1928 αποφάσισε να επανέλθει στην ενεργό πολιτική και να αναλάβει εκ νέου την ηγεσία του κόμματος των Φιλελεύθερων. Την απόφασή του αυτή την ανακοίνωσε στον ελληνικό λαό στις 23 Μαΐου 1928. Ωστόσο, όπως γράφει ο Γρηγόριος Δάφνης, το (νέο) κόμμα των Φιλελευθέρων (1928 – 1936) δεν είχε τίποτα κοινό με το παλαιό (1910 – 1920) εκτός από τον αρχηγό του. «Το κόμμα των φιλελευθέρων κατά την δευτέραν περίοδον Βενιζέλου είναι συντήρησις».

Στις 2 Ιουνίου 1928 ο Αλέξανδρος Ζαΐμης σχημάτισε κυβέρνηση με στήριξη των Βενιζέλου και Μεταξά, η οποία έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Ωστόσο, ο Ιούνιος του 1928 σημαδεύτηκε από απεργίες των καπνεργατών σε Μακεδονία και Θράκη. Στην Καβάλα 20 άνθρωποι τραυματίστηκαν, ενώ στην Ξάνθη 6 άτομα έχασαν τη ζωή τους και 40 τραυματίστηκαν. Το ΚΚΕ έσπευσε να ταχθεί στο πλευρό των καπνεργατών, αλληλέγγυοι των οποίων στάθηκαν οι αρτεργάτες και οι υδατεργάτες της Θεσσαλονίκης. Λίγο αργότερα κηρύχθηκε απεργία των ναυτεργατών. Η κυβέρνηση ήταν φανερό πως έπνεε τα λοίσθια. Στις 3 Ιουλίου 1928 ο Βενιζέλος έλαβε εντολή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον θρυλικό ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, να σχηματίσει κυβέρνηση.

Στις 19 Αυγούστου 1928 προκηρύχθηκαν εκλογές, στις οποίες οι Φιλελεύθεροι του Βενιζέλου και τα συνεργαζόμενα κόμματα κέρδισαν 223 από τις 250 έδρες της Βουλής και ολόκληρη η αντιπολίτευση μόλις 27! Στις 14 Δεκεμβρίου 1929 νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέχθηκε ο 75χρονος Αλέξανδρος Ζαΐμης μετά από έντονες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις. Η τέταρτη πτώχευση της Ελλάδας είχε ως αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου και τον σχηματισμό νέας, βραχύβιας υπό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου (26 / 5 / 1932 – 5 / 6 / 1932).

Στις 5 Ιουνίου 1932 ο Βενιζέλος ανέλαβε ξανά την πρωθυπουργία ως τις 3 Νοεμβρίου 1932.

Από τις 4 Νοεμβρίου 1932 ως τις 16 Ιανουαρίου 1933 πρωθυπουργός της χώρας μας ήταν ο Παναγής Τσαλδάρης, τον οποίο διαδέχθηκε και πάλι ο Ελευθέριος Βενιζέλος (11/1/1933-6/3/1933).

Από τις 6 ως τις 10 Μαρτίου 1933 πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Αλέξανδρος Οθωναίος, ενώ από τις 10 Μαρτίου 1933 ως τις 10 Οκτωβρίου 1935 πρωθυπουργός ανέλαβε ξανά ο Παναγής Τσαλδάρης.

Αξιοσημείωτο γεγονός αυτής της περιόδου ήταν η αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Ε. Βενιζέλου και της συζύγου του Έλενας το βράδυ της Τρίτης 6 Ιουνίου 1933 επί της λεωφόρου Κηφισίας. Ως υπεύθυνοι της απόπειρας συνελήφθησαν ο διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Ι. Πολυχρονόπουλος, ο αδελφός του Νικόλαος, οι αστυνομικοί Μαρκάκος και Τζαμαλούκας και ο λήσταρχος Καραθανάσης που συνελήφθη ένα χρόνο αργότερα. Από την αποτυχημένη αυτή απόπειρα, τραυματίστηκε η σύζυγος του Βενιζέλου Έλενα, σκοτώθηκε ο Ι. Μαρκάκης, άνδρας της ασφαλείας του Βενιζέλου και τραυματίστηκε ο οδηγός του Ι. Νικολάου.

Η ταραγμένη περίοδος 1928-1936, σημαδεύτηκε και από δύο κινήματα που έγιναν από τους βενιζελικούς, με σκοπό να εμποδίσουν την άνοδο στην εξουσία του Λαϊκού κόμματος. Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933, υπήρχε έντονος φανατισμός. Η Αθήνα ήταν στρατοκρατούμενη, καθώς άνδρες του Α’ Σώματος Στρατού είχαν καταλάβει καίριες θέσεις, ενώ είχε απαγορευθεί η λειτουργία των καταστημάτων. Τα αποτελέσματα των εκλογών, έδωσαν τη νίκη στους αντιβενιζελικούς. Όταν άρχισε να διαφαίνεται η ήττα των βενιζελικών, ο Νικόλαος Πλαστήρας, απών από τα πολιτικά πράγματα από το 1924, πήγε στο σπίτι του Ελευθέριου Βενιζέλου και μετά από σύντομη στιχομυθία με τον Κρητικό πολιτικό, αποφάσισε να επιβάλλει δικτατορία, για να μην έρθουν στην εξουσία οι αντιβενιζελικοί. Ο «μαύρος καβαλάρης», είχε την ανοχή, αν όχι και την ενθάρρυνση του Βενιζέλου.

Ο Πλαστήρας ήρθε σ’ επαφή με βενιζελικούς αξιωματικούς και παρά τις αντιδράσεις, κήρυξε δικτατορία. Επίσης, σε διάγγελμά του, απέδωσε το κίνημα στην αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου και στη δυσμενή οικονομική κατάσταση. Το διάγγελμά του κοινοποιήθηκε σε όλες τις στρατιωτικές μονάδες και σκορπίστηκε σε χιλιάδες προκηρύξεις από αεροπλάνα. Η Εφημερίδα της Κυβερνήσεως κυκλοφόρησε με την κήρυξη στρατιωτικού νόμου σε όλη την επικράτεια. Οπαδοί του Λαϊκού Κόμματος βγήκαν στους δρόμους, φωνάζοντας «Κλέφτες» και «Ανάσταση». Φιλοβενιζελικές μονάδες του Στρατού έβαλαν εναντίον τους. Ο Γ. Ρούσσος, κάνει λόγο για 2 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες, αλλά ο Δρ. Ι. Παπαφλωράτος κάνει ονομαστική αναφορά σε περισσότερους (Α. Βογιατζίδης, Ν. Κανάκης, Χ. Καρμανταλάς, Γ. Μαραντίδης και Θ. Μιχαηλίδης). Έξω από το «Καφενείο του Γαμβέτα», βλήμα άρματος έκοψε το κεφάλι του νεαρού Οδυσσέα Πεκλέτου. Οργισμένοι διαδηλωτές πήραν το άψυχο κορμί του και το περιέφεραν στους δρόμους ως τις 19.30. Στην οδό Φιλελλήνων ένας αξιωματικός πυροβόλησε τον οδηγό αυτοκινήτου Π. Βάντο. Τραγικό ήταν και το περιστατικό στον Υμηττό, όπου ο 8χρονος Γιάννης Καλαντίδης δέχτηκε μια σφαίρα στο πίσω μέρος του κεφαλιού του. Υπάρχουν επίσης αναφορές και για άλλους θανάτους πολιτών. Τελικά, μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις και πιέσεις προς τον Ν. Πλαστήρα, αυτός ενέδωσε και το κίνημα έληξε. Η εξουσία παραδόθηκε στην «κυβέρνηση αντιστρατήγων», με επικεφαλής τον Α. Οθωναίο. Στις 10 Μαρτίου, ο τελευταίος παρέδωσε την εξουσία στον νικητή των εκλογών Τσαλδάρη. Ο Πλαστήρας κρυβόταν για ν’ αποφύγει τη σύλληψη. Τελικά, στις 14 Απριλίου ο Α. Ζάννας με εντολή. Βενιζέλου, τον φυγάδευσε με βενζινόπλοιο απ’ το Καβούρι στα Δωδέκανησα. Στις 7 Μαΐου, έφυγε για τη Βηρυττό κι από εκεί για το Παρίσι. Στις 7 Μαρτίου, πολίτες μήνυσαν τον Βενιζέλο ως ηθικό αυτουργό του κινήματος. Η υπόθεση δεν οδηγήθηκε ποτέ στο δικαστήριο, καθώς χορηγήθηκε (20/11/1933), αμνηστία σε όσους συμμετείχαν στο κίνημα. Εξαιρέθηκαν 36 αξιωματικοί, οι οποίοι παραπέμφθηκαν σε δίκη με βούλευμα της 12/6/1934. Ανάμεσά τους, οι Π.Κλάδος, Μ. Κοιμήσης, Ι. Δεμέστιχας και φυσικά ο Ν.Πλαστήρας. Όμως ούτε αυτή η δίκη έγινε ποτέ. Την 1η Μαρτίου 1935, εκδηλώθηκε νέο κίνημα από βενιζελικούς αξιωματικούς, το μεγαλύτερο από τα 14 μείζονα κινήματα της Α’ Αβασίλευτης Δημοκρατίας (1924-1935). Το κίνημα προετοιμαζόταν για μήνες, ωστόσο δεν ήταν καλά οργανωμένο. Στις 18.30 της 1ης Μαρτίου 1935 καταλήφθηκε ο ναύσταθμος της Σαλαμίνας, ενώ οι Αθηναίοι «πληροφορήθηκαν» για το κίνημα, από το πυροβολείο του Λυκαβηττού στις 20.30. Η κυβέρνηση αιφνιδιάστηκε. Ο πρωθυπουργός Τσαλδάρης ήταν άρρωστος στο κρεβάτι, ενώ ο Υπουργός Στρατιωτικών Κονδύλης έσπευσε να εξαφανιστεί. Τελικά, τη λύση έδωσε ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος διορίστηκε Υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου. Το κίνημα απέτυχε και ο Βενιζέλος, που κατά πολλούς μελετητές είχε διαπράξει το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του στηρίζοντάς το, κατέφυγε στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα (Κάρπαθο ή Κάσο) και στη συνέχεια στη Νεάπολη της Ιταλίας κι από εκεί στη Γαλλία.

Στο μεταξύ, ιδιαίτερα μετά το 1932 είχε αρχίσει να συζητείται ξανά το πολιτειακό ζήτημα. Πολλοί πρωταγωνιστές του δημόσιου βίου, ένας εκ των οποίων ήταν και ο Ιωάννης Μεταξάς, ζητούσαν να επανέλθει στη χώρα, μετά από δημοψήφισμα, ο βασιλιάς Γεώργιος Β’, που τελικά επέστρεψε στην Ελλάδα το πρωί της 25ης Νοεμβρίου 1935.

Μετά από συσκέψεις με τους πολιτικούς αρχηγούς, ο ανακληθείς βασιλεύς ανέθεσε τον σχηματισμό κυβέρνησης στον καθηγητή του Αστικού Δικαίου Κ. Δεμερτζή.

Στις 31 Ιανουαρίου 1936, πέθανε από εγκεφαλικό, σε ηλικία 57 ετών ο Γ. Κονδύλης. Στις 18 Μαρτίου 1936, πέθανε στο Παρίσι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η σορός του μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και τάφηκε στην Κρήτη, στο Ακρωτήρι, μέσα σε θρήνο και οδυρμό των Κρητικών. Βέβαια και οι υπόλοιποι Έλληνες, ακόμα και οι αντιβενιζελικοί, συγκλονίστηκαν από τον θάνατο του Εθνάρχη. Στο μεταξύ, ο Ιωάννης Μεταξάς είχε διοριστεί από τον Γεώργιο Υπουργός Στρατιωτικών, παρά τις ενστάσεις του Κ. Δεμερτζή που διέβλεπε σ’ αυτόν φιλοδικτατορικές τάσεις. Ο Κ. Δεμερτζής, λόγω αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης εξαιτίας ανικανότητας συνεννόησης των πολιτικών αρχηγών, παρέμεινε πρωθυπουργός και μετά τις εκλογές της 26/1/1936. Στις 13 Απριλίου 1936 όμως, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 60 ετών, από καρδιακή προσβολή. Ο βασιλιάς, χωρίς να συμβουλευθεί κανέναν, διόρισε πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά.

Στις 17 Μαΐου 1936 ένας ακόμη πολιτικός, ο Παναγής Τσαλδάρης, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 69 ετών εξαιτίας καρδιακής ανακοπής. Την επόμενη, ο Μεταξάς ανέθεσε το Υπουργείο Εσωτερικών στον Θεόδωρο Σκυλακάκη (1893-1944), παππού του σημερινού Υπουργού. Ο Σκυλακάκης, στρατιωτικός, ήταν ο εγκέφαλος της αντεπανάστασης του 1923. Αρνήθηκε να επανέλθει στο στράτευμα το 1927 για να μην ορκιστεί στη Δημοκρατία. Το 1933, ανέλαβε επικεφαλής οργάνωσης με καθαρά χιτλερικές τάσεις. Εξέδιδε και εφημερίδα, μέσω της οποίας εξύβριζε τον πολιτικό κόσμο και προπαγάνδιζε υπέρ της επιβολής εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος στην Ελλάδα. Ο Μεταξάς τον επέλεξε, καθώς πίστευε ότι ήταν ο μόνος που μπορούσε να επιβληθεί στα Σώματα Ασφαλείας.

Της εργατικής εξέγερσης είχε προηγηθεί η οικονομική ύφεση, συνέπεια του κραχ του 1929 για την παγκόσμια οικονομία) και η συνακόλουθη πτώχευση του 1932. Πριν από την κρίση στην Ελλάδα είχε ήδη αποτύχει οικτρά η Μεγάλη Ιδέα του Βενιζέλου. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή δεν υπήρχε πια η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Επιπλέον, οι πρόσφυγες που είχαν έρθει στη χώρα είχαν δώσει μιας πρώτης τάξεως δικαιολογία στους εργοδότες να μειώσουν τα μεροκάματα.Το απεργιακΌ τσουνάμι του 1935 συνεχίστηκε και το 1936, με μπροστάρηδες τους καπνεργάτες που ζητούσαν μεροκάματο 120-130 δραχμές, με βάση συμφωνία που είχαν υπογράψει με τους εργοδότες το 1924. Οι τελευταίοι, δεν έδιναν πάνω από 75-80 δραχμές, ενώ η κυβέρνηση αντιπρότεινε 85-90 δραχμές. Το πρωί της 8ης Μαΐου 1936, 5.000-6.000 καπνεργάτες διαδηλωτές στη Θεσσαλονίκη, κινήθηκαν προς το Διοικητήριο, με σκοπό να επιδώσουν ψήφισμα με τα αιτήματά τους. Η χωροφυλακή εμπόδισε την μετάβασή τους σ’ αυτό. Ακολούθησαν συμπλοκές και την επόμενη μέρα 25.000-30.000 διαδηλωτές, όχι μόνο καπνεργάτες, αλλά και αυτοκινητιστές, εργάτες στον ηλεκτρισμό, σιδηροδρομικοί, τροχιοδρομικοί (τροχιόδρομος=τραμ) κατέβηκαν στους δρόμους. Το μένος των Χωροφυλακών εναντίον τους ήταν απίστευτο. Μάλιστα, στρατιωτικά τμήματα κινήθηκαν εναντίον τους για να τους διαλύσουν. Το κακό όμως είχε γίνει: 12 νεκροί, 32 βαριά τραυματισμένοι και 250 ελαφρά τραυματίες ήταν τα θύματα των Χωροφυλάκων, οι οποίοι δεν είχαν ούτε έναν «μωλωπισθέντα». Ο Γιάννης Ρίτσος γράφει το ποίημα «Επιτάφιος» εμπνευσμένος από τα τραγικά γεγονότα, το οποίο μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη.

Τη νύχτα της 9ης προς 10η Μαΐου 1936 δεν υπήρχε καμία αρχή στη Θεσσαλονίκη. Οι κηδείες των 12 διαδηλωτών, έγιναν στις 10 Μαΐου και παραβρέθηκαν σ’ αυτές 150.000 Θεσσαλονικείς. Στις 3/6/1936, προσπαθώντας να διαλύσει απεργούς κλωστοϋφαντουργούς στον Βόλο, η Χωροφυλακή σκότωσε έναν διαδηλωτή και τραυμάτισε επτά. Την επόμενη ημέρα, η κηδεία των θυμάτων είναι πραγματικός λαϊκός ξεσηκωμός. Στο νεκροταφείο συγκεντρώνονται περίπου 150.000 άνθρωποι. Στις 11 Μαΐου κηρύσσονται απεργίες διαμαρτυρίας σε πολλές πόλεις της χώρας και στις 13 Μαΐου πανελλαδική απεργία. Η όλη κατάσταση θορύβησε τον βασιλιά Γεώργιο αλλά και τους πολιτικούς αρχηγούς. Ο Θ. Σοφούλης, συμφώνησε με τον Ι. Θεοτόκη να συγκροτήσουν κυβέρνηση, η οποία θα οδηγούσε τη χώρα σε εκλογές. Ενημέρωσε μάλιστα και τον βασιλιά ο οποίος έκανε το λάθος να πληροφορήσει για την εξέλιξη αυτή τον Ι. Μεταξά. Στις 23 Ιουλίου 1936, ο Μεταξάς ενημέρωσε τους στενούς του συνεργάτες Σκυλακάκη, Παπαδήμα και Διάκο, ότι έλαβε τη συγκατάθεση του βασιλιά για την κήρυξη δικτατορίας και ότι σε 10-15 μέρες, θα κάνει πραξικόπημα.

Συγκλήθηκε έκτακτο υπουργικό συμβούλιο. Όλα τα μέλη της κυβέρνησης, ήταν ανυποψίαστα (πλην των Σκυλακάκη, Παπαδήμα). Ο Μεταξάς τους ανακοίνωσε την απόφασή του για την αναστολή ορισμένων άρθρων του Συντάγματος και τη διάλυση της Γ’ Αναθεωρητικής Βουλής, χωρίς τη διενέργεια εκλογών. Οι Υπουργοί έμειναν έκπληκτοι. Τρεις από αυτούς, ο Υπουργός Οικονομικών Γ. Μαντζαβίνος, ο Υπουργός Πρόνοιας Δ. Ελευθεριάδης και ο Υφυπουργός Οικονομικών, Α. Βαλαωρίτης παραιτήθηκαν και δεν υπέγραψαν τα δύο διατάγματα με τα οποία καθιερώθηκε η δικτατορική διακυβέρνηση της χώρας.Ο Μεταξάς χρησιμοποίησε έντεχνα τον φόβο του κομμουνιστικού κινδύνου και τον κίνδυνο χάους από την εξαγγελθείσα πανελλαδική απεργία της 5ης Αυγούστου 1936 και έπεισε τον βασιλιά για τη δικτατορική εκτροπή. Ο τελευταίος, απογοητευμένος από την αδυναμία συνεννόησης των πολιτικών δυνάμεων, καθώς μια σειρά από μεγάλους πολιτικούς είχαν φύγει από την ζωή, συγκατάνευσε, ελπίζοντας ότι η δικτατορία θα αποτελέσει μια «γέφυρα» για την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης.

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ: κατά τον Μεσοπόλεμο η Ελλάδα ταλανίστηκε από εσωτερική πολιτική αστάθεια. Τα πολιτικά κόμματα εναλλάσσονταν συχνά στην εξουσία, ενώ δεν έλειψαν και τα πραξικοπήματα που οργάνωναν αξιωματικοί του στρατού. Με την άνοδο του φασιστικού κόμματος στην Ιταλία και του ναζιστικού κόμματος στη Γερμανία φάνηκαν και πάλι τα σύννεφα του πολέμου πάνω από την Ευρώπη. Καθώς τα πολιτικά κόμματα έριζαν μεταξύ τους και στη χώρα επικρατούσε κοινωνική αναταραχή που εκφραζόταν με πορείες, διαδηλώσεις και απεργίες, την εξουσία ανέλαβε πραξικοπηματικά ο υπουργός των Στρατιωτικών Ιωάννης Μεταξάς.

Στις 4 Αυγούστου του 1936 ο Μεταξάς, στον οποίο είχε αναθέσει την πρωθυπουργία ο βασιλιάς Γεώργιος Β', διέλυσε τη Βουλή και επέβαλε δικτατορία. Ο Μεταξάς άσκησε διώξεις εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων και προσπάθησε, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα, να προσεγγίσει τους αγρότες και τους εργάτες με διάφορα κοινωνικά μέτρα. Ως έμπειρος στρατιωτικός, φρόντισε να προετοιμάσει τη χώρα για τον πόλεμο που ερχόταν. Παράλληλα, ενώ επικαλούνταν την ουδετερότητα, ακολούθησε σταθερή πολιτική φιλίας με τη Βρετανία, τη μεγαλύτερη ναυτική δύναμη της εποχής.

Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου έρχεται να «παγώσει» κάθε πνευματική ζύμωση και να μπολιάσει το δικό της ιδιαίτερο πνευματικό πλαίσιο. Αν και το καθεστώς του Μεταξά δεν ήταν ένα ολοκληρωμένο φασιστικό καθεστώς, κατά τα αντίστοιχα της Γερμανίας και της Ιταλίας, δεν έπαυε να είναι ολοκληρωτικό και δικτατορικό.

Ο Βενιζέλος παραιτήθηκε το Μαϊο του 1932. Ακολούθησαν ο σχηματισμός του Στρατιωτικού Συνδέσμου, το πραξικόπημα του στρατηγού Πλαστήρα την επομένη των εκλογών και η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου. Το 1935 ο στρατηγός Κονδύλης πήρε την εξουσία κι αποκατέστησε τη μοναρχία με νόθο δημοψήφισμα. Ο βασιλιάς Γεώργιος επέστρεψε στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1935. Η χώρα πέρασε σε μιαν έκρυθμη πολιτική κατάσταση, έως ότου ανέβηκε στην εξουσία η δικτατορία της 4ης Αυγούστου του 1936.

Στην αρχή ο Μεταξάς χαρακτήρισε ως παράνομη τη διανομή προκηρύξεων και την κομμουνιστική προπαγάνδα. Ως μέτρα καταστολής θέσπισε τη λειτουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης των αριστερών πολιτών , το πιστοποιητικό κοινωνικών φρομημάτων ως προϋπόθεση διορισμού σε οποιανδήποτε υπηρεσία του δημοσίου και τις δηλώσεις μετανοίας. Αρμόδιος για την πολιτική καταστολή της αριστεράς ήταν κάποιος Μανιαδάκης. Σε ότι αφορά την ελευθεροτυπία, με τον νόμο του 1938 για να ανοιξεις εφημερίδα έπρεπε να δηλώσεις νομιμοφροσύνη και υποταγή στο μεταξικό καθεστώς.

Ασφαλώς ο Μεταξάς δεν ήταν μόνον αντιδημοκράτης και αντικομμουνιστής. Θεωρούσε πως ο Μαρξισμός οδηγούσε σε "αποχαλίνωση των κατώτερων ενστίκτων" του ανθρώπου. Τα στελέχη του ΚΚΕ αντιμετωπίζονταν ως "ηδονιστές, έκφυλοι και κήρυκες του δόγματος της κοινοκτημοσύνης των γυναικών"- ως εκ τούτου, ως διαφθορείς των τίμιων ελληνικών οικογενειών. Δεν είναι τυχαίο το ότι από τα μεταξικά σχολεία απαγορεύτηκε η διδασκαλία του "Επιτάφιου" του Θουκυδίδη και της "Αντιγόνης" του Σοφοκλή.

Η δικτατορία της Τετάρτης Αυγούστου βασιζόταν σε ιδεολογήματα περί καθαρότητας της ελληνικής φυλής, περί δήθεν "συνέχειας" του νέου Ελληνισμού ήδη από την αρχαιότητα και περί δήθεν "δεύτερου" Ελληνικού πολιτισμού στην περίοδο του Βυζαντίου. Εκ των πραγμάτων (κατ'αντιστοιχίαν προς το Γ' Ράιχ) οι μεταξικοί φαντασιώνονταν το εγχείρημά τους ως "τρίτο ελληνικό πολιτισμό".

Ο ολοκληρωτισμός ως πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης έχει ως κύρια γνωρίσματά του τις μεγάλες ιδέες και τη λαϊκίστικη ρητορική. Οι κρατικές εξουσίες μονοπωλούνται από τον δικτάτορα ή την ομάδα των αξιωματικών που έχουν διενεργήσει ένα πραξικόπημα, καταργώντας τα συνταγματικά δικαιώματα του λαού. Συνήθως αυτές οι καταστάσεις επισυμβαίνουν σε λαούς αποθαρυμμένους, με συσσωρευμένα συμπλέγματα, που εύκολα υποκύπτουν στους ιδεολογικούς μύθους, στις θεωρίες αίματος και στη μυθολογία περί δήθεν "χαρισματικού" αρχηγού. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν, δυστυχώς, νοσταλγοί τέτοιων αυταρχικών καθεστώτων που συζητούν για την προσωπικότητα δικτατόρων (όπως ο Ιωάννης Μεταξάς) αποδίδοντάς τους αρετές που φυσικά δεν είχαν ποτέ.

Ο Μεταξας, αντί να μείνει στην ιστορία ως μια ασήμαντη προσωπικότητα (με το όνομα της οποίας συνδέονται πολιτικές διώξεις, προσωπική μεγαλομανία, αυθαιρεσίες και κατασπατάληση του δημόσιου χρήματος), στην ουσία έμεινε στην ιστορία ως ο άνθρωπος που είπε το ιστορικό "ΟΧΙ".

Τα καθεστώτα της Ευρώπης σε αυτήν την περίοδο του Μεσοπολέμου είναι ξεκάθαρα αυταρχικά. Εκτός από το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Χίτλερ, και άλλες χώρες της Ευρώπης κυβερνώνται από ολοκληρωτικά καθεστώτα (Σαλαζάρ Πορτογαλίας, Μεταξάς Ελλάδας, Μουσολίνι Ιταλίας)

Η αυταρχική πολιτική του Στάλιν στη Ρωσία εναρμονίζεται με τις γενικότερες αυταρχικές τάσεις των ηγετών της Ευρώπης εκείνη την εποχή.

Το 1931 η Ιαπωνία καταλαμβάνει την κινεζική επαρχία της Μαντζουρίας.

Το 1933 η Ιαπωνία και η Γερμανία εγκαταλείπουν την Κοινωνία των Εθνών. Το 1935 ο Μουσολίνι αρχίζει την επίθεση κατά της Αιθιοπίας, την οποία ήθελε να καταστήσει ιταλική αποικία. Το 1936 η Γερμανία πλησιάζει την Ιταλία.Γερμανία και Ιταλία συνεργάζονται στην υποστήριξη του ισπανού στρατηγού Φράνκο, που μάχεται εναντίον της νόμιμης δημοκρατικής ισπανικής κυβέρνησης. Ο Άξονας Ρώμης-Βερολίνου είναι μια πραγματικότητα.

Ακολουθεί σύμφωνο των δύο με την Ιαπωνία, που αποσκοπούσε στην καταπολέμηση του κομμουνισμού και την υποστήριξη του φασισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Την ίδια χρονιά (1936) η Γερμανία καταλαμβάνει την αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη της Ρηνανίας.

Το 1938 η Γερμανία καταλαμβάνει την Αυστρία και απαιτεί την προσάρτηση τσεχοσλοβακικών εδαφών που κατοικούνται από μια ισχυρή γερμανόφωνη μειονότητα, τους Σουδήτες. Την ίδια χρονιά υπογράφεται η συμφωνία του Μονάχου ανάμεσα στη Γερμανία, την Ιταλία, τη Βρετανία και τη Γαλλία, που ανοίγει τον δρόμο για την κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας από τους Γερμανούς.

Το 1939 η Γερμανία εισβάλλει στη δυτική Τσεχοσλοβακία (στη Βοημία) και τη μεταβάλλει σε γερμανικό προτεκτοράτο, ενώ αναγκάζει τη Σλοβακία να ανακηρυχτεί σε ανεξάρτητο κηδεμονευόμενο από τη Γερμανία κράτος. Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς η Ιταλία καταλαμβάνει την Αλβανία. Στο μεταξύ η Ιαπωνία, ήδη από το 1937, είχε εμπλακεί σε πόλεμο με την Κίνα. Ήδη από τον Απρίλιο του 1939 ο Χίτλερ είχε απαιτήσει την προσχώρηση, στη Γερμανία, του διαδρόμου του Ντάντσιχ, μοναδικής εξόδου της Πολωνίας στη Βαλτική Θάλασσα. Η παραχώρηση του Ντάντσιχ θα είχε ως άμεση συνέπεια την εδαφική συνένωση Γερμανίας και Ανατολικής Πρωσίας. Τον Αύγουστο υπογράφει με τη Σοβιετική Ένωση σύμφωνο μη επίθεσης (σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ). Οι δύο δυνάμεις συμφωνούν ότι σε περίπτωση πολέμου εναντίον της Πολωνίας θα μοιραστούν τα εδάφη της. Η Πολωνία αρνείται να παραχωρήσει τον διάδρομο του Ντάντσιχ.

Η εισβολή της Γερμανίας στα πολωνικά εδάφη, την 1η Σεπτεμβρίου, προκαλεί τη Βρετανία και τη Γαλλία, που θεωρούν την ενέργεια αιτία πολέμου.

Τον Απρίλιο του 1940 τα γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν τη Δανία και αποβιβάζονται στη Νορβηγία. Τον Μάιο εισβάλλουν αιφνιδιαστικά στο Βέλγιο και στην Ολλανδία. Ακολούθως διασχίζουν τις Αρδέννες και εισβάλλουν στη Γαλλία. Ενώ ο βελγικός και ο ολλανδικός στρατός παραδίδονται και μεγάλο τμήμα των γαλλικών και αγγλικών δυνάμεων αποκλείεται στη Δουνκέρκη, η Γαλλία σαρώνεται από τα γερμανικά άρματα. Στις 14 Ιουνίου οι Γερμανοί μπαίνουν στο Παρίσι και στις 22 του ίδιου μήνα η κυβέρνηση του στρατάρχη Πεταίν υπογράφει την ανακωχή.

Η Αγγλία μένει μόνη για να αντιμετωπίσει τη Γερμανία. Ο Χίτλερ ξεκινά τότε την περίφημη "μάχη της Αγγλίας", δηλαδή τον συνεχή βομβαρδισμό του αγγλικού εδάφους, με στόχο την τρομοκράτηση του πληθυσμού, την καταστροφή της αγγλικής αεροπορίας και την εξάρθρωση της βρετανικής βιομηχανίας. Μετά από έκκληση του πρωθυπουργού Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο αγγλικός πληθυσμός παραμένει ψύχραιμος.

Η αγγλική αεροπορία κερδίζει στα σημεία και ο Χίτλερ παραιτείται της επιχείρησής του και στρέφει την προσοχή του στη Βαλκανική χερσόνησο. Ήδη ο Μουσολίνι, τον Αύγουστο του 1940, είχε επιτεθεί στο ελληνικό αντιτορπιλικό "Έλλη" στο λιμάνι της Τήνου.

ΤΟ τελεσίγραφο της 28ης Οκτωβρίου προς τον δικτάτορα της Ελλάδας Ιωάννη Μεταξά βρίσκει δυναμική την άρνηση στο ιστορικό "ΟΧΙ" του 1940.

Η μάχη της Ελλάδας εναντίον της ιταλικής επιδρομής διήρκεσε 216 μέρες, έως την 31η Μαίου του 1941, οπότε και έληξε κάθε οργανωμένη αντίσταση και στην Κρήτη. Προχωρώντας έως τα αλβανικά εδάφη, οι Έλληνες στρατιώτες συντρίβουν τη σφοδρή "εαρινή επίθεση" των Ιταλών.

Όμως, στις 6 Απριλίου του 1941, η Γερμανία συντρίβει τη γιουγκοσλαβική αντίσταση και χτυπά την Ελλάδα. Ο ελληνικός στρατός, που υπερασπιζόταν το μακεδονικό οχυρό στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, περικυκλώνεται και υποκύπτει, μετά από σθεναρή αντίσταση. Μπροστά στην προέλαση της γερμανικής στρατιάς, η κυβέρνηση και ο βασιλιάς της Ελλάδας εγκαταλείπουν τη χώρα, ενώ η στρατιωτική ηγεσία συνθηκολογεί στις 24 Απριλίου, αφήνοντας την Κρήτη να συνεχίζει την αντίσταση, καθυστερώντας κατά πολύ τη σχεδιαζόμενη εισβολή του Χίτλερ στη Σοβιετική Ένωση.

Το μόνο κράτος της Ευρώπης που στεκόταν εμπόδιο στην πραγματοποίηση του χιτλερικού επεκτατισμού, πέραν της Αγγλίας, ήταν τώρα η Σοβιετική Ένωση. Αυτή είχε ήδη προσαρτήσει τις βαλτικές χώρες και μεγάλο τμήμα της Πολωνίας, καθώς και μερικές επαρχίες της Φινλανδίας και της Ρουμανίας., ΤΗν άνοιξη του 1941 όμως οι σχέσεις της με τη Γερμανία δυσχεραίνονται. Τον Ιούνιο τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στα εδάφη της και, παρά την ενεργητική αντίσταση των σοβιετικών στρατιωτών, μέσα σε λίγες εβδομάδες καταλαμβάνουν 1.000.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και φτάνουν έξω από το Λένινγκραντ (σημερινή Αγία Πετρούπολη), όπου συναντούν την ηρωϊκή αντίσταση των κατοίκων της πόλης, με έναν τεράστιο απολογισμό νεκρών, στον βωμο της προάσπισης του σοβιετικού καθεστώτος.

Από το 1942 ξεκινά μια αληθινή γενοκτονία του εβραϊκού έθνους, με απόλυτη μυστικότητα. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς, του Νταχάου και του Μαουτχάουζεν με τα εκατομμύρια των νεκρών Εβραίων είναι ο φριχτός απολογισμός αυτής της εκστρατείας αφανισμού ενός ολόκληρου έθνους.

Η μεταβολή της πορείας του πολέμου αρχίζει με την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στη σύρραξη. Στις 7 Δεκεμβρίου του 1941 οι Ιάπωνες σύμμαχοι του Χίτλερ καταστρέφουν τον αμερικανικό στόλο στο Περλ Χάρμπορ. Η επίθεση αυτή ωθεί τον αμερικανό πρόεδρο Φραγκλίνο Ρούσβελτ στην κήρυξη του πολέμου κατά του Άξονα.

Στο μεταξύ, το 1942, στην Αφρική, το περίφημο γερμανικό σώμα Afrika Korps, με επικεφαλής τον στρατάρχη Ρόμελ, αναχαιτίζεται στο Έλ Αλαμέιν από τον άγγλο στρατηγό Μοντγκόμερι. Ακολο9υθεί απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων στο Μαρόκο και στην Αλγερία, με στόχο την εισβολή στην Ιταλία.

Τον Φεβρουάριο του 1943 ένα τμήμα του γερμανικού στρατού κυκλώνεται στο Στάλινγκραντ από τα σοβιετικά στρατεύματα και αναγκάζεται να παραδοθεί. Μετά την ήττα στο Στάλινγκραντ, με απολογισμό 300.000 νεκρούς, οι Γερμανοί υποχωρούν καθ'όλο το μήκος του Γερμανοσοβιετικού μετώπου.

Τον ίδιο Ιούνιο, το γερμανικό εκστρατευτικό σώμα της βόρειας Αφρικής παραδίδει τα όπλα στην Τύνιδα. Τον Ιούλιο οι σύμμαχοι αποβιβάζονται στη Σικελία και ο βασιλιάς της Ιταλίας Βίκτωρ Εμμανουήλ ο Β' αναγκάζει τον Μουσολίνι σε παραίτηση και αργότερα τον συλλαμβάνει. Η νέα ιταλική κυβέρνηση προσχωρεί αμέσως στο πλευρό των Συμμάχων. Αμέσως ο Χίτλερ στέλνει στρατεύματα στην Ιταλία και αναχαιτίζει τους συμμάχους στα νότια της Ρώμης, απελευθερώνοντας τον Μουσολίνι. Ο Χίτλερ ιδρύει φασιστικό κράτος στη βόρεια Ιταλία και ορίζει τον Μουσολίνι ως επικεφαλής του.

Στις 6 Ιουνίου του 1944 οι Αγγλοαμερικανοί, υπό την αρχηγία του στρατηγού ΑΪζενχάουερ, κατορθώνουν να αποβιβαστούν στις νορμανδικές ακτές του Ατλαντικού, στη βόρεια Γαλλία. Για λίγες μέρες αναχαιτίζονται από τους Γερμανούς, αλλά στα τέλη Ιουλίου τα αμερικανικά άρματα διασπούν το γερμανικό φράγμα και απελευθερώνουν τη Γαλλία.

Μεταξύ Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου οι Αγγλοαμερικανοί φτάνουν στον Ρήνο, ενώ και ο σοβιετικός στρατός προελαύνει στο γερμανικό έδαφος. Τον Οκτώβριο οι Γερμανοί αποσύρονται από την κατοχή τους στην Ελλάδα. Η απελευθέρωση Αθήνας και Πειραιά γίνεται στις 12 Οκτωβρίου. Το 1945, τον Απρίλιο, οι Σοβιετικοί καταλαμβάνουν τη Βιέννη, ενώ οι Αγγλοαμερικανοί φτάνουν στον ποταμό Έλβα. Στις 25 Απριλίου οι δύο στρατιές ενώνονται και ακολουθεί η αυτοκτονία του Χίτλερ και το αίτημα της Γερμανίας για συνθηκολόγηση, που τελικά υπογράφεται στο Βερολίνο στις 8 Μαίου με παράδοση της Γερμανίας άνευ όρων.

Στις 6 Αυγούστου οι Αμερικανοί, για να αναγκάσουν την Ιαπωνία να συνθηκολογήσει, ρίχνουν την πρώτη ατομική βόμβα στη Χιροσίμα. Πάνω από 200.000 άνθρωποι πεθαίνουν και άλλοι τόσοι μολύνονται ανεπανόρθωτα από τη ραδιενέργεια. Στις 9 Αυγούστου μια δεύτερη βόμβα πλήττει το Ναγκασάκι και στις 10 Αυγούστου η Ιαπωνία παραδίδεται άνευ όρων.

Συνολικά ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος στοίχισε στην ανθρωπότητα εξήντα εκατομμύρια νεκρών. Επίσης, κόστισε την ολοκληρωτική καταστροφή ολόκληρων περιοχών. Στη Δίκη της Νυρεμβέργης ένα διεθνές στρατιωτικό δικαστήριο καταδίκασε σε θάνατο τους κύριους γερμανούς αξιωματούχους που κρίθηκαν ένοχοι για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.