ΤΑ ΙΝΤΕΡΜΕΔΙΑ ΤΟΥ ΘΕΡΒΑΝΤΕΣ, του Λέανδρου Πολενάκη

Σατιρικής υφής, με έντονο αυτοσχεδιαστικό στοιχείο, το ιντερμέδιο αντιμετωπίζεται στην Ισπανία του 15ου αιώνα σαν ένα υποδεέστερο είδος θεάτρου, ένα ανάλαφρο «παιχνίδι», ανάμεσα στις πράξεις των «σοβαρών» δραμάτων, που δίνει την ευκαιρία μιας ευχάριστης ανάπαυλας στον θεατή. Χαρακτηριστικά, κανένας συγγραφέας του Ισπανικού Χρυσού Αιώνα, μήτε ο μεγάλος Λόπε Ντε Βέγκα, δεν καταδεχόταν να υπογράψει με το όνομά του τα ιντερμέδια που συνόδευαν τα έργα του. Το είδος δεν βγήκε στην επιφάνεια παρά μόνο με τον Θερβάντες και τις «Οκτώ κωμωδίες», που εκδόθηκαν το 1615, μόλις έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του, μαζί με το δεύτερο μέρος του «Δον Κιχώτη», χωρίς ο ίδιος να προλάβει να τα δει να παίζονται.

Με τα «Ιντερμέδια» ο Θερβάντες αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού και εισάγει μια καινούργια θεατρική αντίληψη. Ο περιπλανώμενος αλήτης, ο «Πίκαρο» (πρβ. τον «Φίγκαρο») της πρώιμης ισπανικής αναγεννησιακής λογοτεχνίας δεν είναι πια απλώς ένας πολυμήχανος, πολύστροφος λαϊκός τύπος που περιπαίζει με τα καμώματά του την «καλή κοινωνία». Συναντάμε και εδώ τα πρόσωπα της κλασικής «Πίκαρο» νουβέλας, μόνο που οι περιπέτειές τους δίνονται μέσα από μια συστηματικά παραμορφωμένη οπτική, που τα απομακρύνει από την αντίληψη της παραδοσιακής ιταλικής «Κομέντια» και τα φέρνει πιο κοντά στο «μοντέρνο» θέατρο.

Τραγικωμικοί αντιήρωες, απατημένοι σύζυγοι, αδέκαροι διανοούμενοι, πειναλέοι φοιτητές, ξεπεσμένοι ευγενείς, αποτυχημένοι περιπλανώμενοι θεατρίνοι παρελαύνουν, όλοι ιδωμένοι με την αίσθηση και την αισθητική του γκροτέσκο, με έντονο κοινωνικό στοιχείο που αντανακλά την αντίθεση ανάμεσα στην ανερχόμενη οικονομικά τάξη των χωρικών και στη φθίνουσα αριστοκρατία των γαιοκτημόνων, ή περιγράφει με ζωηρά χρώματα τη «νέα κατάσταση» που έχει προκύψει, με τον εκχρηματισμό της οικονομίας, την απελευθέρωση του εμπορίου, την ανάδειξη της κρατικής γραφειοκρατίας, την κυριαρχία των παντός τύπου «μεσαζόντων», τη χειραφέτηση των γυναικών, το ναυάγιο του συμφωνημένου από τους γονείς γάμου, τη δυσκολία επικοινωνίας ανάμεσα στον άνδρα και στη γυναίκα κ.ά.

Από καθαρά θεατρική άποψη, τα ιντερμέδια του Θερβάντες είναι μικρά συμπυκνωμένα κωμωδιοδράματα, αριστουργήματα τεχνικής, θαύματα σκηνικής οικονομίας, μικρά «διαμάντια». Αρκούν δύο έως τρεις ατάκες για να στηθεί ένας τύπος «στα πόδια του»: ο μοιχός παπάς, ο υποκριτής ηθικολόγος, ο ψεύτης δήμαρχος, ο ζηλιάρης σύζυγος, ολόκληρη πινακοθήκη ανθρώπινων κουσουριών.

Η μοίρα αυτών των θεατρικών κομματιών ήταν περίεργη. Έμειναν σε σκηνική αδράνεια για αιώνες ολόκληρους, επηρεάζοντας εντούτοις υπόγεια το νεότερο ευρωπαϊκό θέατρο (περιπτώσεις Μολιέρου και Μπομαρσέ). Στους νεότερους καιρούς, ο Λόρκα τα συμπεριέλαβε στο ρεπερτόριο της περιπλανώμενης «Μπαράκας», του φοιτητικού θιάσου, ενώ η τιμή της επανανακάλυψής τους ανήκει εξίσου στους πρωτοπόρους Ρώσους σκηνοθέτες Εβρέινοφ και Μέγιερχολντ που τα αξιοποίησαν. «Πέρασαν» ύστερα στο γερμανικό καμπαρέ κι από κει τα παρέλαβε ο Μπρεχτ.

Ο Μιγέλ ντε Θερβάντες γεννήθηκε στη Μαδρίτη το 1547 και πέθανε στην ίδια πόλη το 1616. Θεωρείται ο κορυφαίος "μυθιστοριογράφος" των νεώτερων χρόνων, ο πατέρας του μυθιστορήματος. Ήταν στρατιωτικός καριέρας και πολέμησε στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), όπου τραυματίστηκε και έκτοτε είχε αναπηρία στο αριστερό χέρι, οπότε αναγκάστηκε "να δοξάσει το άλλο χέρι", όπως έλεγε ο ίδιος. Το 1575 ο Θερβάντες αιχμαλωτίστηκε από Τούρκους κουρσάρους και πουλήθηκε ως σκλάβος στο Αλγέρι. Επιστρέφοντας στην Ισπανία, έζησε δυστυχισμένος, μεταξύ φτώχειας και φυλακής. Το σημαντικότερο έργο του "Ο Δον Κιχώτης", το οποίο έγραψε στα χρόνια 1605-1615, είναι ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα και αποτελεί σταθμό της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αλλά έργα του είναι: "Η Γαλάτεια" (1585), "Οι παραδειγματικές νουβέλες" (1613), το ποίημα "Το ταξίδι στο Πορνάζο", κ.α.