ΝΙΚΟΣΤΡΑΤΟΣ

[3.74.2] Γενομένης δὲ τῆς τροπῆς περὶ δείλην ὀψίαν, δείσαντες οἱ ὀλίγοι μὴ αὐτοβοεὶ ὁ δῆμος τοῦ τε νεωρίου κρατήσειεν ἐπελθὼν καὶ σφᾶς διαφθείρειεν, ἐμπιπρᾶσι τὰς οἰκίας τὰς ἐν κύκλῳ τῆς ἀγορᾶς καὶ τὰς ξυνοικίας, ὅπως μὴ ᾖ ἔφοδος, φειδόμενοι οὔτε οἰκείας οὔτε ἀλλοτρίας, ὥστε καὶ χρήματα πολλὰ ἐμπόρων κατεκαύθη καὶ ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτήν. Καθώς λοιπόν τα πράγματα πήραν αυτήν την τροπή προς το σούρουπο, επειδή οι ολιγαρχικοί φοβήθηκαν μήπως οι δημοκρατικοί επάνω στην ορμή τους κάνουν έφοδο, πιάσουν το λιμάνι και τους σκοτώσουν όλους, πιάνουν και βάζουν φωτιά στα σπίτια που βρίσκονταν γύρω από την αγορά και τις συνοικίες, ώστε να αποτρέψουν την έφοδο, και μη φειδόμενοι ούτε τις δικές τους περιουσίες, ούτε τις περιουσίες των άλλων. Ώστε και πολλά αποκτήματα των εμπόρων κατακάηκαν και η πόλη ολόκληρη θα κινδύνευε να καταστραφεί αν τυχόν φύσαγε άνεμος που θα ευνοούσε τις φλόγες.

[3.74.3] Καὶ οἱ μὲν παυσάμενοι τῆς μάχης ὡς ἑκάτεροι ἡσυχάσαντες τὴν νύκτα ἐν φυλακῇ ἦσαν· καὶ ἡ Κορινθία ναῦς τοῦ δήμου κεκρατηκότος ὑπεξανήγετο, καὶ τῶν ἐπικούρων οἱ πολλοὶ ἐς τὴν ἤπειρον λαθόντες διεκομίσθησαν. Κι όταν αυτοί σταμάτησαν να πολεμούν και οι δυο παρατάξεις ησύχασαν και έμειναν σ᾽ επιφυλακή όλη τη νύχτα. Και το καράβι των Κορινθίων, όταν επικράτησαν οι Δημοκρατικοί, έφυγε κρυφά απ᾽ το λιμάνι και οι περισσότεροι από τους μισθοφόρους έφυγαν κι αυτοί κρυφά στην απέναντι ακτή.

[3.75.1] τῇ δὲ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους Ἀθηναίων στρατηγὸς παραγίγνεται βοηθῶν ἐκ Ναυπάκτου δώδεκα ναυσὶ καὶ Μεσσηνίων πεντακοσίοις ὁπλίταις· ξύμβασίν τε ἔπρασσε καὶ πείθει ὥστε ξυγχωρῆσαι ἀλλήλοις δέκα μὲν ἄνδρας τοὺς αἰτιωτάτους κρῖναι, οἳ οὐκέτι ἔμειναν, τοὺς δ᾽ ἄλλους οἰκεῖν σπονδὰς πρὸς ἀλλήλους ποιησαμένους καὶ πρὸς Ἀθηναίους, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν.

ποιησαμένους: χρονικοϋποθετική μετοχή που δηλώνει το προσδοκώμενο..................όταν ποιήσωνται

Την επομένη έφτασε από την Ναύπακτο ο Αθηναίος στρατηγός Νικόστρατος του Διειτρέφους, με δώδεκα καράβια και πεντακόσιους Μεσσηνίους οπλίτες. Διαπραγματεύτηκε με τις δύο παρατάξεις και τις έπεισε να συμφιλιωθούν. Συμφωνήθηκε να δικάσουν τους δέκα πρωταιτίους —που είχαν άλλωστε φύγει αμέσως απ᾽ την πόλη— και να μην πειράξουν κανέναν άλλον. Θα έκαναν σπονδές μεταξύ τους και συμμαχία με τους Αθηναίους. Η πρόταση αυτή του Νικόστρατου δείχνει ότι διαθέτει ναυτική στρατηγική ικανότητα αλλά και εμπειρία. Επιπροσθέτως, κρίνεται σωστή από στρατηγική άποψη. Πιο συγκεκριμένα, η ναυτική δύναμη των Αθηναίων ήταν πιο ισχυρή και τα πληρώματα των πλοίων τους πιο ετοιμοπόλεμα. Σε αντίθεση με τους Αθηναίους, στις τάξεις των Κερκυραίων επικρατούσε σύγχυση και πανικός, γεγονός που αναπόφευκτα θα μείωνε αισθητά την αριθμητική και πολεμική τους ισχύ, αλλά και την μαχητική τους ικανότητα, όπως και έγινε. Ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι το ρήμα ἀνίστη έχει αποπειρατική σημασία. Άλλοι παρατήρησαν ότι εδώ δεν πρόκειται για απλή απόπειρα αλλά για αληθινή εκτέλεση. Ωστόσο μια τέτοια ερμηνεία αντίκειται στο ὡς δ' οὐκ ἔπειθεν. Φαίνεται ότι ο Νικόστρατος δεν μπόρεσε να πείσει τους ικέτες να μπουν στα πλοία, όπως μαρτυρεί και η φράση τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ. Το δε παρεμυθεῖτο δηλώνει τις προσπάθειες του Νικόστρατου να απαλλάξει τους ολιγαρχικούς από το φόβο, γεγονός που δείχνει τον ήπιο και μετριοπαθή χαρακτήρα του.

[3.75.2] καὶ ὁ μὲν ταῦτα πράξας ἔμελλεν ἀποπλεύσεσθαι· οἱ δὲ τοῦ δήμου προστάται πείθουσιν αὐτὸν πέντε μὲν ναῦς τῶν αὐτοῦ σφίσι καταλιπεῖν, ὅπως ἧσσόν τι ἐν κινήσει ὦσιν οἱ ἐναντίοι, ἴσας δὲ αὐτοὶ πληρώσαντες ἐκ σφῶν αὐτῶν ξυμπέμψειν.

πράξας: χρονική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, η οποία εκφράζει το προτερόχρονο. Η χρονική πρόταση που δημιουργείται εκφέρεται με Οριστική, καθώς δηλώνει κάτι το πραγματικό. = ἐπεί ἔπραξε πληρώσαντες: χρονικοϋποθετική μετοχή, η οποία δηλώνει το προσδοκώμενο. = ὅταν πληρώσωσι

Αφού τα πέτυχε όλα αυτά, ο Νικόστρατος ετοιμαζόταν να φύγει, αλλά οι αρχηγοί των δημοκρατικών τον έπεισαν να τους αφήσει πέντε καράβια του, ώστε ν᾽ αποθαρρυνθούν οι αντίπαλοί τους να κάνουν κίνημα. Σε αντάλλαγμα θα του έδιναν πέντε κερκυραϊκά καράβια με δικά τους πληρώματα. Ο Νικόστρατος αποδεχόμενος το αίτημα των δημοκρατικών να τους αφήσει πέντε από τα πλοία του λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα ισάριθμα πλοία επανδρωμένα με Κερκυραίους, καθιστούσε σαφές ότι αντιλαμβανόταν τη ρευστή πολιτική κατάσταση στην Κέρκυρα και άρα την πιθανότητα μιας νέας συντονισμένης αντίδρασης από τη μεριά των ολιγαρχικών. Πρόθεση δική του ήταν να διασφαλιστεί η ηρεμία στο νησί, καθώς και η διατήρηση της συμμαχίας που είχε μόλις κατορθώσει να διαπραγματευτεί και με τις δύο παρατάξεις. Εντούτοις, η απόφασή του αυτή αποτέλεσε αφορμή για το ξέσπασμα νέας έντασης, εφόσον οι δημοκρατικοί θέλησαν να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία για να απαλλαγούν από ένα σημαντικό μέρος των ολιγαρχικών επανδρώνοντας με αυτούς τα πλοία που υποσχέθηκαν στον Νικόστρατο.

[3.75.3] καὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν, οἱ δὲ τοὺς ἐχθροὺς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς. δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας ἀποπεμφθῶσι καθίζουσιν ἐς τὸ τῶν Διοσκόρων ἱερόν.

δείσαντες: αιτιολογική μετοχή, αντικειμενικής αιτιολογίας, εξαρτώμενη από ρήμα αρκτικού χρόνου. = ἐπειδή ἔδεισαν

Ο Νικόστρατος συμφώνησε και τότε οι δημοκρατικοί άρχισαν να στρατολογούν τους αντιπάλους τους για πληρώματα. Αλλά αυτοί φοβήθηκαν μήπως τους στείλουν στην Αθήνα και κάθισαν ικέτες στο ιερό των Διοσκούρων.

[3.75.4] Νικόστρατος δὲ αὐτοὺς ἀνίστη τε καὶ παρεμυθεῖτο. Ο Νικόστρατος θέλησε να τους καθησυχάσει και να τους πείσει να σηκωθούν απ᾽ εκεί.

ὡς δ᾽ οὐκ ἔπειθεν, ὁ δῆμος ὁπλισθεὶς ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ, ὡς οὐδὲν αὐτῶν ὑγιὲς διανοουμένων τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ, τά τε ὅπλα αὐτῶν ἐκ τῶν οἰκιῶν ἔλαβε καὶ αὐτῶν τινὰς οἷς ἐπέτυχον, εἰ μὴ Νικόστρατος ἐκώλυσε, διέφθειραν ἄν.

ὁπλισθεὶς: χρονική μετοχή = ἐπεί ὡπλίσθη (υποκείμενο ὁ δῆμος) ὡς διανοουμένων: γενική απόλυτη αιτιολογική μετοχή, υποκειμενικής αιτιολογίας, εξαρτώμενη από ρήμα ιστορικού χρόνου. = ὡς διενοοῦντο

Επειδή όμως δεν το κατάφερε, οι δημοκρατικοί, με πρόφαση ότι η άρνησή τους αυτή να φύγουν με τον στόλο, φανέρωνε ότι είχαν κακούς σκοπούς, πήγαν στα σπίτια τους, τους πήραν τα όπλα και θα είχαν σκοτώσει μερικούς που έτυχε να βρουν στα σπίτια, αν ο Νικόστρατος δεν τους είχε εμποδίσει.

Η άρνηση των ολιγαρχικών που είχαν καταφύγει ως ικέτες στο ιερό των Διοσκούρων να επιβιβαστούν στα πλοία μαζί με το Νικόστρατο και με δεδομένο το κλίμα φόβου και αμοιβαίας καχυποψίας που επικρατούσε, οδηγεί τους δημοκρατικούς στο συμπέρασμα ότι οι αντίπαλοί τους σκέφτονται ένοπλη αντεπίθεση. Ο Θουκυδίδης ωστόσο τονίζει ότι οι δημοκρατικοί βρήκαν ως πρόφαση τη στάση των ικετών-ολιγαρχικών και, αφού οπλίστηκαν, πήγαν στα σπίτια των αντιπάλων τους, τους αφαίρεσαν τα όπλα και θα σκότωναν όσους βρήκαν μπροστά τους, αν δεν τους εμπόδιζε ο Νικόστρατος.

[3.75.5] ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι τὰ γιγνόμενα καθίζουσιν ἐς τὸ Ἥραιον ἱκέται καὶ γίγνονται οὐκ ἐλάσσους τετρακοσίων.

ὁρῶντες: αιτιολογική μετοχή ενεστώτα = ἐπειδή ἑώρων (υποκείμενο οἱ ἄλλοι)

Βλέποντας τί γινόταν, οι άλλοι καταφεύγουν στον ναό της Ήρας, ικέτες, και φτάνουν να είναι λιγότεροι από τετρακόσιους.

ὁ δὲ δῆμος δείσας μή τι νεωτερίσωσιν ἀνίστησί τε αὐτοὺς πείσας καὶ διακομίζει ἐς τὴν πρὸ τοῦ Ἡραίου νῆσον, καὶ τὰ ἐπιτήδεια ἐκεῖσε αὐτοῖς διεπέμπετο.

δείσας: αιτιολογική μετοχή αορίστου = ἐπειδή ἔδεισεν (υποκείμενο ὁ δῆμος) ......................................................................... πείσας: χρονική μετοχή αορίστου = ἐπεί ἔπεισεν (υποκείμενο ὁ δῆμος)

Οι δημοκρατικοί φοβούμενοι μήπως οι τετρακόσιοι αυτοί κινηθούν, αφού τους έπεισαν να σηκωθούν από κει, τους μεταφέρουν στο νησί αντίκρυ από το Ηραίο, και από εκεί τους στέλνουν και τρόφιμα.

Παρακολουθούμε τη γενίκευση του εμφυλίου, αφού οι δύο αντίπαλες παρατάξεις καταφεύγουν σε όλα τα δυνατά μέσα (στρατολόγηση δούλων, εμπρησμοί), προκειμένου να επικρατήσουν. Ο εμπρησμός της πόλης είναι μια απονενοημένη ενέργεια των ολιγαρχικών υποκινούμενη από το φόβο τους, μήπως οι αντίπαλοι τους καταλάβουν το λιμάνι του Αλκίνου και κυρίως το ναύσταθμό του. Τα νεώρια συνήθως περιβάλλονταν από τείχος, για το οποίο όμως εδώ δε γίνεται λόγος, ίσως όμως εννοείται.

Ο Νικόστρατος κατορθώνει να διατηρήσει άθικτη την παράταξή του, βοηθώντας συγχρόνως τους Κερκυραίους να υποχωρήσουν, αποκαλύπτοντας με αυτόν τον τρόπο τις ξεχωριστές στρατηγικές του ικανότητες. Συγχρόνως, ο Αθηναίος ναύαρχος διακρίνεται για την τόλμη του, τις ψύχραιμες επιλογές του και την πολιτική του ευστροφία, αρετές που συνδυάζονται με τον ανθρωπισμό. Καταφθάνοντας με στρατιωτική ενίσχυση των δημοκρατικών με δώδεκα πλοία και πεντακόσιους οπλίτες κάνει αισθητή την παρουσία του δημοκρατικού στοιχείου στο νησί ασκώντας κατά συνέπεια ψυχολογική πίεση στους οπαδούς της ολιγαρχικής παράταξης. Με μόλις δώδεκα πλοία κατορθώνει όχι μόνο να αναχαιτίσει 52 εχθρικά, αλλά και να εξασφαλίσει την ασφαλή αποχώρηση των Κερκυραίων. Ταυτόχρονα, διατηρεί τον στόλο του αλώβητο και διασφαλίζει τα αθηναϊκά συμφέροντα στο νησί, εμποδίζοντας ουσιαστικά τους Σπαρτιάτες να πραγματοποιήσουν την προσχεδιασμένη τους απόβαση στην Κέρκυρα. Για αυτούς τους λόγους ο Νικόστρατος δίκαια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο πραγματικός νικητής της ναυμαχίας. Είναι αναμφισβήτητο ότι η πολιτική ευφυΐα του Νικόστρατου δεν συναντιέται σε κανέναν άλλο Αθηναίο.

Ο Νικόστρατος επιτελεί πρωτεύοντα ρόλο στην εξέλιξη των γεγονότων στην Κέρκυρα με τη λογική, το ηθικό του υπόβαθρο και τη διπλωματική του ευστροφία. Προασπιζόμενος τα πολιτικά συμφέροντα της Αθήνας, οδηγεί τους Κερκυραίους σε ομόφωνη συμφωνία για τη δίκη των πρωτευόντων ενόχων (δέκα άνδρες) που αποτέλεσαν την απαρχή των εμφύλιων συγκρούσεων. Με αυτόν τον τρόπο, προκαλεί στους υπόλοιπους ολιγαρχικούς (οι οποίοι συμφωνήθηκε να παραμείνουν στο νησί, υπό τον όρο να συμφιλιωθούν με τους Αθηναίους) αίσθημα αθωότητας και ασφάλειας, κατευνάζοντας έτσι το φορτισμένο κλίμα. Παρατηρούμε λοιπόν μία διπλωματική ευστροφία από μέρους του, καθώς αναγνωρίζει πως η ομόνοια μεταξύ των πολιτικών παρατάξεων της Κέρκυρας ευνοεί τα συμφέροντα της Αθήνας, αφού μία απαλλαγμένη από εσωτερικές διενέξεις Κέρκυρα θα μπορεί να αφοσιωθεί στο πλευρό των Αθηναίων. Στη συνέχεια, σκόπευε να αναχωρήσει, αντιλαμβανόμενος ότι μία παρατεταμένη ανάμειξή του στα ζητήματα της Κέρκυρας θα τον καθιστούσε εχθρική φιγούρα (persona non grata) στα μάτια των ολιγαρχικών. Συμφωνεί ωστόσο να αφήσει πέντε πλοία στην Κέρκυρα με σκοπό την αποτροπή τυχόν κινήματος από την μεριά των ολιγαρχικών, ενώ οι δημοκρατικοί δεσμεύονται να του ανταποδώσουν ισάριθμα πλοία, αφού τα επανδρώσουν. Επιθυμώντας να απομακρύνουν τους ολιγαρχικούς από το νησί, οι δημοκρατικοί προσπαθούν να τους στρατολογήσουν στα προαναφερθέντα πλοία. Εκείνοι όμως, φοβούμενοι πως θα σταλθούν στην Αθήνα και σκεπτόμενοι την κατάληξη των πρέσβεων που είχαν φυλακιστεί με την άφιξή τους στην πόλη, καταφεύγουν ως ικέτες στο ιερό των Διόσκουρων. Εκεί, σε αντίθεση με τους δημοκρατικούς στρατιώτες ο Νικόστρατος επιδεικνύοντας νηφαλιότητα και σύνεση επιδιώκει να πείσει και να παρηγορήσει τους ολιγαρχικούς πως είναι ασφαλείς. Παρ’ όλα αυτά οι ολιγαρχικοί αρνούνται να επιβιβαστούν, γεγονός που αποτελεί αφορμή να δημιουργηθούν υποψίες στους δύσπιστους δημοκρατικούς οι οποίοι σε μια στιγμή συναισθηματικής φόρτισης αφοπλίζουν τους ολιγαρχικούς και όσους από αυτούς συναντούν τυχαία επιχειρούν να τους δολοφονήσουν εάν δεν παρενέβαινε ο Νικόστρατος. Πάντα λογικός, αναγνωρίζει πως ένα πολιτικό σκάνδαλο θα δημιουργούσε τάσεις αντεκδίκησης κάτι το οποίο θα έθετε την Κέρκυρα σε έναν κύκλο εκδικητικότητας μεταξύ των πολιτικών παρατάξεων και θα καθιστούσε αγεφύρωτο το χάσμα μεταξύ τους.

Ο Θουκυδίδης παρουσιάζει τα γεγονότα με τρόπο που να καθιστά εμφανή τη σχέση αιτίου-αποτελέσματος, εφόσον κάθε πράξη ή επιλογή των προσώπων προκύπτει ως αποτέλεσμα μιας προγενέστερης κατάστασης και συνάμα η ίδια συνιστά αιτία για την πρόκληση μιας νέας αντίδρασης. Παρατηρούμε, δηλαδή, πως η άφιξη του Νικόστρατου, που αποτελεί επιλογή των Αθηναίων για την επίτευξη της συμφιλίωσης των αντιμαχόμενων παρατάξεων, με απώτερο στόχο τη σύναψη συμμαχίας ευρείας αποδοχής, προσφέρει στους δημοκρατικούς της Κέρκυρας την ευκαιρία να επιζητήσουν, όχι μια απλή συμφιλίωση, αλλά την πλήρη επικράτησή τους στο νησί. Έτσι, όταν ο Νικόστρατος αποδέχεται το αίτημά τους να αφήσει πέντε δικά του πλοία με αντάλλαγμα πέντε πλοία επανδρωμένα με Κερκυραίους, οι δημοκρατικοί βρίσκουν την ευκαιρία να απαλλαγούν από τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Κίνηση, ωστόσο, που αποτελεί το έναυσμα έντονων αντιδράσεων, καθώς οι ολιγαρχικοί, φοβούμενοι για τη ζωή τους, προσπέφτουν ικέτες στα ιερά του νησιού· πράξη που με τη σειρά της λειτουργεί ως πρόφαση πιο δυναμικής αντίδρασης από τη μεριά των δημοκρατικών, οι οποίοι και οπλίζονται προκειμένου να προλάβουν τα υποτιθέμενα σχέδια των ολιγαρχικών. Η όλη εξέλιξη δίνεται με τη συνεχή χρήση αιτιολογικών προτάσεων, μετοχών και εμπρόθετων προσδιορισμών, ώστε κάθε φορά να είναι εμφανές πως κάθε γεγονός αποτελεί την αιτία για την πρόκληση ενός άλλου γεγονότος. Έχουμε, έτσι, για παράδειγμα, τη γοργή και αλυσιδωτή αντίδραση γεγονότων, μόλις οι δημοκρατικοί επιδιώκουν να επανδρώσουν τα πλοία με ολιγαρχικούς, προκαλώντας τον φόβο σε αυτούς (δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι: αιτιολογική μετοχή), κι αμέσως μετά η επίσης υποκειμενική πρόσληψη των γεγονότων από τους δημοκρατικούς (ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ: εμπρόθετος της αιτίας), που τους οδηγεί στο να οπλιστούν οι ίδιοι και να επιδιώξουν τον αφοπλισμό των αντιπάλων τους.