Ο ΙΣΠΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ

Ο ΙΣΠΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, ο οποίος διήρκεσε από τις 17 Ιουλίου 1936 μέχρι την 1 Απριλίου 1939, ήταν ο πόλεμος μεταξύ των Ισπανών Εθνικιστών υπό την καθοδήγηση του στρατηγού Φρανθίσκο Φράνκο και των Δημοκρατικών, δηλαδή των υπερασπιστών της εκλεγμένης κυβέρνησης, αριστερών, σοσιαλιστών, αναρχικών και κομμουνιστών. Οι Δημοκρατικοί καθοδηγούνταν από τον Πρόεδρο της Β΄ Ισπανικής Δημοκρατίας Μανουέλ Αθάνια. Νικήτριες αναδείχθηκαν οι εθνικιστικές δυνάμεις του Φράνκο που υποστηρίχτηκαν ανοιχτά από τη Χιτλερική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία. Οι Δημοκρατικοί εφοδιάζονταν με όπλα και εθελοντές που προέρχονταν από την ΕΣΣΔ και την Κομμουνιστική Διεθνή. Κάπου 250 Έλληνες εθελοντές πολέμησαν στην Ισπανία. Οι εθνικιστές υποστηρίζονταν από τη Φασιστική Ιταλία και τη Ναζιστική Γερμανία οι οποίοι προσέφεραν συνεχώς και αδιάλειπτα το καλύτερο έως τότε πολεμικό υλικό στον κόσμο και πολεμικά σώματα ελίτ, όπως η γερμανική Λεγεώνα Κόνδωρ και τα «Ιταλικά Εθελοντικά Σώματα» που συχνά ενεργούσαν αυτόνομα στην πρώτη γραμμή του πυρός.

Το πολιτικό εύρος των Δημοκρατικών Δυνάμεων ήταν μεγάλο, από Φιλελεύθερους αστούς μέχρι Κομμουνιστές και Αναρχικούς επαναστάτες. Η κύρια δύναμή τους βρισκόταν στις αστικές και βιομηχανικές περιοχές και σε αυτές που είχαν αυτονομιστικές τάσεις, όπως η Αστούριας και η Καταλωνία, αλλά είχαν επίσης ισχυρά ερείσματα στους ακτήμονες. Μαζί τους τάχτηκαν και η εθνικιστική κυβέρνηση των Βάσκων αυτονομιστών, πράγμα παράδοξο, που οδήγησε την αριστερά στο να χαρακτηριστεί από τους εθνικιστές ως προδοτική. Πολλοί αλλοδαποί, με ριζοσπαστικές κομμουνιστικές ή σοσιαλιστικές ιδέες, εντάχθηκαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, πιστεύοντας ότι η Ισπανική Δημοκρατία ήταν στην πρώτη γραμμή του πολέμου κατά του φασισμού. Περίπου 40.000 αλλοδαποί πολέμησαν με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, αν και δεν έφτασαν πάνω από 18.000 συνολικά στις πολεμικές συγκρούσεις, ενώ ισχυρίστηκαν ότι αντιπροσώπευαν 53 έθνη. Σημαντικός αριθμός εθελοντών (10.000 περίπου) προήλθε από τη Γαλλία, τη Ναζιστική Γερμανία, 5.000 από την Αυστρία και 3.500 από την Ιταλία. Λίγοι παραπάνω από 1000 από τη Σοβιετική Ένωση, τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Πολωνία, τη Γιουγκοσλαβία, την Ουγγαρία και τον Καναδά. Το τάγμα Thälmann, μια ομάδα Γερμανών, και το Τάγμα Γαριμπαλντι, μια ομάδα Ιταλών, διέκρινε τις μονάδες τους κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Μαδρίτης. Οι Αμερικανοί πολέμησαν με τις μονάδες όπως η XV Διεθνής Ταξιαρχία ("Ταξιαρχία Αβραάμ Λίνκολν"), ενώ οι Καναδοί εντάχθηκαν στο Τάγμα Mackenzie-Papineau. Περισσότεροι από 500 Ρουμάνοι πολέμησαν με την πλευρά των δημοκρατικών, συμπεριλαμβανομένων των μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ρουμανίας, Πέτερ Μπορίλα και Βάλτερ Ρόμαν. Περίπου 145 άνδρες από την Ιρλανδία σχημάτισαν τη Φάλαγγα Connolly, η οποία απαθανατίστηκε από τον Ιρλανδό λαϊκό μουσικό Κρίστυ Μούρ στο τραγούδι "Viva la Quinta Brigada". Στις Ταξιαρχίες εντάχθηκε και ένας μικρός αριθμός Κινέζων, η πλειοψηφία τους όμως επέστρεψε τελικά στην Κίνα.

Στη διάρκεια αυτών των εξεγέρσεων θανατώθηκαν 12 αρχιεπίσκοποι, 238 μοναχές, 2.365 μοναχοί και 4.184 ιερείς. Μεγαλοϊδιοκτήτες και βιομήχανοι έγιναν επίσης στόχοι επιθέσεων από τις δημοκρατικές δυνάμεις. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου η Γερμανική αεροπορία (Luftwaffe) και η αντίστοιχη Ιταλική βομβάρδισαν πολλές πόλεις και χωριά. Ανάμεσα τους και τη βασκική πόλη Γκερνίκα (Guernica/Gernika), την οποία ισοπέδωσαν στις 26 Απριλίου 1937 σκοτώνοντας μόνο αμάχους. Ο Πάμπλο Πικάσο, συγκλονισμένος από τη φρίκη της καταστροφής, ζωγράφισε τον ομώνυμο διάσημο πίνακά του.

26 Απριλίου 1937, ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα, κωμόπολης 10.000 περίπου κατοίκων στη χώρα των Βάσκων. Στόχος των ναζί ήταν να βοηθήσουν τον φασίστα στρατηγό Φράνκο να επικρατήσει στον ισπανικό εμφύλιο έναντι του επαναστατικού κινήματος. Υπεύθυνη για τον βομβαρδισμό ήταν το περίφημο σώμα εθελοντών της αεροπορίας των ναζί «Λεγεώνα Κόνδωρ», που οργάνωνε συχνά επιχειρήσεις εναντίων των επαναστατικών δυνάμεων κατά τη διάρκεια του εμφυλίου και ταυτόχρονα δοκίμαζε και τις νέες τεχνολογίες των μαχητικών και βομβαρδιστικών αεροσκαφών. Επικεφαλής της Λεγεώνας ήταν ο στρατηγός Χούγκο Φον Σπέρλε, που ήθελε να εφαρμόζει νέες τεχνικές αεροπορικών επιθέσεων. Μια από τις ιδέες του ήταν οι επιθέσεις κορεσμού, που θα εξαφάνιζαν τον εχθρό με πολυάριθμες ομαδικές επιδρομές και όχι με σποραδικές επιχειρήσεις μερικών πολεμικών αεροπλάνων. Στις 26 Απρίλη, οι κάτοικοι της πόλης γιορτάζουν κάθε χρόνο με ένα πανηγύρι. Έτσι έκαναν και το 1937. Αυτή τη μέρα επέλεξαν και οι ναζί για τον βομβαρδισμό. Ήθελαν με αυτό τον τρόπο να δοκιμάσουν νέες τεχνικές βομβαρδισμού που αργότερα θα χρησιμοποιούσαν στον β’ παγκόσμιο πόλεμο. Στις 16.30 το απόγευμα, 30 καταδιωκτικά της λεγεώνας Κόνδωρα πλησίαζαν την πόλη με το ρύγχος τους στραμμένο στο πανηγύρι. Οι ριπές θέρισαν τον πανικόβλητο κόσμο και τα αμέτρητα ζώα. Οι δρόμοι είχαν γεμίσει πτώματα. Ήταν μόνο η αρχή. Μια ώρα αργότερα, φάνηκαν στον ορίζοντα 20 δικινητήρια Χάινκελ 111, που αποτελούσαν την τελευταία λέξη της αεροπορικής τεχνολογίας. Πετώντας όλα μαζί, άδειασαν ταυτόχρονα τις βόμβες τους πάνω από την πόλη, ισοπεδώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της και σκοτώνοντας πολλούς ανθρώπους που κρύβονταν στα σπίτια τους. Ο θάνατος κυριαρχούσε παντού. Ο στρατηγός Χούγκο Φον Σπέρλε όμως, δεν είχε δώσει ακόμη λήξη της επίθεσης. Διέταξε να απογειωθούν και πάλι τα Χάινκελ 111, φορτωμένα αυτή τη φορά με εμπρηστικές βόμβες. Περίπου δέκα χιλιάδες τέτοιες βόμβες έπεσαν στην ήδη κατεστραμμένη Γκουέρνικα. Έως τις 19.30 το απόγευμα, η πόλη είχε «γονατίσει» από τις τρεις ανηλεείς επιδρομές των Ναζί. Οι νεκροί ανήλθαν σε 1.654 και οι τραυματίες μαζί με τους ακρωτηριασμένους, έφτασαν τους χίλιους. Η ναζιστική προπαγάνδα προσπάθησε να πείσει ότι η επίθεση έγινε από τους αναρχικούς μεταλλωρύχους της Αστουρίας, αλλά ο Χούγκο Φον Σπέρλε καυχιόταν δημόσια για το πείραμά του στη Γκουέρνικα. Πριν από την αυτοκτονία του, ο Χέρμαν Γκέρινγκ είχε ομολογήσει ότι η κωμόπολη υπήρξε πεδίο δοκιμών για τη Λουτβάφε. «Γεγονός πολύ δυσάρεστο, συμφωνώ. Δεν γνωρίζαμε όμως κανένα καλύτερο μέρος για να εκτελέσουμε τα τεστ των βομβαρδιστικών μας», έλεγε ο επικεφαλής της Πολεμικής Αεροπορίας των Ναζί.

Ήταν 4 Οκτωβρίου του 1934, όταν στην Ισπανία κηρύχθηκε γενική πολιτική απεργία, στην οποία παίρνουν μέρος ένα εκατομμύριο εργάτες/τριες. Η απεργία αυτή έμεινε στην ιστορία με το όνομα «Επανάσταση του Οκτώβρη 1934». Η επαναστατική εξέγερση αυτή είχε ως κέντρο την περιοχή Αστούριας της Ισπανίας και την πρωτεύουσα της περιοχής Οβιέδο. Ένα από τα πιο μαχητικά της κομμάτια της απεργίας θα αποτελέσουν οι ανθρακωρύχοι της περιοχής. Η ένοπλη αυτή εξέγερση κράτησε για περίπου δύο εβδομάδες μέχρι τις 18 Οκτωβρίου και στις μάχες με τις κυβερνητικές δυνάμεις σκοτώνονται σχεδόν 3.000 εργάτες, ενώ συλλαμβάνονται πάνω από 30.000.

Η εξέγερση αυτή παρέλυσε σχεδόν ολόκληρη την Ισπανία ενώ η εργατική τάξη της περιφέρειας της Αστούρια είχε καταφέρει σε ένα μεγάλο βαθμό να ενοποιηθεί σε ένα μέτωπο πολιτικό και συνδικαλιστικό που περιλάμβανε σοσιαλιστές, κομμουνιστές και αναρχικούς, τις οργανώσεις, τις ενώσεις και τα συνδικάτα που δρούσαν μέσα στο κίνημα εκείνης της εποχής. Κατά την επαναστατική εξέγερση του Οκτώβρη 1934, οι εξεγερμένοι προχώρησαν στην δημιουργία Επαναστατικών Επιτροπών που ανέλαβαν την εξουσία στις πόλεις. Ταυτόχρονα ιδρύονται κοινές οργανώσεις εργατικής αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας. Η επαναστατική ανατροπή ήταν πλέον γεγονός και κράτησε για ένα διάστημα δύο εβδομάδων. Η ισπανική κυβέρνηση αντιλαμβάνεται πως η κατάσταση είναι ιδιαίτερα κρίσιμη και ότι η επαναστατική εξέγερση μπορεί να καταλήξει σε μια ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας. Η καταστολή των εξεγερμένων είναι πλέον μονόδρομος και την αναλαμβάνει ο υπουργός Πολέμου Ντιέγο Ιδάλγο. Στο προσκήνιο όμως αυτής της στρατιωτικής επιχείρησης βρίσκεται ο στρατηγός Εδουάρδο Λόπεζ Οτσόα και ο στρατηγός Φρανσίσκο Φράνκο, ο οποίος θα είναι και ο επικεφαλής του φασιστικού πραξικοπήματος της 17ης Ιουλίου του 1936, που μετά την ήττα των αναρχικών και των κομμουνιστών, θα εγκαθιδρυθεί φασιστική δικτατορία και θα διαρκέσει μέχρι το 1975. Τις πρώτες μέρες της εξέγερσης οι εργάτες/τριες θα αντισταθούν με μεγάλη αποφασιστικότητα στα τάγματα θανάτου του κυβερνητικού στρατού. Οι μάχες θα γίνουν όλο και σφοδρότερες και θα λάβουν χώρα σε κάθε γειτονιά, χώρο εργασίας με την πλάστιγγα όμως να γέρνει προς τις κυβερνητικές δυνάμεις. Στο Οβιέδο θα πέσει νεκρή στις 13 Οκτώβρη και η νεαρή ηγέτιδα των κομμουνιστών Άιντα ντε λα Φουέντε (Aida de la Fuente Penaos). Η εξέγερση του Οκτώβρη 1934 αν και θα μείνει στην ιστορία ως μια από τις πιο ηρωικές του προλεταριακού επαναστατικού κινήματος στην Ισπανία και την Ευρώπη, έδειξε με τον πλέον τραγικό τρόπο τις ανεπάρκειες και τις πολιτικές αντιφάσεις τόσο της τότε «κομμουνιστικής» αριστεράς του σταλινικού Κ.Κ και αυτών των τροτσκιστικών επιρροών, όσο και των αναρχικών. Η εξέγερση αυτή, όπως και ο μετέπειτα Ισπανικός εμφύλιος του 1936 θα γίνει το έναυσμα για πολιτικές διαμάχες διαφόρων πολιτικών ρευμάτων της αριστεράς και του αντιεξουσιαστικού χώρου ως προς τους λόγους της τραγικής αυτής ήττας.

O Lorca τουφεκίστηκε με άτιμο και άνανδρο τρόπο από τα φασιστικά κτήνη του στρατηγού Φράνκο, το πρωί της 19ης Αυγούστου . Είχαν προηγηθεί οι εκλογές της 18ης Φεβρουαρίου του 1936. Σχηματίστηκε μια κυβέρνηση της αριστεράς με πρόεδρο τον σοσιαλιστή Λάργκο Καμπαλέρο. Ο σχηματισμός αριστερής κυβέρνησης στην Ιβηρική προκάλεσε αίσθημα κινδύνου στο Ευρωπαϊκό κεφάλαιο, από την πιθανότητα να ακολουθήσει και η Πορτογαλία την ίδια πορεία και ν’ ανατραπεί ο συσχετισμός των δυνάμεων στην Ευρώπη. Έτσι λοιπόν η δεξιά συσπειρώθηκε με αποτέλεσμα το πραξικόπημα του στρατηγού Φράνκο με τα γνωστά αποτελέσματα. Εμφύλιος πόλεμος αιματηρότατος, φασιστικές και χιτλερικές ορδές στο πλευρό του Φράνκο . Ο Λόρκα μπορούσε να είχε φύγει και να γλυτώσει αλλά φοβούμενος για την υγεία του πατέρα του γύρισε στη Γρανάδα. Η Γρανάδα πέφτει στα χέρια των φαλλαγγιτών του Φράνκο. Ο δήμαρχος, γαμπρός του Λόρκα τουφεκίζεται.. Ο Λόρκα ζητάει καταφύγιο στο σπίτι του δεξιού φίλου του Λουίς Ροσάλες.

Τη νύχτα της 17ης Αυγούστου ο θάνατος χτυπάει την πόρτα του κι έχει τ’ όνομα Ραμόν Ρουίθ Αλόνσο και είναι φίλος του Ροσάλες και του Λόρκα κατά μια εκδοχή. Εκτελείται τη χαραυγή της 19ης Αυγούστου από την πολιτοφυλακή και την χαριστική βολή του την έδωσε στον πρωκτό ο ίδιος ο Ραμόν Ρουίθ Αλόνσο. Το αποκάλυψε ο ίδιος, καυχόμενος γι’ αυτό. Ο Λόρκα είναι από τους αγαπημένους ποιητές της εφηβείας μου, που τραγούδησε την ζωή, όσο και τον θάνατο σαν αναπόσπαστο κομμάτι της. Γι’ αυτό διάλεξα να γράψω αυτά τα λίγα λόγια γι’ αυτόν. Η ποίησή του είναι γεμάτη από έρωτα για τη φύση, τ’ ανθρώπινα πάθη, τη γυναίκα, το θάνατο. Το θάνατο που μιλούσε πολύ συχνά γι’ αυτόν καθώς και για τον δικό του θάνατο σαν να προέβλεπε τι θα συμβεί. Κάποτε είχε γράψει: Ο ποταμός Γουαδαλκιβίρ έχει τα γένια του άλικα έχει η Γρανάδα, δυό ποτάμια το ‘να είναι δάκρυα και τ’ άλλο αίμα………..

Τρία εκατομμύρια άτομα σκοτώθηκαν στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, που προκάλεσε το πραξικόπημα του φασίστα στρατηγού Φράνκο. Ανάμεσα σ’ αυτούς και ο ποιητής. Όπως ο εμφύλιος συμβόλισε τον αγώνα των ανθρώπων, των κινημάτων, των ταξικών συγκρούσεων για ένα δικαιότερο κόσμο έτσι και ο θάνατος του ποιητή συμβόλισε τη θυσία για ανώτερα ιδανικά και το δίκιο των καταπιεσμένων. Τα ποιήματά του έγιναν σύμβολο αντίστασης στο φασισμό.

Στην αυτοβιογραφία του λέει πως το πρώτο ποίημα που έγραψε ήταν όταν σαν παιδί ήταν άρρωστος από μια αρρώστια του λαιμού και δεν μπορούσε να μιλήσει. Όταν είδε τον εαυτό του στον καθρέφτη, το πρησμένο του πρόσωπο τότε έγραψε το πρώτο του χιουμοριστικό ποίημα παρουσιάζοντας τον εαυτό του με τον χοντρομπαλά σουλτάνο του Μαρόκου Μουλέι Χαβίζ. Από την αυτοβιογραφία του παρμένο και το επόμενο : « Η ζωή του ποιητή στη Γρανάδα, μέχρι τα 1917, είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στη μουσική. Αφού δώσει μερικά κοντσέρτα, ιδρύει την Εταιρεία Μουσικής Δωματίου, πράγμα που έγινε αφορμή ν΄ακουστούν τότε για πρώτη φορά στη Ισπανία, τα κουαρτέτα όλων των κλασικών. Μετά το θάνατο του μουσικοδιδασκάλου του και επειδή οι γονείς του δεν τον άφηναν να πάει στο Παρίσι να συνεχίσει τις σπουδές του , ο Λόρκα έστρεψε όλη τη δημιουργική του και γεμάτη πάθος ανησυχία του στην ποίηση. Αφού πρώτα δημοσίευσε το « Εντυπώσεις και τοπία», ακολούθησαν πολλά ποιήματα που, μερικά συγκεντρώθηκαν στο «Βιβλίο ποιημάτων» και άλλα χάθηκαν. Από κει και πέρα, ο Λόρκα συνέχισε τη ζωή του σαν ποιητής. Ο αθιγγανισμός αποτελεί ένα μόνο από τα πάμπολλα θέματά του, ίσως όχι τόσο θεμελιακό, αλλά σίγουρα εξαιρετικά επίμονο. Το «Romancero Gitano» σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία, γιατί εδώ ο ποιητής χρησιμοποιεί το ύφος της romance και χειρίζεται ένα θέμα της γενέτειράς του.»

Φυσικά και πριν τον Lorca είχε χρησιμοποιηθεί το ύφος της romance και από άλλους ποιητές αλλά ο Λόρκα την πλούτισε επηρεασμένος από τους Γάλλους Υπερρεαλιστές, δίνοντάς της μια άλλη διάσταση.. Τραγική σύμπτωση είναι πως το τελευταίο βιβλίο που τύπωσε ήταν το «Θρήνος για τον Ιγνάτιο Σάντσες Μεχίας » , ένας εκπληκτικός λυρικός επιτάφιος για το θάνατο του φίλου του. Το 1936 τον βρήκε στη Γρανάδα τη γενέτειρά του, μια πόλη εκπληκτικής ομορφιάς, όταν στις 18 Ιουλίου ξέσπασε ο εμφύλιος.Στην αρχή κρυβόταν στο σπίτι ενός φίλου του, πιστεύοντας ότι δεν θα υποπτεύονταν την κρυψώνα του. Δυστυχώς όμως κατά την απουσία του φίλου του τον συνέλαβαν και όσες προσπάθειες κι αν έκανε ο φίλος του δεν μπορεί να τον ελευθερώσει. Στις 19 Αυγούστου τον εκτέλεσαν μαζί με άλλους συγκρατούμενούς του, σε μια ερημική τοποθεσία έξω από τη Γρανάδα. Θάφτηκε σ’ ένα ομαδικό τάφο σε άγνωστη τοποθεσία.ήταν μόλις τριάντα επτά χρονών.

Ο Λόρκα ήταν άνθρωπος προοδευτικός. Από το χωριό του και την παιδική του ηλικία ερχόταν σ’ επαφή με τα παιδιά του χωριού και έβλεπε την φτώχεια και την αθλιότητα. Στην πολιτική και στους κοινωνικούς αγώνες πήρε θέση στο πλευρό των εργαζομένων και καταπιεσμένων. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι μπήκε στο μάτι του φασίστα Φράνκο. Ο ίδιος λέει : «Πολλές φορές όταν βλέπω τι συμβαίνει στον κόσμο ,αναρωτιέμαι: Γιατί γράφω; Και όμως χρειάζεται η δουλειά. Να δουλεύουμε και να βοηθάμε. Να δουλεύουμε έστω κι αν στοχαζόμαστε πως η δουλειά μας είναι μάταιη. Να δουλεύουμε για διαμαρτυρία. Γιατί η εσωτερική μας παρόρμηση θα ήταν κάθε μέρα να κραυγάζουμε στον κόσμο πως είναι γεμάτος αδικίες και κάθε είδους αθλιότητες. Διαμαρτύρομαι, διαμαρτύρομαι,διαμαρτύρομαι.» Καταδικάζει το δόγμα «η τέχνη για την τέχνη» Στην δραματική αυτή στιγμή του κόσμου ,ο καλλιτέχνης πρέπει να κλαίει και να γελάει με τους ανθρώπους. Σε ερώτηση τι σκέφτεται για την μετά θάνατο ζωή λέει: «Θέλω να είμαι καλός. Η ποίηση εξυψώνει. Κι όταν είμαι καλός και στο γάιδαρο και στο σοφό, πιστεύω πως αν υπάρχει κάτι μετά θάνατο, θα έχω τη χαρούμενη έκπληξη να βρεθώ εκεί. Όμως ο πόνος του ανθρώπου και η αδικία που εξακολουθεί να υπάρχει στον κόσμο, μου απαγορεύουν σαν άνθρωπο γνωστικό και σκεπτόμενο, να μετακομίσω το σπίτι μου στ’ άστρα.» Δοκίμασε τις δυνάμεις του και στη δραματουργία. Τα έργα του αποτελούν διαλογικές αναπτύξεις ποιημάτων του,μια εκπληκτική σύζευξη του συμβολικού με το πραγματικό στοιχείο. Στο αριστούργημά του το «σπίτι της ΜΠΕΡΝΆΝΤΑ ΆΛΜΠΑ» μια σχεδόν φωτογραφική απεικόνιση του σεξουαλικού συντηρητισμού, του ισπανικού χωριού, η μάνα Μπερνάντα Άλμπα ταυτίζεται με την έννοια της υπεράσπισης του καταστροφικού συντηρητισμού, τραγικό θύμα της μισαλλοδοξίας του ασφυκτικού της περιβάλλοντος. Θα πρέπει ν’ αναφέρουμε και την ίδρυση της la Barraca ενός περιοδεύοντος θιάσου με σκοπό να παρουσιάζει θεατρικά στα χωριά, σε μια προσπάθεια θεατρικής μόρφωσης του κόσμου της επαρχίας. Άλλα έργα του είναι η «Γέρμα», «η θαυμαστή μπαλωματού», «Δόνια Ροζίτα», «Ματωμένος γάμος», «σαν περάσουν πέντε χρόνια».

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ: Αν πεθάνω, άσε το μπαλκόνι ανοιχτό. Το αγοράκι τρώει πορτοκάλια (απ’ το μπακόνι μου το βλέπω) Ο θεριστής θερίζει το στάρι. (τον ακούω απ’ το μπαλκόνι μου) Αν πεθάνω , άσε το μπαλκόνι ανοιχτό.

ΣΕΡΕΝΑΤΑ (Αφιέρωμα στον Λόπε ντε Βέγκα) Στου ποταμιού τις όχθες βρέχεται η νύχτα και στα στήθια της Λολίτας πεθαίνουν τα κλαριά από αγάπη. Πεθαίνουν τα κλαριά από αγάπη. Η νύχτα τραγουδάει γυμνή πάνω απ’ τις γέφυρες του Μάρτη πλένει η Λολίτα το κορμί της μ’ αρμυρό νερό και νάρδους. Πεθαίνουν τα κλαριά από αγάπη Η νύχτα η καμωμένη από γλυκάνισο κι ασήμι λάμπει πάνω στις σκεπές Ασήμι από ρυάκια και καθρέφτες Γλυκάνισο των άσπρων μηρών σου. Πεθαίνουν τα κλαριά από αγάπη.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ Αύγουστος αντικριστά η ζάχαρη και τα ροδάκινα. Κι ο ήλιος το απομεσήμερο κουκούτσι σε καρπό. Φυλαει προσεχτικά το καλαμποκίσιο στάχυ το γέλιο του σκληρό και κίτρινο. Αύγουστος Μαύρο ψωμί τρώνε τα παιδιά κι υπέροχο φεγγάρι.