ΞΕΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΚΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΤΩΝ ΝΕΩΝ; (της Αιμιλίας Σαλβάνου)

Aπό την εφημερίδα "Εποχή"

Πολιτική, ιδεολογίες και νέοι, κοινωνικές ανάγκες, αναζητήσεις, ανατροπές και νέοι, μια σχέση διαχρονική, αλλά τόσο διαφορετική και κυμαινόμενη κάθε εποχή, που συχνά οι εκτιμήσεις γι’ αυτή διαφέρουν εξαιρετικά: φτάνουν από τη διαπίστωση της υπερπολιτικοποίησης ως την αναγγελία της πλήρους αδιαφορίας. Αν μάθουμε, όμως, να τη διαβάζουμε σωστά, θα δούμε ότι η αλήθεια βρίσκεται σ’ αυτή ακριβώς τη διαφορά ή τις διαφορές που τη χαρακτηρίζουν από εποχή σε εποχή. Διαφορές που χρειάζεται σε κάθε γενιά να ανακαλύπτουμε, αν θέλουμε να αποκτήσουμε ουσιαστική σχέση με τους νέους και τις ανάγκες τους, τα ενδιαφέροντα τους και τις προσδοκίες τους.

Τι σχέση έχουν οι νέοι και οι νέες με την πολιτική σήμερα; Όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια διατυπώνεται ως κοινός τόπος ότι νεολαία και πολιτική ακολουθούν πορείες ασύμπτωτες. Διαπίστωση ειπωμένη συνήθως ως παράπονο, εμπεριέχει στον πυρήνα της κριτική, συχνά ψόγο, απέναντι σε μια νεολαία που ενδεχομένως θα θέλαμε να ήταν αλλιώς. Παρόλα αυτά, οι τελευταίες κινητοποιήσεις των εφήβων που συσπειρώνονται γύρω από το αίτημα της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης, αλλά και προηγούμενες κινητοποιήσεις, όπως ο Δεκέμβρης του 2008, είναι ενδεικτικές του ότι πιθανόν η εκτίμησή μας να είναι εσφαλμένη – ότι στους κόλπους της νεολαίας αναπτύσσεται ένας πολιτικός προβληματισμός, που όμως, με τον τρόπο που εκφέρεται, δεν έχουμε συνηθίσει να διαβάζουμε.

Για ποια ζητήματα συζητούν σήμερα οι νέοι; Τα δικαιώματα, η διαφορετικότητα και οι πολιτικές συμπερίληψης, η περιβαλλοντική κρίση, τα αδιέξοδα στην προοπτική επαγγελματικής αποκατάστασης, ζητήματα ηθικής σε σχέση με τη συνύπαρξή μας με τα άλλα έμβια όντα του πλανήτη, η μη βιωσιμότητα του προτύπου της δυτικής ευημερίας είναι μερικά μόνο από όσα συζητούν. Ζητήματα βαθύτατα πολιτικά, που πηγάζουν από την καθημερινή τους εμπειρία και χειροπιαστές αγωνίες για το μέλλον. Από πού απορρέει λοιπόν η διαπίστωση ότι οι νέοι έχουν απομακρυνθεί από την πολιτική;

Είναι γεγονός ότι οι νέοι έχουν σε μεγάλο βαθμό απορρίψει τα παραδοσιακά πολιτικά σχήματα, τόσο σε επίπεδο λόγου όσο και σε επίπεδο πρακτικών. Οι πολιτικές νεολαίες δεν έχουν τη δυναμική προηγούμενων δεκαετιών και αδυνατούν να συσπειρώσουν τις πραγματικά νεαρές ηλικίες, στην πλειονότητά τους οι νέοι δεν είναι εξοικειωμένοι με τα κλασικά κείμενα πολιτικού στοχασμού και απέχουν σε μεγάλο ποσοστό από τις εκλογικές διαδικασίες. Σωστά όλα αυτά. Μήπως όμως η ανάγνωση αυτή μαρτυρά περισσότερα για τις δικές μας προσδοκίες, παρά για το ενδιαφέρον των νέων για την πολιτική;

Να σταθούμε σε τρία σημεία: Το πρώτο σημείο: Αν καταφέρουμε να αποστασιοποιηθούμε από το πεδίο των δικών μας εμπειριών και προσπαθήσουμε να ακούσουμε τους νέους και τις νέες όχι σε σχέση με αυτό αλλά μέσα στο πλαίσιο νοημάτων και δράσης που φτιάχνουν οι ίδιοι, η εικόνα θα αλλάξει. Θα παρατηρήσουμε τότε ότι όχι μόνο υπάρχουν πολιτικές ζυμώσεις στη νεολαία, αλλά υπάρχουν και πολλά ελπιδοφόρα μηνύματα για τη διαμόρφωση ενός νέου τρόπου να υπάρχουμε ως πολίτες του κόσμου. Είναι, για παράδειγμα, ενδιαφέρον ότι τα θέματα που κινητοποιούν τους νέους και γύρω από τα οποία καλλιεργείται ο πολιτικός λόγος, είτε εξ αρχής είτε πολύ γρήγορα ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα και τους περιορισμούς τους. Οι συλλογικότητες που αναπτύχθηκαν γύρω από τα κινήματα των πλατειών, για παράδειγμα, είναι συλλογικότητες που σε μεγάλο βαθμό κινούνται με επιτυχία μεταξύ του εθνικού, του δια-εθνικού και του παγκόσμιου, τόσο σε επίπεδο θεματολογίας όσο και σε επίπεδο στοιχειώδους τουλάχιστον επικοινωνίας.

Στην εξέλιξη αυτή, τόσο ως μέσο όσο και ως τρόπος διάχυσης και εξοικείωσης με καινούρια ρεπερτόρια εικόνων, συμβόλων και λόγου, έχουν συμβάλει βέβαια καθοριστικά το διαδίκτυο και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Εδώ είναι το δεύτερο σημείο όπου αξίζει να σταθούμε. Οι σημερινοί νέοι και νέες είναι αυτοί που γεννήθηκαν από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990 έως τα πρώτα χρόνια της νέας χιλιετίας. Είναι, δηλαδή, παιδιά που δεν διανοούνται έναν κόσμο πριν το διαδίκτυο και την ψηφιακή εποχή. Η σκέψη και ο λόγος τους έχουν αναπτυχθεί με αναφορά στις νέες τεχνολογίες – σε πλαίσιο, δηλαδή, πολύ διαφορετικό από αυτό των μεγαλύτερων ηλικιών. Η γενιά του Instagram, του Facebook, του Snapchat, του Twitter, του Youtube και του Netflix είναι μια γενιά που λειτουργεί με διαφορετικές αναφορές, διαφορετική σχέση με την κειμενικότητα και διαφορετικούς χρόνους από τις προηγούμενες. Η εικόνα, η διάδραση, η ταχύτητα της μετάδοσης του μηνύματος, η πολλαπλασιαστικότητα και ο διαμοιρασμός είναι συγκροτητικά στοιχεία της νεανικής κουλτούρας σήμερα. Το ίδιο και οι πυκνές αναφορές στην ποπ κουλτούρα. Σκηνές και ήρωες από κόμιξ, κινηματογραφικές ταινίες και διαδικτυακές σειρές, ατάκες και συνθήματα, διαπλέκονται με την εμπειρία, την διαμεσολαβούν και εντάσσονται στην προσπάθεια κριτικής αποτίμησής της. Και οι σκέψεις τους μοιράζονται γρήγορα, με λόγο και εικόνα, όχι πια στους φίλους, το σχολείο ή τους παραδοσιακούς τόπους κοινωνικοποίησης (ή τουλάχιστον όχι μόνο σε αυτούς), αλλά στην παγκόσμια κοινότητα των νέων, το διαδίκτυο.

Και το τρίτο σημείο: οι σημερινοί νέοι είναι η πρώτη γενιά στην σύγχρονη ιστορία που γεννήθηκε και ενηλικιώθηκε σε μια εποχή μετα-ουτοπική. Μεγαλώνουν σε έναν κόσμο που η ελπίδα δεν μοιάζει προφανής, ούτε ως προς το περιεχόμενο ούτε προς την κατεύθυνσή της. Όχι μόνο δεν ήρθε το τέλος της ιστορίας με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά μαζί του κατέρρευσε και μια από τις μεγαλύτερες ουτοπίες του 20ου αιώνα, που τροφοδοτούσε με ελπίδα τα νεανικά κινήματα των μεταπολεμικών τουλάχιστον δεκαετιών. Και εδώ ίσως είναι το πιο κρίσιμο από τα στοιχεία που διαφοροποιεί τη σχέση των σημερινών νέων με την πολιτική συγκριτικά με αυτή των προηγούμενων γενιών. Ο πολιτικός λόγος των σημερινών νέων συμπυκνώνεται γύρω από την προσπάθεια αποτροπής του κακού: καταστροφή του πλανήτη, κρατική καταστολή, καταπίεση της διαφορετικότητας. Και το κάνουν καλά, αφού είναι μεγάλο το ποσοστό που διάγουν το βίο τους με βάση της επιλογές τους. Αυτό όμως που δεν έχουν είναι η ελπίδα ότι μπορεί ο κόσμος να αλλάξει ριζικά – η προσδοκία σε αυτό που φαντάζει αδύνατο.

Αυτή όμως η έλλειψη δεν μπορεί να χρεωθεί στους νέους. Είναι ένα έλλειμμα οράματος που ταλανίζει το σύνολο των δυτικών κοινωνιών, σε μεγάλο βαθμό και επειδή είναι κοινωνίες γερασμένες. Αυτό αντανακλά και στη διαθεσιμότητα (και τις αντοχές) των ανθρώπων να συμμετέχουν σε κινήματα, αλλά και στο πολιτικό βάρος που δίνουμε στη φωνή των νέων. Όταν μετακινούνται τα κοινωνικά όρια ηλικίας προς τα πάνω, τότε στη δυναμική των τριών γενεών που τυπικά συνυπάρχουν στις κοινωνίες, τείνουμε να αποδυναμώνουμε οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά τους νεότερους κάθε φορά (ο υποκατώτατος μισθός των προηγούμενων χρόνων για τους εργαζόμενους κάτω των 25 ήταν πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα). Με τον ίδιο τρόπο απαξιώνουμε και τον λόγο τους, βρίσκοντάς τον από αντιδραστικό έως χαριτωμένο, πάντως όχι ισότιμο συνομιλητή στην πολιτική αρένα. Ας το ξανασκεφτούμε όμως, ιδιαίτερα στο πλαίσιο μιας σύγχρονης αριστεράς. Σε πολλά σημεία και από αρκετές απόψεις, ο λόγος των σημερινών νέων είναι ό,τι πιο ελπιδοφόρο έχουμε – όχι μόνο για να κάνουμε διορθωτικές κινήσεις, αλλά για να αλλάξουμε ριζικά μια πορεία που έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί κατευθείαν στον γκρεμό.

* Η Αιμιλία Σαλβάνου είναι ιστορικός, διδάσκει νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ευρωπαϊκή ιστορία στο Ελεύθερο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

Θέλω να ξέρω τι τρέχει πίσω απ' την πλάτη μου/ Και μεγαλώνω και περιμένω/ η εφηβεία μου κατεστραμμένο τρένο/ κρατώ τα όπλα σας για πόλεμο στην πρίζα/ και σεις γλεντήστε με τη μίζα/ Μου δίνετε και συνταγή οικογενειάρχη/ πώς σπέρνονται τα θύματα για κάθε πλανητάρχη/ τα όνειρά μου στα στομάχια των ολίγων/ βορά στα κρεματόρια των ελπίδων/ Το πεπρωμένον φυγείν δυνατόν...".

Λέξεις και μουσικές, που φέρουν την υπογραφή των "Magic de Spell",του συγκροτήματος που έχει διανύσει μια διαδρομή 18 χρόνων στους δρόμους της ελληνικής ροκ. Αποτυπώνονται, μαζί με 13 ακόμη τραγούδια, στην τελευταία τους δουλιά με τίτλο "Τραμπάλα στις ταράτσες ετοιμόρροπων σπιτιών",η οποία στάθηκε και η αφορμή για την κουβέντα μαζί τους.

- 1980 - 1998: Η διαδρομή μακρόχρονη και τολμηρή. Τι "γεύση" άφησε στους "Magic de Spell"; - Κι όμως, ένα γαλατικό χωριό αντιστέκεται ακόμη! Χα! Χα! Αντέξαμε, τελικά. Ο δρόμος μας δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Πολλές φορές, μάλιστα, κοντέψαμε να λυγίσουμε. Η γεύση; Γλυκόπικρη. Αλλά, ας μιλήσουμε για τα θετικά. Είχαμε την ευκαιρία να ζήσουμε από μέσα τη "σκηνή" για δύο δεκαετίες. Μέχρι τώρα, βέβαια. Παίξαμε σε ιστορικά ροκ μαγαζιά και συνεργαστήκαμε συναυλιακά - και όχι μόνο - με σημαντικά ονόματα του διεθνούς ροκ όπως οι "Stranglers" και ο J. J. Burnell, οι "Fall", οι "Godfathers", οι "EMF" και ο μακαρίτης Johnie Thunders, αλλά και με προσωπικότητες του εγχώριου αντεργκράουντ, όπως οι Νικόλας Ασιμος, Ηρακλής Τριανταφυλλίδης, Δέσποινα Γλέζου κ.ά. Σημαντική, επίσης, θεωρούμε και την εμπειρία που αποκομίσαμε, παίζοντας σε συναυλίες μαζί με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, τον Διονύση Τσακνή και τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, τελευταία.

- Από το αντιπολεμικό "Σαράγιεβο" του '93 στην "Μπαταρία" του Νικόλα Ασιμου και από εκεί στην "Τραμπάλα στις ταράτσες". Ο κοινωνικός προβληματισμός τι θέση κατέχει στα τραγούδια σας; - Ο κοινωνικός προβληματισμός κατέχει κυρίαρχη θέση στο περιεχόμενο των στίχων μας. Στο "Σαράγιεβο" θέλαμε να καυτηριάσουμε την αδιαφορία απέναντι στην τραγωδία του διπλανού μας, και όχι μόνο, γιατί υπάρχουν πολλά ακόμη "Σαράγιεβο" σε όλο τον πλανήτη. Η "Μπαταρία" του Νικόλα Ασιμου στηλιτεύει το ξεπούλημα του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στην κοινωνία των πλαστών αναγκών. Οσο για το "Εμένα οι φίλοι μου", σε ποίηση της Κατερίνας Γώγου, εδώ έχουμε μια ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς δεν είναι εύκολο να μελοποιήσεις στίχους της. Γράφει χωρίς περιορισμούς, χωρίς μέτρα και ομοιοκαταληξία, όμως με τρομακτική δύναμη κι ευαισθησία, μιλώντας για τους φίλους της, τα μαύρα πουλιά και τις φίλες της, που είναι σύρματα τεντωμένα. Ηχογραφήσαμε το κομμάτι όταν καταλήξαμε πως με τη μουσική μας δεν προσβάλλουμε το έργο της. Είμαστε ακόμα συγκλονισμένοι από την ενασχόλησή μας με αυτό. Οσον αφορά στις ζωντανές εμφανίσεις μας, συμμετέχουμε όσο μπορούμε σε συναυλίες κοινωνικού περιεχομένου, όπως ενάντια στο ρατσισμό, ενάντια στην κρατική καταστολή, για τους Τσιγγάνους, καθώς και σε συναυλίες που αγγίζουν τις οικολογικές μας ανησυχίες.

- "Θέλω να ξέρω τι τρέχει", λέει ένα από τα τραγούδια σας. Μια επιθυμία, που εκφράζει την πλειοψηφία των νέων - και όχι μόνο - της χώρας μας. Τι απαντάτε σ' αυτούς που στερούν αυτό το δικαίωμα, αποφασίζοντας πίσω από τις πλάτες μας; - Την εποχή της ηλεκτρονικής ενημέρωσης, εμείς την ονομάζουμε εποχή της παραπληροφόρησης. Ενημερωνόμαστε συνήθως μόνο για ασήμαντα πράγματα, ενώ οι μεγάλες αλήθειες μένουν καλά κρυμμένες από το σύστημα. Πιστεύουμε, όμως, ότι οι άνθρωποι στην πλειοψηφία τους αυτό το έχουν πια καταλάβει. Σ' αυτούς που μας στερούν το δικαίωμα της ενημέρωσης και της γνώσης, σ' αυτούς που αποφασίζουν πριν από μας για μας απαντάμε, με έναν στίχο από το ίδιο κομμάτι: "Το πεπρωμένο φυγείν δυνατόν". Πιστεύουμε πως οι νέοι άνθρωποι αυτό θα το διεκδικήσουν δυναμικά.

- Συστατικό στοιχείο της δραστηριότητάς σας αποτελούν οι συναυλίες... - Ο φυσικός χώρος ζωής ενός ροκ συγκροτήματος είναι το λάιβ, οι ζωντανές εμφανίσεις. Δεν μπορούμε να φανταστούμε την ύπαρξή μας χωρίς αυτό. Είναι τρόπος ζωής, ουσιαστική ανάγκη για μας και είμαστε πραγματικά ικανοποιημένοι, γιατί τα τελευταία χρόνια έχουμε πραγματοποιήσει πάνω από εκατό συναυλίες σε όλη την Ελλάδα. Ροκ συναυλία σημαίνει ενέργεια από την μπάντα προς τον κόσμο και το αντίθετο. Ενα πάρε - δώσε, δηλαδή, που όλοι συμμετέχουν. Και ξέρετε τι σημαίνει συμμετοχή σε κάθε μορφή τέχνης. Εμείς, πάντως, δε θεωρούμε καθόλου τυχαίο το γεγονός πως τα περισσότερα γνωστά τραγούδια μας πήραν το "Ο.Κ." στις συναυλίες, πριν ακόμη δισκογραφηθούν.- Σε μια εποχή, που στη χώρα μας η ροκ έχει κάνει ένα μεγάλο άλμα, τι αναζητούν οι "Magic de Spell"; - Πράγματι, το μεγάλο αυτό άλμα έγινε. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι βάλαμε κι εμείς το λιθαράκι μας. Το ζητούμενο, βέβαια, είναι αυτή η άνοδος του ροκ στην Ελλάδα να έχει διάρκεια, να μην είναι δηλαδή ένα απλό πυροτέχνημα. Να έχει ουσία και να μην είναι κενή περιεχομένου. Τα ελληνικά συγκροτήματα να δείξουν το κοινωνικό τους πρόσωπο ουσιαστικά και να επηρεάσουν με τους μουσικούς τους δρόμους και πειραματισμούς. Μην ξεχνάμε τη γεωγραφική μας θέση και το ότι είμαστε ένα πολιτιστικό σταυροδρόμι. Πρέπει, λοιπόν, να προσέξουμε, ώστε αυτή η άνοδος να μην είναι μόνο μόδα ή λογιστικά των μοντέρνων "χαρτογιακάδων - αρμοδίων παραγόντων". Δεν είμαστε ούτε "φαστ φουντ", ούτε φυτά εσωτερικού χώρου. Η σκηνή αποτελείται από μάχιμα συγκροτήματα και αυτό πρέπει να το θυμούνται τα ίδια τα συγκροτήματα, οι καλλιτέχνες.

Οσον αφορά στις συναυλίες τους, οι "Magic de Spell" (Παναγιώτης Συμαιωνίδης, Αρης Ζαράκας, Γιώργος Σκαρλάτος, Νίκος Μαϊντας, Κώστας Βούλγαρης, Θοδωρής Βλαχάκης) στα μέσα του Νοέμβρη έδωσαν τρεις συναυλίες στην Κύπρο, ενώ συμμετείχαν στη μεγάλη συναυλία των "Τερμιτών", στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, που ήταν αφιερωμένη στην ειρήνη. Ακολούθησε συναυλία τους (19/11) ενάντια στα ναρκωτικά. Και έπεται συνέχεια..