ANAKEΦΑΛΑΙΩΣΗ-ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΟ

1. Τι ξέρετε για το Μακεδονικό ζήτημα;

Το Μακεδονικό Ζήτημα χρονολογείται από τα τέλη του 19ου αι. Αφορά κατ’ αρχήν τον εκπαιδευτικό κι εκκλησιαστικό ανταγωνισμό μεταξύ της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας για τον έλεγχο των μακεδονικών εδαφών και πληθυσμών της φθίνουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Συνεχίστηκε στις αρχές του 20ου αι. με την αποστολή άτακτων στρατιωτικών σωμάτων από κάθε χώρα και οι λογαριασμοί ξεκαθαρίστηκαν ουσιαστικά με τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους.

2. Τι συνέβη στα Βαλκάνια κατά την περίοδο 1919-1943;

Τότε ήταν που Σέρβοι και Βούλγαροι ανταγωνίζονταν για την εθνότητα των κατοίκων του συνόλου της Μακεδονίας, με τους δεύτερους να υποστηρίζουν ότι πρόκειται περί Βουλγάρων οι οποίοι ομιλούν ένα βουλγαρικό ιδίωμα (τη σλαβομακεδονική διάλεκτο). Ο πρόεδρος Τίτο, για να αντιμετωπίσει τον εδαφικό ανταγωνισμό, το 1944 ίδρυσε τη «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας» (ΛΔΜ) ως ομόσπονδο κρατίδιο της Γιουγκοσλαβίας, αναγνωρίζοντας την ύπαρξη «μακεδονικού» έθνους όχι μόνο στα σύνορα αυτού του κρατιδίου, αλλά και στις γύρω βαλκανικές χώρες (Βουλγαρία και Ελλάδα).

3. Τι πέτυχε η Σερβία από τη Συνθήκη του Βερολίνου έως τον Α’Παγκόσμιο;

Με τη Συνθήκη του Βερολίνου οι Σέρβοι απέκτησαν την ανεξαρτησία τους. Στη συνέχεια, και έως τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, παρέμειναν στραμμένοι εναντίον της Αυστρίας, με στόχο την απελευθέρωση των Νοτιοσλάβων υπηκόων της αυστριακής δυναστείας των Αψβούργων. Αυτές οι εθνικές επιδιώξεις της Σερβίας οδήγησαν στη ρήξη της με την Αυστρία και στην έκρηξη του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, τον Αύγουστο του 1914. Μετά η Σερβική νίκη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την εν συνεχεία συνένωση με το Μαυροβούνιο, την απελευθέρωση της Βοσνίας και της Βοϊβοντίνας από τους Αψβούργους με το Βασίλειο της Σερβίας, η χώρα συνίδρυσε το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, αργότερα Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας, απελευθερώνοντάς τους Σλοβένους και τους Κροάτες από την Αυτοκρατορία των Αψβούργων.

4. Τι ξέρετε για το εθνικό κίνημα της Βουλγαρίας;

Οι Βούλγαροι ανέπτυξαν το εθνικό τους κίνημα με σχετική καθυστέρηση. Με την υποστήριξη των Πανσλαβιστών της Ρωσίας οι Βούλγαροι εξασφάλισαν την αναγνώριση από τον Οθωμανό σουλτάνο, το 1870, χωριστής εθνικής Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, της Εξαρχίας, ήλθαν δε σε ρήξη τόσο με το Πατριαρχείο όσο και με τους Έλληνες, επειδή διεκδικούσαν ως βουλγαρικές τις μητροπόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης, τις ιστορικές ελληνικές χώρες δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου στις οποίες κατοικούσαν Έλληνες, Σλάβοι, Βούλγαροι, Τούρκοι, Αλβανοί και Εβραίοι.

5. Τι ξέρετε για τον Μακεδονικό Αγώνα μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας;

Το όραμα της «Μεγάλης Βουλγαρίας» ανησυχούσε (εκτός από τους Τούρκους) τους Έλληνες, τους Σέρβους και τους Ρουμάνους. Ακολούθησε οξύς ανταγωνισμός των Βουλγάρων με τους Σέρβους για τις μεταξύ των δύο χωρών τουρκικές επαρχίες και με τους Έλληνες για το μέλλον των τουρκικών επαρχιών που αποτελούσαν τη Μακεδονία. Ο ανταγωνισμός των Βουλγάρων με τους Έλληνες εκδηλώθηκε με την προσπάθεια των Βουλγάρων να ελέγξουν, με φιλικά προσκείμενους προς αυτούς ιερείς και δασκάλους, τις εκκλησίες και τα σχολεία στις πόλεις και στα χωριά της Μακεδονίας. Ένοπλες ανταρτικές ομάδες γηγενών, που εξοπλίζονταν άλλες από τους Έλληνες και άλλες από τους Βουλγάρους, καθώς και ανταρτικές ομάδες από την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, εστάλησαν στο μέτωπο. Ο «Μακεδονικός Αγώνας» ήταν ένας σκληρός πόλεμος ανταρτών Ελλήνων και Βουλγάρων που διήρκεσε πέντε σχεδόν χρόνια (1904-1908) και στη διάρκεια του οποίου διακρίθηκε και θυσιάστηκε ο Παύλος Μελάς.

6. Τι αποφασίστηκε για τις Παρίστριες (Παραδουνάβειες) Ηγεμονίες κατά το Συνέδριο των Παρισίων;

Στο Συνέδριο των Παρισίων (1856) η Βλαχία και η Μολδαβία (στην οποία προσαρτήθηκε η περιοχή της Βεσσαραβίας) αναγνωρίστηκαν ως αυτόνομα πριγκιπάτα, υπό την υψηλή κηδεμονία της Τουρκίας. Το 1859 εκλέχτηκε ηγεμόνας της Βλαχίας και της Μολδαβίας ο Αλέξανδρος Ιωάννης Κούζας, υπό το όνομα Ιωάννης Α', και τα δύο πριγκιπάτα δύο πριγκιπάτα ενώθηκαν το 1862 σε ένα κράτος με το όνομα Ρουμανία.

7. Τι ξέρετε για το Κίνημα των Νεοτούρκων;

Οι Οθωμανοί Τούρκοι ανέπτυξαν εθνικό κίνημα, με μεγάλη καθυστέρηση και με στόχο να προληφθεί ο περαιτέρω ακρωτηριασμός της αυτοκρατορίας. Το τουρκικό εθνικό κίνημα εκδηλώθηκε ως αντίδραση στις επεμβάσεις των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων και στην προσπάθεια των λαών της περιοχής να τερματίσουν την τουρκική κυριαρχία στην Ευρώπη, καθώς και ως ρήξη με το καθεστώς του σουλτάνου, που είχε αποδειχτεί ανίκανο να αντιδράσει αποτελεσματικά εναντίον των εχθρών της αυτοκρατορίας. Το Νεοτουρκικό Κίνημα του 1908, που υποσχέθηκε στους λαούς της αυτοκρατορίας ισονομία, ισοπολιτεία και ευρύτατο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, είχε ως στόχο τον εκτουρκισμό της αυτοκρατορίας. Ο στόχος αυτός εκδηλώθηκε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) και κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και πήρε τη μορφή της εθνοκάθαρσης της αυτοκρατορίας με την εκδίωξη των χριστιανών της χώρας.

8. Να ορίσετε την έννοια του έθνους και την αρχή των εθνοτήτων.

Το έθνος ορίζεται με αντικειμενικά κριτήρια (γλώσσα, πολιτισμός, ήθη και έθιμα, θρησκεία, εδαφική περιοχή, κ.λπ.) και κυρίως με υποκειμενικά κριτήρια (τη συλλογική ταυτότητα, τη συνείδηση ή βούληση ότι ανήκουμε σε ένα σύνολο). Κατά βάση, το έθνος είναι ένα σύνολο ανθρώπων που αισθάνονται πως έχουν κοινή καταγωγή και κοινή ιστορία. Η «αρχή των εθνοτήτων» (19ος αιώνας) ή «αρχή της εθνικής αυτοδιάθεσης» (όπως ονομάστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα) είναι η κανονιστική (πλευρά του εθνικισμού και των εθνών. Υπαγορεύει ότι κάθε έθνος πρέπει να αντιστοιχεί προς ένα κράτος, να είναι «εθνικό κράτος», δηλαδή «έθνος-κράτος» με τη στενή έννοια του όρου. Οι πλέον γνωστές εκδηλώσεις της αρχής των εθνοτήτων, που απασχόλησαν τη διεθνή (ευρωπαϊκή εννοείται) κοινωνία πριν το 1848 είναι η ανεξαρτησία των λατινοαμερικανικών αποικιών από την Ισπανία, η Ελληνική Επανάσταση (ο ελληνικός πόλεμος της ανεξαρτησίας) και η δημιουργία του Βελγίου. Ωστόσο, από αυτές μόνο η ελληνική περίπτωση ήταν εθνική, εν ονόματι ενός έθνους, του ελληνικού.

9. Να ορίσετε την έννοια του εθνικισμού. Ο εθνικισμός (σωβινισμός) είναι η ιδεολογία που θεωρεί ότι η εθνική οντότητα πρέπει να συμπίπτει με την κρατική οντότητα. Επιδιώκει τη συλλογική πολιτική έκφραση, ανάπτυξη και επιβίωση ενός έθνους, την ένωση των μελών ενός έθνους υπό μία πολιτική στέγη (με ανεξαρτησία, ένωση, ίδρυση αυτονομίας ή ομόσπονδου κράτους) και σε ορισμένες περιπτώσεις τον αλυτρωτισμό, δηλαδή την επέκταση με εθνοτικά ή εθνικά κριτήρια σε άλλα κράτη. Ο εθνικισμός συνέπεσε ιστορικά και συμπορεύτηκε με το αίτημα για λαϊκή κυριαρχία. Η εναρκτήρια ημερομηνία του εθνικισμού ως ιδεολογίας και λόγου τοποθετείται στην Ευρώπη από τους σύγχρονους ιστορικούς στα τέλη του 18ου αιώνα. Tο έθνος, ως συλλογική ταυτότητα, και η αντίστοιχη ιδεολογία του εθνικισμού είναι προϊόντα των δύο τελευταίων αιώνων της ανθρώπινης ιστορίας. Προηγουμένως, η όποια εθνοτική/πολιτισμική συλλογική (και σε καμία περίπτωση εθνική) ταυτότητα ή ταύτιση ήταν ανύπαρκτη ή χωρίς πολιτική σημασία, και πάντως επικρατούσαν άλλες πολύ πιο καθοριστικές συλλογικές ταυτίσεις, όπως της εντοπιότητας (πόλη, χωριό, επαρχία χώρας), της θρησκείας ή του θρησκευτικού δόγματος (σουνίτης ή σιίτης μουσουλμάνος, καθολικός, προτεστάντης ή ορθόδοξος χριστιανός, ινδουιστής ή βουδιστής κ.λπ.) ή της νομιμοφροσύνης στον ηγεμόνα, της ταύτισης με μία κοινωνική τάξη, της ταύτισης με ένα κράτος-πόλη, δουκάτο, πριγκιπάτο, μπεϊλίκι, εμιράτο κ.λπ.

10. Να εντοπίσετε κάποιες διαφορές μεταξύ πατριωτισμού και εθνικισμού. Η διάκριση πατριωτισμού-εθνικισμού είναι σαφής σε δύο περιπτώσεις: (α) Όταν υπάρχει αφοσίωση-ταύτιση με ένα κράτος που η κοινωνία του είναι πολυεθνοτική, και αυτή η ταύτιση έρχεται σε αντίθεση ή υπερβαίνει τον εθνικισμό των επιμέρους εθνοτικών ομάδων, όπως στην περίπτωση της Ελβετίας, του Βελγίου, της Ισπανίας, της Βρετανίας, του Καναδά, της Τανζανίας ή της Iνδίας. (β) Όταν μπορεί να διακρίνει κανείς μεταξύ κρατικού εθνικισμού και πανεθνικισμού, όπως στην Ελλάδα του 19ου αιώνα (η μικρή Ελλάδα του 1830-1850, σε αντιδιαστολή με την Ελλάδα της Μεγάλης Iδέας που επικρατούσε από τη δεκαετία του 1850 ως το 1922.