ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β' ΛΥΚΕΙΟΥ: ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Ο κλάδος της φιλοσοφίας που καλείται Μεταφυσική πήρε το όνομά του από το έργο του Αριστοτέλη Μετά τα Φυσικά. Το έργο αυτό αποτελείται από μικρότερα έργα, που δεν έχουν γραφεί όλα την ίδια εποχή. Αργότερα οι σχολιαστές των έργων του Aριστοτέλη έδωσαν σ’ αυτή τη συλλογή τον τίτλο Mετά τα Φυσικά, γιατί στον κατάλογο των έργων του την τοποθέτησαν ύστερα από το βιβλίο του με τον τίτλο Φυσικά. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης ονομάζει τη φιλοσοφία που αναπτύσσεται σ’ αυτό το έργο “πρώτη φιλοσοφία”, αναγνωρίζοντας τον κεντρικό και ουσιώδη χαρακτήρα της. O όρος “μεταφυσική” υπονοεί ότι ο κλάδος αυτός της φιλοσοφίας ασχολείται με ερωτήματα -όπως αυτά που αναφέραμε στο πρώτο κεφαλαίο του βιβλίου-που βρίσκονται πέρα από τα όρια της φυσικής. H “πρώτη φιλοσοφία” του Αριστοτέλη μάς επιτρέπει να διερευνήσουμε τέτοια ερωτήματα, αφού ασχολείται με το ον στην καθολικότητά του, σε αντίθεση με τις επιμέρους επιστήμες που εξετάζουν όψεις ή μέρη του όντος. Είναι σχεδόν γενικά αποδεκτό ότι το κυριότερο ερώτημα της μεταφυσικής είναι το “τι είναι το ον”. Με το ερώτημα αυτό εννοούμε συνήθως “τι υπάρχει” και, ειδικότερα, ποια είναι τα βασικά είδη των όντων που υπάρχουν και μέσω ποιων γνωρισμάτων τα διακρίνουμε και τα κατηγοριοποιούμε. Έτσι η μεταφυσική φαίνεται να είναι σε μεγάλο βαθμό οντολογία.

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, "Ο μεγάλος Μεταφυσικός"

Ο άνθρωπος αποτελείται μόνο από τα μέλη και τα όργανα του σώματός του ή το γεγονός της ανθρώπινης αυτοσυνειδησίας μάς οδηγεί οπωσδήποτε στο συμπέρασμα ότι πέρα από αυτά ο άνθρωπος αποτελείται και από πνεύμα; Διαθέτουμε ελευθερία βούλησης ή οι πράξεις μας καθορίζονται αναγκαστικά από αυστηρούς φυσικούς νόμους; Πρέπει άραγε να αναζητούμε κάποια βαθύτερη, σταθερή “ουσία” στα πράγματα, πέρα από τις παροδικές τους ιδιότητες; Σε τι συνίσταται η ταυτότητα του ανθρώπου μέσα στον χρόνο; Τι ακριβώς είναι ο ίδιος ο χρόνος και ο χώρος; Τι είναι η αιτιότητα που διέπει τα φυσικά φαινόμενα; Eπίσης, υπάρχει Θεός και πώς σχετίζεται με τον κόσμο; Γιατί να υπάρχουν τα όντα και όχι το τίποτα; Όλα αυτά είναι κλασικά μεταφυσικά ερωτήματα, που απασχολούν τη φιλοσοφία -και όχι μόνο- επί αιώνες. Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε ότι τα προβλήματα που αφορούν τα όντα και επιλύονται από την επιστήμη είναι επιστημονικά, ενώ τα προβλήματα με το ίδιο αντικείμενο που δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν ικανοποιητικά από την επιστήμη είναι μεταφυσικά.

Πολλές επιστημονικές θεωρίες έχουν ως αφετηρία μυθικές ή μεταφυσικές αντιλήψεις για την πραγματικότητα (όπως π.χ. συμβαίνει με την ατομική θεωρία, που αρχικά ήταν μια μεταφυσική θεωρία)

O Gaston Bachelard (1884-1962)ως δάσκαλος δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δίδαξε Φιλοσοφία, Φυσική και Χημεία, μελετώντας τις σχέσεις ανάμεσα σε Φιλοσοφία και Επιστήμη. Το 1927 κατέθεσε τα δύο διδακτορικά του, με επιβλέποντες καθηγητές τους φιλοσόφους Abel Rey και Léon Brunschvicg, και την ίδια χρονιά έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ντιζόν και στη συνέχεια στη Σορβόννη, μέχρι το 1954, στην έδρα της Ιστορίας και της Φιλοσοφίας των Επιστημών,

Ο ολλανδός φιλόσοφος Μπαρούχ Σπινόζα (17ος αιώνας) και ο γερμανός φιλόσοφος Γκότφριντ Λάιμπνιτς (17ος-18ος αιώνας).

Οι φιλόσοφοι αυτοί, μέσα από αποδείξεις εμπνευσμένες από τα Μαθηματικά και τη Γεωμετρία, ανέπτυξαν περίπλοκα μεταφυσικά συστήματα. Σύμφωνα μ’αυτούς, ο νους μας μπορεί να κατανοήσει τα βασικά στοιχεία της δομής της πραγματικότητας στηριζόμενος στη χρησιμοποίηση έμφυτων ιδεών και λογικών αρχών. Ο σημαντικότερος ίσως ορθολογιστής των νεότερων χρόνων είναι ο Χέγκελ, ο οποίος πίστευε ότι ο ορθός λόγος τού επέτρεπε να κατανοήσει πλήρως και να προβλέψει την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας.