ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ Κερκυραϊκά: ΟΙ ΣΤΟΛΟΙ ΤΩΝ ΔΥΟ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΑΛΛΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ: Όταν φτάνουν στην Κέρκυρα τα δώδεκα αθηναϊκά καράβια με επικεφαλής τον στρατηγό Νικόστρατο, οι δημοκρατικοί αποθρασύνονται. Ο Νικόστρατος κάνει συμφωνία να οδηγηθούν σε δίκη οι δέκα πρωταίτιοι της στάσης των ολιγαρχικών και οι υπόλοιποι να παραμείνουν ανενόχλητοι. Τη στιγμή όμως που αποφασίζει να αναχωρήσει, οι δημοκρατικοί του προτείνουν να αφήσει πέντε καράβια για κάθε ενδεχόμενο. Δεσμεύονται μάλιστα να τα επανδρώσουν οι ίδιοι. Ο Νικόστρατος δέχεται και οι δημοκρατικοί στρατολογούν τους πολιτικούς τους αντιπάλους και τους επιβιβάζουν στα καράβια αυτά. Οι ολιγαρχικοί, επειδή νομίζουν ότι θα σταλθούν στην Αθήνα, κάθονται ικέτες στο ιερό των Διοσκούρων. Οι δημοκρατικοί τους κατηγορούν για δυσπιστία, που (φυσικά) κρύβει δόλιους σκοπούς, και οπλίζονται. Περίπου τετρακόσιοι ολιγαρχικοί κάθονται ικέτες στο ναό της Ήρας για να γλυτώσουν τη ζωή τους. Η παρέμβαση του Νικόστρατου αποτρέπει το μακελειό. Οι δημοκρατικοί μεταφέρουν τους ικέτες στο απέναντι νησί για να μην εκδηλωθεί κανένα επικίνδυνο κίνημα.

TA ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ

Ενώ λοιπόν οι εσωτερικές ταραχές της Κέρκυρας βρίσκονταν σ’ αυτό το σημείο, την τέταρτη ή πέμπτη μέρα μετά τη μεταφορά των ολιγαρχικών στο νησί, φτάνουν τα καράβια των Πελοποννησίων από την Κυλλήνη όπου έμεναν αγκυροβολημένα μετά το ταξίδι τους από την Ιωνία. Κι ήταν όλα πενήντα τρία. Τα διοικούσε ο Αλκίδας, όπως και πρωτύτερα, κι ο Βρασίδας ταξίδευε μαζί του σα σύμβουλος. Αφού έριξαν άγκυρα στα Σύβοτα, το λιμάνι στην αντικρινή στεριά, την άλλη μέρα μόλις ξημέρωσε ξεκίνησαν για την Κέρκυρα. Ο Θουκυδίδης αναφέρεται εδώ στα 40 πλοία των Πελοποννησίων που με αρχηγό το ναύαρχο Αλκίδα είχαν σπεύσει σε βοήθεια των Λεσβίων στην αποστασία της Μυτιλήνης.

Τα πλοία αυτά καταδιώχτηκαν από τους Αθηναίους, έφτασαν στην Κρήτη και από εκεί κατέληξαν στην Κυλλήνη, ορμητήριο του σπαρτιατικού στόλου για τις επιχειρήσεις στον κορινθιακό κόλπο και στο Ιόνιο. Τα πλοία βρίσκονταν βέβαια αγκυροβολημένα στην Κυλλήνη, ήταν όμως σε ετοιμότητα για ανάληψη πολεμικής δράσης. Εκεί ενώθηκαν με 13 συμμαχικά πλοία με αρχηγό το Βρασίδα, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος με το ρόλο του συμβούλου του Αλκίδα. Ενισχυμένος ο πελοποννησιακός στόλος αποφάσισε να πλεύσει στη σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο πόλη της Κέρκυρας, προκειμένου να διασφαλίσει τα ζωτικά συμφέροντα της Σπάρτης στην περιοχή. Η απόφαση αυτή ασφαλώς λήφθηκε ύστερα από τα νέα που μετέφερε στη συμμαχία η κορινθιακή τριήρης, αυτόπτης μάρτυρας της επικράτησης των δημοκρατικών στο νησί.

Στην επόμενη φάση, οι Κερκυραίοι μαζί με τους Αθηναίους ετοιμάζονται να παραταχθούν σε ναυμαχία κατά των Πελοποννησίων.

Οι Κερκυραίοι βρίσκονταν σε μεγάλη ταραχή και φόβο, τόσο για όσα είχανε γίνει στην πολιτεία, όσο κι από την άφιξη των καραβιών. Έτσι άρχισαν να ετοιμάζουνε βιαστικά εξήντα καράβια και μόλις ετοιμαζόταν το καθένα με ολόκληρο το πλήρωμά του, το ‘στέλναν έξω ενάντια στον εχθρό. ενώ οι Αθηναίοι τους συμβούλευαν να τους αφήσουν να πλεύσουν ενάντιά τους πρώτα αυτοί, κι ύστερα να προχωρήσουν οι Κερκυραίοι μ’ όλα τους τα καράβια μαζί.

Τα 60 πλοία επαρκούσαν για να αντιμετωπίσουν τα 53 των αντιπάλων, η σποραδική όμως αποστολή τους αποτελεί ολέθριο σφάλμα τακτικής που αποδίδεται σε βιασύνη, ταραχή και έλλειψη νηφαλιότητας.

Καθώς όμως βρέθηκαν τα Κερκυραϊκά μπροστά στον εχθρό σκόρπια, δύο απ’ αυτά αμέσως αυτομόλησαν προς τον εχθρό, ενώ μέσα σε μερικά άλλα πολεμούσαν αναμεταξύ τους όσοι αποτελούσαν το πλήρωμα∙ και δεν υπήρχε καμία τάξη σ’ αυτά που γίνονταν. Κατά πάσαν πιθανότητα, στα δύο αυτά πλοία θα υπήρχαν σε μεγάλη πλειοψηφία ολιγαρχικοί, γι'αυτό και αυτομόλησαν προς τους Πελοποννησίους.

Οι Κερκυραίοι, μολονότι διέθεταν ισχυρό στόλο και σημαντική ναυτική εμπειρία, σημειώνουν τόσα λάθη τακτικής στη ναυμαχία εναντίον των Πελοποννησίων. Οι λανθασμένοι τους χειρισμοί και η πλήρης αποδιάρθρωσή τους αποδίδονται κυρίως στη σύγχυση και στον πανικό που τους προξένησε η αιφνιδιαστική εμφάνιση του πολυάριθμου σπαρτιατικού στόλου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε εξάλλου το γεγονός ότι τα πλοία τους είχαν επανδρωθεί ανάμεικτα από δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς.

Όταν είδαν οι Πελοποννήσιοι την αναστάτωση, όρισαν είκοσι δικά τους καράβια να πάρουν θέση αντίκρυ στα Κερκυραϊκά, και με τ’ άλλα στράφηκαν ενάντια στα δώδεκα Αττικά, που τα δυο τους ήταν η Σαλαμινία και η Πάραλος.

Η Σαλαμινία και η Πάραλος ήταν δύο γρήγορα αθηναϊκά πλοία, χρησιμοποιούμενα αρχικά για την αποστολή θεωριών και για άλλες θρησκευτικές ανάγκες της πόλης, αργότερα δε και ως ανιχνευτικά, λόγω της μεγάλης ταχύτητας που μπορούσαν να αναπτύξουν. Στο 3. 33. 1 πληροφορούμαστε ότι τα δύο αυτά πλοία βρίσκονται στο ανατολικό Αιγαίο (συγκεκριμένα στην Κλάρο, κοντά στα παράλια της Εφέσου). Έτσι τα πλοία αυτά δεν αποτελούσαν μέρος του στόλου που βρισκόταν στη Ναύπακτο. Ο Νικόστρατος πήρε, όπως φαίνεται, τη Σαλαμινία και την Πάραλο μαζί του στην Κέρκυρα, αφήνοντας δύο άλλα πλοία, για να φρουρούν το λιμάνι της Ναυπάκτου. Ενδεχόμενο είναι ακόμα ότι τα πλοία αυτά έφεραν στο Νικόστρατο εντολή από την Αθήνα, για να σπεύσει στην Κέρκυρα, αμέσως μόλις έγινε γνωστό το κίνημα των ολιγαρχικών στο νησί.

Οι Κερκυραίοι, όντας ήδη σε μεγάλη ταραχή λόγω της βίαιης εμφύλιας διαμάχης ανάμεσα στους δημοκρατικούς και τους ολιγαρχικούς, και νιώθοντας φόβο από την αιφνίδια έλευση των Πελοποννησιακών πλοίων, έχασαν την ψυχραιμία τους και άρχισαν να δρουν σπασμωδικά μπροστά στον άμεσο κίνδυνο που τους απειλούσε. Τα αλλεπάλληλα λάθη τακτικής που σημείωσαν οφείλονται, επομένως, στο γεγονός ότι πανικοβλήθηκαν και δεν είχαν την αναγκαία νηφαλιότητα για να εξετάσουν ορθά τον κατάλληλο τρόπο δράσης. Τα λάθη τους ήταν τα ακόλουθα: - Ξεκινούν να επανδρώνουν με βιασύνη τα πλοία τους κι αντί να περιμένουν μέχρι να επανδρωθεί το σύνολο της δύναμής τους, στέλνουν κάθε πλοίο που ετοιμαζόταν ενάντιο στον εχθρικό στόλο. Αποτέλεσμα αυτής της τακτικής, να πολεμούν δηλαδή με λίγα κάθε φορά πλοία, ήταν να περιέλθουν πολύ γρήγορα σε δυσχερή θέση. - Δεν έλαβαν υπόψη τους την πρόταση των Αθηναίων ν’ αφήσουν εκείνους να προηγηθούν στην επίθεση και ν’ ακολουθήσουν μετά αυτοί, αφού πρώτα θα έχουν ετοιμάσει όλο τους το στόλο. Αποτέλεσμα αυτής της ασύνετης στάσης ήταν να διενεργούν τη ναυμαχία χωρίς καμία τάξη και να αδυνατούν έτσι να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις εχθρικές δυνάμεις. - Παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι οι πολίτες του νησιού βρίσκονταν σε σύγκρουση μεταξύ τους, επάνδρωσαν τα πλοία τόσο με ολιγαρχικούς όσο και με δημοκρατικούς, με αποτέλεσμα το πλήρωμα των πλοίων τους να αναλώνεται στις μεταξύ τους διαμάχες, ενώ δεν έλλειψαν και οι περιπτώσεις αυτομόλησης στην εχθρική παράταξη.

Οι Κερκυραίοι ρίχνονταν επάνω στα εχθρικά χωρίς τέχνη και λίγοι-λίγοι δεινοπαθούσαν από την πλευρά τους. Οι Αθηναίοι πάλι, επειδή φοβούνταν μην κυκλωθούν από τα εχθρικά καράβια που ήταν πολλά, δεν έκαναν επίθεση σ’ όλα τα καράβια μαζί, ούτε στη μέση εκείνων που ήταν ταγμένα απέναντί τους, αλλά τα χτυπούσαν από τα πλάγια και βύθισαν ένα καράβι. Και ύστερα απ’ αυτό, καθώς οι εχθροί ήταν παραταγμένοι σε κύκλο, έπλεαν οι Αθηναίοι γύρω τους, προσπαθώντας να τους προκαλέσουν σύγχυση. Όταν το πήραν αυτό είδηση, όσα είχαν ταχτεί να πολεμήσουν τους Κερκυραίους, κι επειδή φοβήθηκαν μην ξαναγίνει ό,τι είχε συμβεί στη Ναύπακτο, έτρεξαν να βοηθήσουν τ’ άλλα, κι όταν μαζεύτηκαν όλοι μαζί άρχισαν επίθεση εναντίον των Αθηναίων. Τότε οι Αθηναίοι άρχισαν να κάνουν πίσω με την πρύμνη, γιατί ήθελαν συνάμα να προφτάσουν οι Κερκυραίοι, όσο ήταν μπορετό, να καταφύγουν στο λιμάνι πριν από αυτούς, αφού αυτοί οι ίδιοι υποχωρούσαν αργά, κι ολόκληρος ο εχθρικός στόλος είχε παραταχθεί να τους πολεμήσει. Έτσι εξελίχθηκε η ναυμαχία αυτή που τελείωσε με τη δύση του ήλιου. Και οι Κερκυραίοι, επειδή φοβήθηκαν μήπως οι εχθροί, αφού πλεύσουν εναντίον της πόλης τους ως νικητές ή πάρουν πίσω από το νησί τους εκεί αιχμαλώτους ή επιχειρήσουν και κάποια άλλη εχθρική ενέργεια, τους μετέφεραν πίσω στο ναό της Ήρας και φρουρούσαν την πόλη. Οι Πελοποννήσιοι όμως δεν τόλμησαν, βέβαια, να πλεύσουν εναντίον της πόλης, αν και ήταν νικητές στη ναυμαχία, αλλά απέπλευσαν, έχοντας αιχμαλωτίσει δεκατρία πλοία των Κερκυραίων, για την ηπειρωτική ακτή απ’ όπου ακριβώς ξεκίνησαν. Και την επόμενη ημέρα επίσης δεν έπλεαν, εναντίον της πόλης, αν και (οι πολίτες) βρίσκονταν σε μεγάλη σύγχυση και φόβο και μολονότι, όπως λέγεται, ο Βρασίδας παρακινούσε τον Αλκίδα (για επίθεση), χωρίς να έχει όμως η ψήφος του την ίδια δύναμη. Αφού όμως αποβιβάστηκαν στη Λευκίμμη, το ακρωτήριο, λεηλατούσαν τους αγρούς.

ΣΑΣ ΠΑΡΑΘΕΤΩ ΕΝΑ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, ΟΠΟΥ Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΟΛΕΘΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.

Απ' όλα τα προηγούμενα πολεμικά γεγονότα, το μεγαλύτερο ήταν ο Περσικός πόλεμος, ο οποίος τερματίστηκε με δύο ναυμαχίες και δύο μάχες, ενώ ο σημερινός πόλεμος κράτησε πάρα πολλά χρόνια και προκάλεσε τόσες συμφορές στην Ελλάδα, όσες δεν είχε ποτέ πάθει σε ανάλογο χρονικό διάστημα. Ποτέ άλλοτε δεν κυριεύτηκαν και δεν καταστράφηκαν τόσες πολιτείες είτε από βαρβάρους είτε από Έλληνες που πολεμούσαν μεταξύ τους. Σε πολλές, μάλιστα, πολιτείες, αφού καταστράφηκαν, εγκαταστάθηκε καινούργιος πληθυσμός. Ποτέ άλλοτε δεν έγιναν τόσες εξορίες και δεν σκοτώθηκαν τόσοι άνθρωποι, είτε στον πόλεμο είτε σ' εμφυλίους σπαραγμούς. Εκτός απ' αυτό πολλά από τα όσα αναφέρονται σε παλιές διηγήσεις, τα οποία όμως σπάνια επαληθεύονταν, έγιναν πιστευτά. Γιατί έγιναν πολλοί και καταστρεπτικοί σεισμοί και εκλείψεις ηλίου πολύ συχνότερες από όσες μπορούσαν να μνημονευτούν για τις παλιές εποχές. Μεγάλες ξηρασίες σημειώθηκαν σε πολλά μέρη και προκάλεσαν λιμούς και τέλος η φοβερή επιδημία, που προξένησε μεγάλες βλάβες και καταστροφή. Όλα αυτά έγιναν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τον άρχισαν οι Αθηναίοι και οι Πελοποννήσιοι καταγγέλλοντας τις τριαντάχρονες σπονδές τις οποίες είχαν κάνει μετά την επανάσταση της Εύβοιας. Θα εκθέσω πρώτα ποιοι ήσαν οι λόγοι και οι διαφορές που οδήγησαν στον πόλεμο για να μην αναρωτιέται κανείς αργότερα για ποια αιτία οι Έλληνες περιπλέχτηκαν σε τόσο μεγάλο πόλεμο. Η πραγματική, βέβαια, αλλά ανομολόγητη αιτία ήταν, καθώς νομίζω, το ότι η μεγάλη ανάπτυξη της Αθήνας φόβισε τους Λακεδαιμονίους και τους ανάγκασε να πολεμήσουν. Θουκυδίδης, Α,23 μετ. Αγγ. Βλάχου.