ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ. Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥΣ CONQUISTADORES

Padrao dos descubrimientos: Μνημείο των Ανακαλύψεων, Λισαβόνα, Πορτογαλία

Ήδη από τον Μεσαίωνα οι Ευρωπαίοι έμποροι, ακολουθώντας το δρόμο του μεταξιού προς την Κίνα, είχαν σχηματίσει για την Ασία την εικόνα μιας μυστηριώδους και πλουσιότατης περιοχής της γης, Τη φαντασία των Ευρώ παίων είχε εξάψει και το έργο του Μάρκο Πόλο (1254-1324) Βιβλίο των θαυμάτων, στο οποίο ο τολμηρός εξερευνητής αφηγείται με μυθιστορηματικό τρόπο τις εντυπώσεις του από το εικοσαετές ταξίδι του (1271-1291) σε χώρες της Ανατολής.

Η κυριαρχία, όμως, των Οθωμανών Τούρκων στη δυτική Ασία και στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου απέκλεισε τους δρόμους επικοινωνίας με αποτέλεσμα να είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη, η μεταφορά ασιατικών προϊόντων προς την Ευρώπη.

Παράλληλα ο μονοπωλιακός έλεγχος του εμπορίου των μπαχαρικών στη Μεσόγειο από τους Βενετούς και τους Άραβες και η έλλειψη πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη, καθιστούσαν αναγκαία την αναζήτηση καινούριων δρόμων προς τις χώρες της Ανατολής.

Εξάλλου, η πορεία προς τη διαμόρφωση εθνικών κρατών και ο έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των μοναρχών οδήγησαν τις ευρωπαϊκές χώρες στην ανάληψη πρωτοβουλιών για την ενίσχυση του εμπορίου τους και της οικονομικής τους δύναμης. Μέσα στο πλαίσιο αυτό τα περισσότερα οργανωμένα εξερευνητικά ταξίδια χρηματοδοτήθηκαν άμεσα ή έμμεσα από ηγεμόνες. Η Ισπανία και η Πορτογαλία, εκμεταλλευόμενες και την πλεονεκτική γεωγραφική θέση τους, πρωτοστάτησαν στον τομέα αυτόν.

Τα υπερπόντια ταξίδια διευκολύνθηκαν από την τελειοποίηση των τεχνικών μέσων πλεύσης και προσανατολισμού, της πυξίδας, του αστρολάβου και του πορτολάνου.

Η ουράνια σφαίρα, όπως φιλοτεχνήθηκε στο Ισφαχάν της Περσίας, το 1144 (το πολύτιμο αυτό αντικείμενο εκτίθεται στο μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι).

Γραπτή επιστημονική μελέτη του Πέρση επιστήμονα Νασίρ Αλ Ντιν, όπου εξηγείται η σημαντική χρήση του αστρολάβου.

Το 1269 ο Peter Peregrinus στο βιβλίο του "Epistola de Magnete" έγραψε για "την στηριζόμενη επί αξονίσκου επιπλέουσα βελόνη με γραμμή πίστεως" και λέγεται πως ήταν εφοδιασμένη με υποτυπώδεις διόπτρες για λήψη διοπτεύσεων. Η πιστότητα της σημερινής μαγνητικής πυξίδας ανάγεται όμως στο μόλις πρόσφατο παρελθόν. Πριν από 100 περίπου χρόνια ο Λόρδος Κέλβιν τελειοποίησε την μαγνητική πυξίδα η οποία χρησιμοποιείται σήμερα.

Ο αστρολάβος είναι ένα ιστορικό αστρονομικό όργανο το οποίο χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί και οι αστρονόμοι για την ναυσιπλοΐα και την παρατήρηση του Ήλιου και των αστεριών από τον 3ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 18ο αιώνα μ.Χ., μετά τον οποίο χρησιμοποιήθηκε ένα πιο εξελιγμένο όργανο, ο εξάντας. Χρησιμοποιώντας τον αστρολάβο προέβλεπαν τις θέσεις του ήλιου της σελήνης, των πλανητών των άστρων και των δορυφόρων. Με τη βοήθεια του αστρολάβου είναι δυνατό να βρεθεί η ώρα αν είναι γνωστό το γεωγραφικό μήκος και πλάτος ή αντίστροφα. Η εφεύρεσή του αποδίδεται στον Έλληνα αστρονόμο και μαθηματικό Απολλώνιο τον Περγαίο (πιθανότατα γύρω στο 220 π.Χ.) και λίγο αργότερα στον Ίππαρχο τον 2ο αι. π.Χ. και αρχικά είχε σχήμα σφαίρας (αστρολάβος Ίππαρχου). Αργότερα, τον 8ο με 10ο αι., ο αστρολάβος έλαβε σχεδόν επίπεδη μορφή από τους Άραβες (λέγεται ότι ο πρώτος επίπεδος αστρολάβος φτιάχτηκε τον 8ο αιώνα από τον Πέρση μαθηματικό Fazari) που απαρτιζόταν από έναν κύκλο και ένα κινητό βραχίονα, ο οποίος προσδιόριζε το ύψος των ουράνιων σωμάτων. Από την Ισλαμική Ισπανία, ο αστρολάβος διαδόθηκε στην Ευρώπη τον 11ο αιώνα μ.Χ. και χρησιμοποιήθηκε στην ναυσιπλοΐα μέχρι τον 18ο αι. έως ότου τελικά αντικαταστάθηκε από τον εξάντα.

Ο αστρολάβος αποτελείται από έναν δίσκο, που το εξωτερικό του πλαίσιο υποδιαιρείται σε μοίρες, και σε έναν κανόνα (γωνιόμετρο) που μπορεί να περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του. Πάνω στον δίσκο υπάρχει μια χαραγμένη ακτίνα που καταλήγει στα αντιδιαμετρικά σημεία του 0 των μετρήσεων. Για να μετρήσουν την γωνία μεταξύ δυο αστεριών, τοποθετούσαν με σκόπευση το ένα πάνω στον κανόνα και έστρεφαν τον δίσκο με την ακτίνα ώσπου να συναντήσει το άλλο αστέρι, η γωνία ήταν αυτή που εμφανιζόταν μεταξύ του κανόνα και της ακτίνας.

Ο αστρολάβος ήταν σχεδόν βέβαιο ότι για πρώτη φορά πάρθηκε από τα Πυρηναία, από τον Γερβέρτο της Ουριγιακ (μελλοντικό Πάπα Συλβέστρο), που είχε ενσωματωθεί στο Κουαντρίβιομ στο σχολείο Ρέμις της Γαλλίας, λίγο πριν τη στροφή του 11ου αιώνα. Τον 15ο αιώνα η γαλλική οργανοποιία Ζαν Φουσορ (περίπου 1365-1436) άρχισε να πουλάει αστρολάβους σε μαγαζιά στο Παρίσι, μαζί με φορητά ηλιακά ρολόγια και άλλα δημοφιλή επιστημονικά εργαλεία της ημέρας. Τριάντα από τους αστρολάβους της εποχής σώθηκαν μέχρι τις μέρες μας. Τελικά, ένα ακόμη ξεχωριστό παράδειγμα της χειροτεχνίας στην Ευρώπη στις αρχές του 15ου αιώνα είναι ο αστρολάβος με ημερομηνία 1420, που σχεδιάστηκε από τον Αντώνιο ντε Πασεντί και δημιουργήθεικε από τον Δομικούς ντε Λανζάνο.

Οι Λιμενοδείκτες (πορτολάνοι) εμφανίστηκαν για πρώτη φορά, ως εξαιρετικά αναγκαίο ναυτιλιακό βοήθημα, κατά τον 13ο αιώνα από τους Ενετούς και ιδίως από τους Γενουάτες θαλασσοπόρους. Αυτοί ήταν μεμονωμένοι χάρτες επίπεδης προβολής με πολλές υπομνηματικές σημειώσεις και συμβολικά σκαριφήματα των ανωμαλιών του βυθού, με κακότεχνες ζωγραφικές παραστάσεις, για τις προσγειαλώσεις, αλλά και με κάποια αστρονομικά στοιχεία προσανατολισμού, καθώς και σημειώσεις για θαλάσσια ρεύματα. Σημειώνεται ότι κατά τον μεσαίωνα κυριαρχούσαν οι καλούμενοι χάρτες Τ.Ο. (εκ του λατινικού ) που παρουσίαζαν την υφήλιο με βαθύτατη θρησκευτική αντίληψη, βασισμένη στη Βίβλο, εμπνευστής των οποίων φέρεται ο επίσκοπος και μετέπειτα Άγιος Ισίδωρος της Σεβίλλης (560 - 630). Με δεδομένο αυτό όταν πλέον άρχισε η εκμετάλλευση του ανέμου ως κινητήριας δύναμης κίνησης των πλοίων με τη ναυπήγηση ιστιοφόρων όπου και επεκτάθηκε η ναυσιπλοΐα όπου η ρεαλιστική εκπόνηση χαρτών ιδιαίτερων περιοχών όπως της Μεσογείου κατέστη πλέον επιβεβλημένη, οι πρώτοι πορτολάνοι που εκπονήθηκαν ανέτρεψαν τη μέχρι τότε γεωγραφική αντίληψη του κόσμου.

Ταυτόχρονα στην ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας συνέβαλε και η ναυπήγηση ενός νέου τύπου πλοίου, της καραβέλας, που είχε μεγαλύτερη χωρητικότητα και ταχύτητα και ήταν περισσότερο ασφαλές. Οι ναυτικοί μπορούσαν πια να απομακρύνονται, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν, από τις ακτές και να πλέουν στις ανοικτές θάλασσες και στους ωκεανούς.

Οι Πορτογάλοι και οι Ισπανοί ακολούθησαν εντελώς διαφορετικές κατευθύνσεις για να φτάσουν στην ανατολική Ασία. Οι πορτογάλοι θαλασσοπόροι οργάνωσαν, με τη χρηματοδότηση του πρίγκηπα Ερρίκου του Θαλασσοπόρου (1394-1460), εξερευνητικά ταξίδια για την ανακάλυψη του θαλάσσιου δρόμου προς τις Ινδίες, παραπλέοντας την Αφρική.

Οι καραβέλλες χρησιμοποιούσαν συνήθως τα ιστία που είχαν συνήθως όλα τα πλοία από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Στα περισσότερα ταξίδια ο Ερρίκος έστελνε ένα ή δύο πλοία που έπλεαν κατά μήκος της ακτής και προσάραξαν την νύχτα για ξεκούραση. Τα πλοία στον Ατλαντικό Ωκεανό ακολουθούσαν το διάσημο ρεύμα με το όνομα "στροφή στην θάλασσα", τα δυτικά ρεύματα από τον Ισημερινό έστελναν τα πλοία στο κέντρο του Ωκεανού στο σημείο που βρίσκονταν οι Αζόρες. Τα ρεύματα στη συνέχεια άλλαζαν πορεία με κατεύθυνση προς την Ανατολή, βοηθούσαν τα πλοία να επιστρέψουν στο Λάγος. Η πλήρης κατανόηση των θαλασσίων ρευμάτων βοήθησε σημαντικά τους θαλασσοπόρους στη συνέχεια, τα πλοία χρειάστηκαν δυνατό και ήρεμο αέρα για να πετύχουν τους στόχους τους.

Οι αλλεπάλληλες επιτυχείς εξερευνητικές αποστολές συνεχίστηκαν από τον Βαρθολομαίο Ντιάζ (1450-1500), ο οποίος έφτασε στο ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας το 1487.

Λίγο αργότερα, το 1498, ο Βάσκο ντα Γκάμα (1469-1524) προχώρησε ακόμα περισσότερο, μέχρι το Κάλικουτ των Ινδιών. Έτσι, όταν το Σεπτέμβριο του 1499 επέστρεψε στη Λισαβόνα με τα αμπάρια του γεμάτα μπαχαρικά, ο νέος εμπορικός δρόμος προς τις Ινδίες ήταν μια πραγματικότητα.

Eνας άλλος Πορτογάλος, Ο Αλβάρες Καμπράλ (περ. 1460-1526), πλέοντας προς τις Ινδίες, παρασύρθηκε από τα κύματα μέχρι τη Βραζιλία, την οποία κατέλαβε στο όνομα του βασιλιά του, Μανουήλ του Τυχερού. Στόχος ήταν το μεγάλο εμπορικό κέντρο Calecut στην Ινδία, του οποίου Η τοποθεσία και ο πλούτος ήταν ήδη γνωστά μέσω του Pedro de Covilha (1491) και μέσω του Βάσκο ντα Γκάμα, το 1498. Ως εκ τούτου, το πορτογαλικό στέμμα δεν είχε κανένα ενδιαφέρον για την Κίνα, την Ιαπωνία ή τις «Ινδίες» της Θάλασσας του Ωκεανού.

Η Βραζιλία, η γη που ο Pero Vaz de Caminha περιγράφει σε επιστολή του στον βασιλιά Μανουήλ, απεικονίζεται με όρους Εδέμ. Αν και οι Πορτογάλοι απογοητεύτηκαν από την απουσία χρυσού ή κάθε είδους πολύτιμων πρώτων υλών, η "επίγεια" αυτή "Εδέμ" τούς υποσχόταν βουνά, πλατιές πεδιάδες καλυμμένες από πυκνά δάση, ποτάμια, καθαρό αέρα και ασφαλή λιμάνια. Και, εφόσον ο στόχος τους ήταν η εμπορία μπαχαρικών από το ινδικό Calecut, η Βραζιλία φάνταζε ως ο ιδεώδης ενδιάμεσος σταθμός των πορτογαλικών στόλων στο μακρύ ταξίδι του περίπλου της Γης.

Αντίθετα με τους Πορτογάλους, ο Χριστόφορος Κολόμβος (1451-1506), γενουάτης θαλασσοπόρος στην υπηρεσία του βασιλιά της Ισπανίας, πεπεισμένος για τη σφαιρικότητα της γης, ακολούθησε δυτική κατεύθυνση στα ταξίδια του (1492-1504) προς την ανατολική Ασία.

Έτσι, όταν αποβιβάστηκε στο Σαν Σαλβαδόρ (1492) πίστεψε πως είχε φτάσει στις Ινδίες, πεποίθηση που διατήρησε και μετά την ανακάλυψη και άλλων περιοχών της κεντρικής Αμερικής κατά τα επόμενα ταξίδια του.

Σύντομα, όμως, στα 1507, ο φλωρεντινός Αμέρικο Βεσπούτσι (1454-1512, θαλασσοπόρος στην υπηρεσία του βασιλιά της Πορτογαλίας, διαπίστωσε ότι οι περιοχές που είχε ανακαλύψει ο Κολόμβος δεν ανήκαν στην Ασία αλλά σε μια νέα ήπειρο, την οποία μάλιστα προσπάθησε να χαρτογραφήσει. Η νέα ήπειρος πήρε αργότερα το όνομά του.

Οι Ισπανοί, μη θέλοντας να αφήσουν το εμπορικό μονοπώλιο με την Ανατολή στα χέρια των Πορτογάλων, αναζητούσαν ένα συντομότερο δρόμο προς την Ασία. Το σχέδιο αυτό ανέλαβε να πραγματοποιήσει ένας Πορτογάλος στην υπηρεσία της Ισπανίας, ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος (1480-1521), ταξιδεύοντας δυτικά και παρακάμπτοντας τη Νότια Αμερική. Με το ταξίδι αυτό, που διήρκεσε δυόμισι χρόνια (1519-1522), αποδείχθηκε ότι η γη είναι σφαιρική.

Οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι μοιράστηκαν μεταξύ τους, με τη Συνθήκη της Τορντεζίλα (1494) τις περιοχές που ανακάλυψαν και επιδόθηκαν στην εκμετάλλευσή τους.

Οι πρώτες χώρες που ανακαλύφθηκαν μετατράπηκαν σύντομα σε αποικίες των Ευρωπαίων. Η κατάληψη των νέων χωρών συνοδεύτηκε από σφαγές των τοπικών πληθυσμών, λεηλασίες και καταστροφές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των Ισπανών, οι οποίοι μεταχειρίστηκαν απάνθρωπες μεθόδους στις χώρες της κεντρικής και νότιας Αμερικής εξαφανίζοντας έτσι τους λεγόμενους προκολομβιανούς πολιτισμούς (παρακάτω θα αναφερθούμε εκτενώς σε αυτούς).

Οι Πορτογάλοι, χρησιμοποιώντας τον στόλο και το πυροβολικό τους, ίδρυσαν μια σειρά οχυρωμένων εμπορικών σταθμών από τις ακτές της Αφρικής και τον Περσικό Κόλπο μέχρι την Ιαπωνία, για να επιβάλουν το εμπόριο τους στον Ινδικό Ωκεανό.

Έτσι δημιουργήθηκε μια εκτεταμένη αλλά εύθραυστη αποικιακή αυτοκρατορία που εφοδίαζε την Ευρώπη με μπαχαρικά και πολύτιμα μέταλλα. Οι Πορτογάλοι έστρεψαν, επίσης, το ενδιαφέρον τους προς τη Βραζιλία, όπου ανέπτυξαν φυτείες τσαγιού, κακάου και ζάχαρης. Για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη εργατικών χεριών για τις μεγάλες φυτείες εγκαινίασαν το εμπόριο μαύρων σκλάβων από την Αφρική. Και αυτή είναι η αρχή του δουλεμπορίου.

Αντίθετα, οι Ισπανοί δημιούργησαν μιαν ηπειρωτική αυτοκρατορία, ιδιαίτερα προσοδοφόρα, που εκτεινόταν από το Μπουένος Άιρες ως την Καλιφόρνια. Χωρίς να παραμελήσει την ανάπτυξη φυτειών (κακάο, ζαχαροκάλαμο, ρύζι, καπνός, αμπέλια), η ισπανική διοίκηση ευνοούσε ιδιαίτερα την ανακάλυψη και την εκμετάλλευση ορυχείων μετάλλου. Ο άργυρος αποτελούσε το κυριότερο είδος που μεταφερόταν από τις αποικίες στη μητρόπολη.

Η κυριαρχία όμως των Ισπανών και των Πορτογάλων δεν επρόκειτο να διαρκέσει για πολύ. Όταν, σύντομα, οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και οι Ολλανδοί θα διεκδικήσουν μερίδιο από το νέο κόσμο, η Ευρώπη θα εισέλθει στη φάση του αποικιακού ανταγωνισμού και η σύγκρουση θα είναι αναπόφευκτη.

Μια σημαντική συνέπεια των γεωγραφικών ανακαλύψεων ήταν ότι το κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας μετατοπίστηκε από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό Ωκεανό και τη Βόρεια θάλασσα. Τα λιμάνια της Σεβίλλης, της Λισαβόνας και της Αμβέρσας απέκτησαν μεγαλύτερη οικονομική δραστηριότητα από εκείνα της Βενετίας και της Γένουας. Με την εξέλιξη αυτή η δυτική και η βόρεια Ευρώπη έγιναν πια το κέντρο των διεθνών εξελίξεων.

Το ασήμι και το χρυσάφι που έφταναν στην Ευρώπη αύξησαν την κυκλοφορία του χρήματος και κατέστησαν το νόμισμα αποκλειστικό ανταλλακτικό μέσο και μέτρο όλων των αξιών. Τα κεφάλαια που συσσωρεύονταν από το εμπόριο άρχισαν να επενδύονται σε διάφορες εμπορικές, τραπεζικές, χρηματιστηριακές και ασφαλιστικές επιχειρήσεις. Έτσι τέθηκαν οι βάσεις του κεφαλαιοκρατικού συστήματος στην Ευρώπη, ενώ η φεουδαρχική δομή της οικονομίας άρχισε να κλονίζεται.

Η βιοτεχνία παρουσίασε σημαντική πρόοδο στους τομείς της υφαντουργίας, της μεταξουργίας και της τυπογραφίας.

Στην πρόοδο αυτή συνέβαλε αποφασιστικά και ο σταδιακός παραγκωνισμός των μεσαιωνικών οικονομικών θεσμών, όπως ήταν οι συντεχνίες, που επέβαλλαν περιορισμούς στην ελεύθερη δραστηριότητα του ατόμου. Παρά την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου, η γεωργία εξακολουθούσε να αποτελεί το θεμέλιο της οικονομίας. Η γεωργική παραγωγή εμπλουτιζόταν σταδιακά με την καλλιέργεια αποικιακών προϊόντων, άγνωστων μέχρι τώρα στον ευρωπαϊκό χώρο.

Όμως, η εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη προκάλεσε πτώση της τιμής τους, ενώ, αντίθετα, για τους ίδιους λόγους οι τιμές των αγαθών αυξήθηκαν σε πολλές περιπτώσεις κατά 300% με 400% στα τέλη του 16ου αιώνα. Παρατηρήθηκε, δηλαδή, το φαινόμενο του πληθωρισμού (inflation) στην οικονομία. Αυτό απέβη σε όφελος των αγροτών/παραγωγών, αφενός, αλλά και στην αύξηση της φτώχειας του μικροαστικού πληθυσμού των πόλεων της Ευρώπης (δεδομένου ότι ο πλούτος των αποικιών αποθηκευόταν στα βασιλικά θησαυροφυλάκια και δεν έφτανε ποτέ στις τσέπες του λαού).

Διευκρινίζουμε ότι πληθωρισμός είναι η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών μιας οικονομίας σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, που προκαλεί πτώση στην αγοραστική δύναμη. Αυτό οφείλεται στο ότι κάθε μονάδα χρήματος (π.χ. ένα χαρτονόμισμα μιας ισπανικής πεσσέτας, στην Αναγέννηση, ή ένα χαρτονόμισμα των 5€υρώ, στην εποχή μας) επαρκεί για να αγοράσουμε λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες. Ονομαστικά τα πέντε ευρώ του πληθωρισμού είναι ίδια με τα πέντε ευρώ της φάσης πριν από τον πληθωρισμό, αλλά στην αγορά πια αγοράζεις πολύ λιγότερα αγαθά ή υπηρεσίες με τα ίδια πέντε ευρώ, που πλέον έχουν χάσει την αξία τους, λόγω του ότι "κόβονται" περισσότερα χαρτονομίσματα. Άρα στον πληθωρισμό κυκλοφορούν περισσότερα νομίσματα στην αγορά, καθένα από τα οποία έχει μικρότερη αγοραστική αξία από αυτήν που είχε πριν από τον πληθωρισμό. Αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξη του πληθωρισμού είναι η αύξηση των τιμών των προϊόντων.

Οι οικονομικές μεταβολές της περιόδου αυτής δρομολόγησαν μια περιορισμένη στην αρχή αλλά ουσιαστική διαφοροποίηση της κοινωνίας. Ένας από τους μοχλούς του κοινωνικού μετασχηματισμού ήταν η πτώχευση κάποιων (παλαιότερα ευνοημένων) κοινωνικών τάξεων, ενώ σταδιακά πλούτισε η νέα κοινωνική τάξη, η μέση ή αστική.

Αν για τους χωρικούς η άνοδος των τιμών μπορούσε να έχει θετικά αποτελέσματα, στους ευγενείς και στους εργάτες των πόλεων οι επιπτώσεις ήταν ολέθριες. Από την εισροή χρυσού στα κρατικά ταμεία επλήγησαν και οι ευγενείς, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια νέα τάξη "ξεπεσμένων ευγενών".

Από την άλλη, η ανάγκη αντιμετώπισης πρακτικών προβλημάτων, σε συνδυασμό προς τη σύμφυτη με τον άνθρωπο τάση για γνώση, οδήγησε στην ανάπτυξη ποικίλων επιστημονικών κλάδων, όπως της γεωγραφίας, της αστρονομίας, των μαθηματικών, της ζωολογίας, της βοτανικής, της εθνογραφίας και άλλων που διεύρυναν τους πνευματικούς ορίζοντες των Ευρωπαίων.

ΟΙ ΠΡΟΚΟΛΟΜΒΙΑΝΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΑΝ

Ιστορία των Πολιτισμών της αμερικανικής ηπείρου στην προκολομβιανή εποχή από: 1.500 π.Χ-1.000 μ.Χ

1.500-600 π.Χ ΤΣΑΒΙΝ- ΟΛΜΕΚΟΙ Την 3η χιλιετία οι αυτόχθονες άρχισαν να εγκαταλείπουν τη νομαδική ζωή και να στρέφονται στην γεωργία δημιουργώντας μικρούς οικισμούς. Στη 2η χιλιετία εμφανίζονται κέντρα λατρείας με επικεφαλείς τους Σαμάνους οι οποίοι εξελίχθηκαν σε εκλεκτό ιερατείο. Αυτά τα κέντρα λατρείας αποτέλεσαν τη βάση των πολιτισμών των Ολμέκων στη Μέση Αμερική και των Τσαβίν στις Άνδεις. Επίσης παρατηρείται η ανέγερση ναών. Στην αγροτική παραγωγή μεταξύ άλλων καλλιεργείται το βαμβάκι. Στην οικονομία οικισμοί ψαράδων ανταλλάσσουν τα βιοτεχνικά προϊόντα τους με γεωργικά συμπληρώνοντας τη διατροφή τους.

1.800 – 1.600 π.Χ εμφάνιση νέων ναών σχήματος U

1.750 π.Χ εμφάνιση στη Λα Φλόριντα του μεγαλύτερου οικισμού της περιοχής.

1.400 π.Χ Όλο το Περού έχει αναπτυχθεί στα ίδια πολιτιστικά πλαίσια. Οι Τσάβιν συγχωνεύουν ντόπιους πληθυσμούς υιοθετώντας παράλληλα στοιχεία τους, γεγονός που τους διευκολύνει. Η επιβολή τους επιτυγχάνονταν κυρίως με τον εκφοβισμό μέσω της θρησκείας παρά με τον πόλεμο. Στην κορυφή της ιεραρχίας βρίσκεται το ιερατείο. Μεταξύ άλλων ανέπτυξαν την αρχιτεκτονική και την μεταλλουργία. 400 π.Χ κι ενώ βρίσκονταν στο απόγειο της ακμής τους εξαφανίστηκαν χωρίς να ξέρουμε τους λόγους, στο απόγειο της ακμής τους, κάτι που πρέπει να αποτελεί ένα ακόμα ιστορικό παράδοξο. Ενώ οι Ολμέκοι γνώρισαν δύο εξεγέρσεις που ξερίζωσαν το πολιτισμό τους απ’ τα θεμέλια. Αν μη τι άλλο το γεγονός αυτό μαρτυράει έντονες ταξικές διαφορές και δυσαρέσκεια της μεγάλης πλειοψηφίας των χαμηλών στρωμάτων.

ΟΛΜΕΚΟΙ- 1.250 η δημιουργία του μεγάλου θρησκευτικού κέντρου Σαν Λορέντζο αποτέλεσε επίκεντρο του πολιτισμού τους. Το εμπόριο συμβάδιζε με πολεμικές επιχειρήσεις. 900 π.Χ εξέγερση χωρικών καταστρέφει ολοκληρωτικά το Σαν Λορέντζο. Η ανώτερη τάξη κατείχε γνώσεις που δεν ήταν κατανοητές στις μάζες, όπως η αστρονομία.

Ο νέος κόσμος (η αμερικανική ήπειρος, δηλαδή), λόγω γεωγραφικής απομόνωσης, μοιάζει να ακολούθησε τη δική του αυτόνομη πορεία προς τον πολιτισμό. Ωστόσο, και εδώ παρά την χρονική διαφορά στα βήματα προόδου, τα επιτεύγματα και οι επιπτώσεις μοιάζουν με αυτά των πολιτισμών της Ασίας και της Ευρώπης. Η γεωργία παίζει καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση οικισμών, οι οποίοι με τη σειρά τους εμφανίζουν ταξική διαστρωμάτωση. Επίσης έχουμε την εμφάνιση οργανωμένης θρησκείας, δημιουργία ναών, όπως και ανάπτυξη του εμπορίου. Αξιοσημείωτη παράμετρο αποτελεί το γεγονός πως τα μνημεία των πολιτισμών αυτών δημιουργήθηκαν χωρίς την ανακάλυψη και τη χρησιμοποίηση τροχού. Στους προκολομβιανούς πολιτισμούς τον ρόλο της άρχουσας τάξης έπαιξε μάλλον το ιερατείο, που συσσώρευε την επιστημονική γνώση της εποχής. Ούτε εδώ αποφεύχθηκαν οι ανθρωποθυσίες για θρησκευτικούς σκοπούς, στους Ολμέκους μάλιστα έχουμε και τελετουργικό κανιβαλισμό.

200-600 μ.Χ Σε οροπέδιο στην κορυφή του Μόντε Αλμπάν (σημερινό Μεξικό) οι Ζαποτέκοι διαδέχονται τον πολιτισμό των Ολμέκων. Αναπτύσσουν μεγάλη πνευματική δραστηριότητα, δημιουργούν ιερογλυφική γραφή που αποτελεί το παλαιότερο γνωστό είδος στην Αμερική. Επινοούν ένα παιχνίδι με μπάλα, που μοιάζει με το σημερινό μπάσκετ, όμως θα πρέπει να είχε κάποια θρησκευτική διάσταση γιατί οι ηττημένοι μερικές φορές υποδουλώνονταν ή θυσιάζονταν. Τον 2ο μ.Χ αιώνα επεκτείνουν τις κτήσεις τους υποδουλώνοντας τους εχθρούς τους είτε θυσιάζοντας τους. Εξάλλου, αυξάνουν σημαντικά τη γεωργικά παραγωγή.

Στην κοιλάδα του Μεξικού, στην πεδιάδα Τεοτιουακάν χαράσσεται η μεγαλύτερη και πιο κοσμοπολίτικη πόλη της Αμερικής. Αυτή χτίζεται βάσει σχεδίου κι όχι από τυχαία ανάπτυξη. Οι Τεοτιουακανοί αυξάνουν με τη σειρά τους τη γεωργική παραγωγή, επεξεργάζονται τον οψιανό, οικοδομούν σε κολοσσιαία κλίμακα, χτίζουν πυραμίδες, από τις οποίες η πυραμίδα του ήλιου κάλυπτε την ίδια επιφάνεια με αυτήν του Χέοπα, που αποτελεί το μεγαλύτερο έργο του αρχαίου κόσμου μετά το σινικό τείχος. Το 400 μ.Χ η πόλη βρίσκεται στο απόγειο της ακμής της με 150.000 πληθυσμό. Στα επιτεύγματα των κατοίκων συγκαταλέγονται η αγγειοπλαστική, η κατασκευή κοσμημάτων και μασκών. Ωστόσο ο κύριος τομέας απασχόλησης είναι η κρατική θρησκευτική γραφειοκρατία. Επίσης υπάρχει ανθηρό εμπόριο. Η κοινωνία είναι θεοκρατική και γίνονται ανθρωποθυσίες αλλά σε μικρότερη κλίμακα από τους γειτονικούς λαούς, ενώ γίνεται καύση των νεκρών. Οι ευγενείς ζουν σε πολυτελή ανάκτορα κατά μήκος της λεωφόρου των νεκρών, ενώ ο κοινός λαός σε πιο ταπεινά σπίτια στα περίχωρα. Γύρω στο 400 μ.Χ πολλοί Ζαποτέκοι έχουν μεταναστεύσει στην Τεοτιουακάν. Με όπλα τους το εμπόριο και τη διάδοση της θρησκείας, οι Τεοτιουακανοί εγκαθιδρύουν δορυφορικά κέντρα σε μακρινές αποστάσεις. Γύρω στο 750 μ.Χ το Τεοτιουακάν γνωρίζει κάποια καταστροφή και οι επιζώντες κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη.

Την ίδια εποχή αναπτύσσεται και ο πολιτισμός των Μάγιας, οι οποίοι διαφέρουν από τους άλλους λαούς τόσο λόγω της γλώσσας όσο και λόγω των εξωτερικών τους χαρακτηριστικών. Δέχτηκαν κι αυτοί επιρροές από τους Ολμέκους απ’ τους οποίους δανείστηκαν το ημερολόγιο και την εικονογραφική γραφή, εξελίσσοντας και τα δύο. Οι αρχαιότερες τοποθεσίες τους είναι το Καμιναλτζουγιού και το Πετέν. Το κέντρο τους Ελ Μιδαρόρ εγκαταλείφθηκε ανεξήγητα το 150 μ.Χ και το κέντρο μεταφέρθηκε νοτιότερα στο Τικάλ. Μετά το 200 μ.Χ προβάλουν δεκάδες κέντρα όπως: Λαμανά, Κοπάν, Παλένκε, Μπουαμπάκ, Τσιμπιλτσατούν, και σε καθένα απ’ αυτά κυβερνούσε διαφορετική δυναστεία. Οι Μάγιας υπήρξαν ικανοί αγρότες, επινοητικοί αρχιτέκτονες (έχτισαν κι αυτοί πυραμίδες), εξαίρετοι διακοσμητές. Είχαν ταλέντο στα μαθηματικά (πιο προηγμένα απ’ αυτά των Ρωμαίων) και στην αστρονομία. Επίσης κατείχαν το μόνο ολοκληρωμένο σύστημα γραφής στην Αμερική. Ωστόσο ως λαός υπήρξαν εξαιρετικά επιθετικοί και βίαιοι, με στόχο να πιάσουν αιχμαλώτους τους οποίους θυσίαζαν. Τον 5ο & 6ο αιώνα μ.Χ Μάγιας και Τεοτιουακάν αλληλοεπηρεάστηκαν. Τον 9ο μ.Χ αιώνα, ο κόσμος των Μάγια εισήλθε απότομα σε παρακμή.

Το 500 – 600 μ.Χ, στο δυτικό Περού είχε αναπτυχθεί ο λαός των Μότσε. Τον 2ο μ.Χ αιώνα σημείωσαν τεχνική πρόοδο. Έτσι επέκτειναν το αρδευτικό σύστημα, βελτίωσαν την αγροτική παραγωγή, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα την πληθυσμιακή τους αύξηση. Είχαν δεχτεί επιρροές από τον πολιτισμό των Τσάβιν. Χτίζουν κι αυτοί πυραμίδες και κάνουν ανθρωποθυσίες. Αναπτύσσουν τη μεταλλουργία και την κεραμική. Επίσης αγαπούσαν τη μουσική και το χορό.

Περίπου 1.000 χιλιόμετρα νοτιότερα ζούσε ο λαός των Νάσκα. Υπήρξαν κυνηγοί κεφαλών για θρησκευτικούς λόγους. Επιδόθηκαν στον τρυπανισμό κρανίων για θεραπευτικούς λόγους. Ανέπτυξαν την υφαντουργία και την κεραμική, ενώ υπήρξαν και καλλιτέχνες στο χαλίκι και την άμμο, χρησιμοποιώντας ως καμβά την έρημο και κατασκευάζοντας έργα που φαίνονταν από ψηλά.

Οι πολιτισμοί που διαδέχτηκαν του Ολμέκους και τους Τσάβιν, επηρεάστηκαν απ’ αυτούς αλλά εξέλιξαν κιόλας τις κατακτήσεις τους. Οι κυριότεροι λαοί της εποχής υπήρξαν οι Ζαποτέκοι, οι Τεοτιουακανοί, οι Μάγιας, οι Μότσε και οι Νάσκα. Σε πολιτιστικό επίπεδο, εντύπωση προκαλεί ο θεοκρατικός χαρακτήρας των κοινωνιών και οι αυξημένες επιδόσεις σε ανθρωποθυσίες. Επίσης παρά την καθυστέρηση με την οποία εμφανίστηκαν οι πολιτισμοί της Αμερικής σε σχέση με τον υπόλοιπο γνωστό κόσμο, υπήρξαν τομείς όπου εμφάνισαν μεγαλύτερες προόδους από τους σύγχρονούς τους στην Ευρώπη κι αλλού. Για παράδειγμα τα μαθηματικά των Μάγιας ήταν πιο αναπτυγμένα απ’ αυτά των Ρωμαίων. Επίσης, κάτι που προκαλεί εντύπωση είναι η ξαφνική εξαφάνιση πολιτισμών ή η είσοδός τους σε κρίση. Αυτό από τη μια μπορεί να οφείλεται σε έλλειψη επαρκών ιστορικών στοιχείων ώστε να κατανοήσουμε τι ακριβώς προηγήθηκε. Από την άλλη ο εξαιρετικά βίαιος χαρακτήρας των κοινωνιών μας επιτρέπει να υποθέσουμε την ύπαρξη συχνών κι εξίσου βίαιων εξεγέρσεων.

Το 600 π.Χ, ο λαός Αντένα, στο τελετουργικό κέντρο, στην κοιλάδα του Ονάτο αρχίζει να θάβει τους νεκρούς του. Με το πέρασμα του χρόνου από τους τάφους διακρίνεται η εμφάνιση ταξικών διαφορών.

Το 200 π.Χ, τους Αντένα διαδέχεται ο λαός των Χόπγουελλ, που έχουν μεγαλύτερο ταλέντο στην κατασκευή τύμβων Οι Χόπγουελλ διεξάγουν ανθηρό εμπόριο μεταξύ απομακρυσμένων λαών. Κατασκευάζουν πίπες, κομψά αγγεία, αγαλματίδια. Ωστόσο διαμένουν σε καλύβες και παραμένει ερώτημα για τους αρχαιολόγους, πως τόσο μικρός πληθυσμός κατάφερε να κατασκευάσει μεγάλους τύμβους. Από το 400 μ.Χ η ενεργητικότητά τους αρχίζει να φθίνει.

Τον 9ο μ.Χ αιώνα, επανεμφανίζονται χωμάτινα έργα από τους Μισσισίππιους λαούς, που ξεπέρασαν κατά πολύ τους Χόπγουελλ σε ζωτικότητα και υλική πρόοδο. Αυτοί κατασκεύασαν τύμβους και για τις ανάγκες των ζωντανών. Η πρόοδος στη γεωργία με την καλλιέργεια του αραβόσιτου, συνοδεύεται με άνοδο του βιοτικού επιπέδου και πληθυσμιακή αύξηση. Από το 600 μ.Χ εμφανίζονται κωμοπόλεις στις ανατολικές όχθες του Μισσισιππή, με πιο σημαντική την Καόκια. Η εφεύρεση του τόξου εντείνει τις επιθέσεις στους γειτονικούς λαούς. Βαθμιαία οι Καοκιανοί επιβάλλονται σε όλη τη γειτονική περιοχή. Κατασκευάζουν το τρίτο σε μέγεθος οικοδόμημα στην Αμερική. Τον 11ο μ.Χ αιώνα, η Καόκια φτάνει στον κολοφώνα της με 10.000 κατοίκους. Ωστόσο η παρακμή στην περιοχή επήλθε πρώτα σ’ αυτήν λόγω υπερπληθυσμού, ασθενειών, συνεχών πολέμων και πλημμυρών.

Νοτιοδυτική Αμερική: Χοχακάμ-Μογγολόν-Ανασάζι Ύπαρξη τριών διαφορετικών λαών, που ζούσαν αρμονικά ο ένας δίπλα στον άλλον, χωρίς σημαντικές ταξικές διακρίσεις, χωρίς μεγάλους θρησκευτικούς ηγέτες και χωρίς δούλους, χωρίς τελετουργικές ανθρωποθυσίες. Υπήρξαν λιγότερο αναπτυγμένες κοινωνικά από τις ανατολικές ομάδες, αλλά έφτασαν σε υψηλό βαθμό τεχνικής και καλλιτεχνικής επίδοσης.: Χοχακάμ στη νότια Αριζόνα. Μογγολόν στο Νέο Μεξικό. Ανασάζι στο οροπέδιο του Κολοράντο.

Χοχακάμ: Το 800 μ.Χ κατασκευάζουν από τα πιο αποδοτικά κι εκτεταμένα αρδευτικά δίκτυα της βορείου Αμερικής. Η ζωή τους ήταν σκληρή και πρωτόγονη και στην παραγωγή η γεωργία συνοδεύονταν από καρποσυλλογή και κυνήγι. Κατασκεύασαν χαμηλούς ορθογώνιους τύμβους. Ενώ τον 8ο μ.Χ αιώνα γνώρισαν περιορισμένη εδαφική επέκταση. Μογγολόν: Η μορφολογία του εδάφους τους, τους επιβάλει να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε καρποσυλλογή και κυνήγι. Από το 700 μ.Χ, μετακινούνται από τα βουνά στις πεδιάδες και υιοθετούν τον τρόπο ζωής των προηγμένων γειτόνων τους. Ανασάζι: Ξεπέρασαν όλες τις νοτιοδυτικές φυλές σε αρχιτεκτονικά επιτεύγματα. Η κληρονομιά τους έφτασε ως τους Πουέμπλό, την εποχή της Ευρωπαϊκής αποίκισης. Τον 5ο ή 6ο μ.Χ αιώνα η ζωή τους άλλαξε αποφασιστικά. Εγκαταστάθηκαν σε μόνιμες κατοικίες, κατασκεύασαν κεραμικά, καλλιέργησαν μεγαλύτερες ποσότητες αραπόστιτου. Το 800 μ.Χ εμφανίζονται τα πρώτα πολυώροφα Πουέμπλο, τα οποία υπήρξαν τεράστια οικοδομήματα από πέτρα, με δεκάδες δωμάτια που στεγάζονταν πολλές οικογένειες. Στους επόμενους 2 αιώνες σημειώθηκε αύξηση του βιοτικού τους επιπέδου και πληθυσμιακή αύξηση. Ενώ εξέλιξαν και την τεχνική των εργαλείων τους.

Από τον 9ο μ.Χ αιώνα, οι πόλεις του κεντρικού Μεξικού έπεσαν βαθμιαία σε παρακμή. Εισέρχεται σε περίοδο παρακμής, με την εγκατάλειψη του Τεοτιουακάν και την ερήμωση των κέντρων των Μάγια. Ωστόσο, στις αρχές του 9ου μ.Χ αιώνα, δεκάδες κέντρα των Μάγια ευημερούσαν ακόμα στη χερσόνησο Γιουκατάν. Οι ακρωτηριασμοί των ηγεμόνων τους και οι ανθρωποθυσίες συνεχίζονταν. Ενώ μερικές κοινότητες έδειξαν ενδιαφέρον για το δουλεμπόριο.

Ανάμεσα στους λαούς που αγωνίζονταν για την κυριαρχία και την επέκταση ήταν οι Μιξτέκοι. Η εμφάνιση του λαού των Τολτέκων, που ιδρύουν το Τολλάν, εξαφανίζει τους άλλους λαούς.

Σύμφωνα νε τους διαδόχους τους Αζτέκους, οι Τολτέκοι υπήρξαν ανώτεροι σε όλα. Υπό την ηγεμονία του Τοπιλτζίν και με τη βοήθεια του λαού των Νονοάλκα, το Τολλάν γνωρίζει εκπληκτική μεγαλοπρέπεια. Το 1.000 μ.Χ εισβάλουν στο Γιουκατάν και υποτάσσουν τους Μάγια. Το 12 μ.Χ αιώνα, καταρρέουν από την επιδρομή άλλων νομαδικών λαών.

8.000 Km νοτιότερα, το Τιαονανάκο αποτελεί πολιτική και θρησκευτική πρωτεύουσα μιας τεράστιας αυτοκρατορίας. Από το 500 μ.Χ αρχίζει η άνοδός του, με όπλα τη δύναμη του θρησκευτικού αισθήματος και την οικονομική ισχύ. Κατόπιν ιδρύουν αποικίες. Υπήρξαν οι πιο σημαντικοί κτηνοτρόφοι της νότιας Αμερικής και βελτίωσαν τη γεωργία. Το 800 μ.Χ, Το Τιαονανάκο υπήρξε μια ανθηρή μητρόπολη 40.000 κατοίκων. Το Χονάρι υπήρξε άλλη εντυπωσιακή πρωτεύουσα με 70.000 κατοίκους. Προβαίνουν σε στρατιωτικές κατακτήσεις και ενσωματώνουν τους Νάσκα και τους Μόσκε. Στο Τιαουανάκο δημιουργείται η πρώτη συγκεντρωτική στρατιωτική αυτοκρατορία στη νότια Αμερική. Το Τιαουανάκο συνέχισε να ασκεί την επιρροή του για τρεις αιώνες ακόμα. Ενώ το 1.200 μ.Χ πέφτει σε αφάνεια.

1. Στην Αμερική αυτήν την περίοδο έχουμε την ανάπτυξη πολιτισμών σε διαφορετικά μήκη και πλάτη της ηπείρου: 1ον Στην βόρεια Αμερική έχουμε την εμφάνιση λαών που επιδόθηκαν στη δημιουργία τύμβων όπως οι Αντένα, οι Χόπγουέλλ και οι Μισσισσίππιοι. Στα επιτεύγματά τους συγκαταλέγονται το ανθηρό εμπόριο και η βελτίωση της γεωργίας. 2ον στην νοτιοδυτική Αμερική έχουμε την ύπαρξη επίσης τριών διαφορετικών πολιτισμών. Αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός πως σε σχέση με άλλους πολιτισμούς της ηπείρου αυτοί ζούσαν αρμονικά ο ένας δίπλα στον άλλον, χωρίς σημαντικές ταξικές διακρίσεις, χωρίς μεγάλους θρησκευτικούς ηγέτες και χωρίς δούλους, χωρίς τελετουργικές ανθρωποθυσίες. Υπήρξαν λιγότερο αναπτυγμένες κοινωνικά από τις ανατολικές ομάδες, αλλά έφτασαν σε υψηλό βαθμό τεχνικής και καλλιτεχνικής επίδοσης. Οι λαοί αυτοί ήταν: Χοχακάμ στη νότια Αριζόνα, Μογγολόν στο Νέο Μεξικό, Ανασάζι στο οροπέδιο του Κολοράντο. Οι τελευταίοι διέπρεψαν αρχιτεκτονικά με την ανέγερση των πολυώροφων πουέπλο. 3ον στη Μέση Αμερική, έχουμε την παρακμή των παλιών πολιτισμών όπως των Μάγιας αλλά και την εμφάνιση των Τολτέκων που υπήρξαν πρόδρομοι των Αζτέκων, το κέντρο τους Τολλάν θα γνωρίσει εξαιρετική μεγαλοπρέπεια. Νοτιότερα έχουμε την εμφάνιση 2 ανθηρών και μεγάλων κέντρων του Τιαονανάκο που υπήρξε θρησκευτική και πολιτική πρωτεύουσα μιας τεράστιας αυτοκρατορίας και του Χονάρι. Αυτά τα δύο έθεσαν τα θεμέλια για την αυτοκρατορία των Ίνκας.

Οι Ίνκας ήταν πολιτισμός και αυτοκρατορία της Νότιας Αμερικής κατά την Προκολομβιανή εποχή, η οποία έπεσε με την κατάκτηση του Νέου Κόσμου από τους Ισπανούς. Πρωτεύουσα ήταν το Κούσκο στο σημερινό Περού. Σε μια έκταση από τον Ισημερινό μέχρι τη Χιλή και την Αργεντινή ζούσαν πάνω από 200 έθνη. Τα σημαντικότερα ευρήματα βρίσκονται στους αρχαιολογικούς τόπους Κούσκο, Μάτσου Πίτσου, καθώς και στη λίμνη Τιτικάκα.

Η ονομασία Ίνκα προέρχεται από το έθνος Ίνκα και ερμηνευόταν ότι είναι από την ονομασία του θεού Ήλιου (Ίντι). Αργότερα, το ίδιο όνομα το έδωσαν και στους λαούς που υποτάχθηκαν στους Ίνκα. Η αυτοκρατορία των Ίνκα αρχίζει περίπου από το 1100 μ.Χ. και φτάνει μέχρι τον 15ο αιώνα, όταν καταλύεται από τον Ισπανό Φρανσίσκο Πισάρρο. Σύμφωνα με τη μυθολογία των Ίνκας, ο βασιλιάς των Ίνκας Μάνκο Κάπακ ίδρυσε την αυτοκρατορία και είχε τον τίτλο του Αγιάρ. Το ίδιο όνομα είχε και ο τελευταίος βασιλιάς των Ίνκα, Μάνκο Κάπακ ο Β΄ (1533- 1537). Το πρόσωπο του βασιλιά το θεωρούσαν ιερό, αφού με την ονομασία Ίνκα ονόμαζαν τον θρησκευτικό τους αρχηγό όπως είπαμε τον ήλιο. Ο Ίνκα εθεωρείτο γιος του Ήλιου και ήταν υποχρεωμένος να παντρευτεί τη μεγαλύτερη αδελφή (αν δεν είχε, τη μικρότερη) του για να εξασφαλίσει την καθαρότητα του βασιλικού γένους. Κάτι τέτοιο και ήταν επιτρεπτό αλλά και επιβαλλόταν από τη θρησκεία τους, που ήταν η λατρεία του Ήλιου.

ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΕΒΗΣΑΝ ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΤΕΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΛΟΜΒΟ

15ος και 16ος αιώνας Οι Πορτογάλοι θαλασσοπόροι ήταν οι πρώτοι που έκαναν μακρινά ταξίδια, περιπλέοντας τα παράλια της Αφρικής και φτάνοντας ως την Ασία. Το παράδειγμά τους ακολούθησε και το ισπανικό στέμμα, αποστέλλοντας τον Χριστόφορο Κολόμβο να βρει ένα δυτικό πέρασμα προς την Ασία.

Η πρώτη ευρωπαϊκή αποικία ιδρύθηκε από τον Κολόμβο το 1493. Ήταν ο οικισμός Λα Ναβιδάδ (ισπ.: La Navidad) στη βόρεια ακτή της σημερινής Αϊτής, που όμως καταστράφηκε τον επόμενο χρόνο. Οι Ισπανοί απέκτησαν τον έλεγχο της Καραϊβικής μέχρι το 1511. Από το 1509 άρχισε ο ισπανικός εποικισμός της ενδοχώρας της Κεντρικής Αμερικής, η οποία και πραγματοποιήθηκε σε λίγα χρόνια: το 1522 ο Ερνάν Κορτές υπέταξε τους Αζτέκους, ενώ το 1532 ο Φρανθίσκο Πιθάρρο κατέλαβε την Αυτοκρατορία των Ίνκας.

Στα μέσα του 16ου αιώνα, το ισπανικό στέμμα ανέθεσε την οικοδόμηση μιας νοτιοαμερικανικής αυτοκρατορίας σε επιχειρηματίες, προσπαθώντας παράλληλα να διατηρήσει τις αποικίες ως ισπανικές επαρχίες, όσο δυνατόν ήταν αυτό. Η οικονομία άνθησε και η προοπτική εύκολου πλούτου προσέλκυσε νέους αποίκους: κατά τον 16ο αιώνα, έφταναν στις αποικίες 1000 με 2000 Ισπανοί ετησίως.

Ωστόσο δεν έμειναν εκεί, καθώς εξερεύνησαν και τη Βόρεια Αμερική. Το 1525 επισκέφτηκαν τον ποταμό του Αγίου Λαυρεντίου και εγκατέστησαν οικισμούς εκεί που σήμερα βρίσκεται η Νότια και Βόρεια Καρολίνα. Ανέπλευσαν επίσης την ακτή του Ειρηνικού, φτάνοντας πιθανώς μέχρι τα νότια όρια του σημερινού Όρεγκον. Από την ξηρά, μια αποστολή έφτασε στην Αριζόνα, ανακαλύπτοντας το Γκραν Κάνυον και τις Μεγάλες Πεδιάδες, ανατολικά των Βραχωδών Ορέων.

Μια άλλη αποστολή προχώρησε το 1539 από τη Φλόριντα στις σημερινές πόλεις του Αρκάνσας και της Οκλαχόμα. Τη διετία 1565-1567 ίδρυσαν οχυρές πόλεις στις ανατολικές ακτές του κόλπου του Μεξικού. Στα τέλη του δεκάτου έκτου αιώνα, οι ισπανικές κτήσεις στην Αμερική απλώνονταν από το σημερινό Νέο Μεξικό μέχρι και τη Χιλή.

Ο Πέδρο Καμπράλ είχε ανακαλύψει τη Νότια Αμερική το 1500, αλλά καθώς δε βρέθηκε χρυσός, πέρασαν μερικές δεκαετίες μέχρι την ίδρυση αποικιών. Μόλις τη δεκαετία του 1530 οι Πορτογάλοι ξεκίνησαν τον αποικισμό της Βραζιλίας, όταν ευγενείς και επιχειρηματίες δημιούργησαν φυτείες κατά μήκος της ακτής.

Προηγουμένως, απλώς διεξήγαγαν εμπόριο με τους γηγενείς και εκμεταλλεύονταν το πολύτιμο κοκκινόξυλο. Το 1549 ιδρύθηκε το διοικητικό κέντρο της Μπαΐα, όταν οι Πορτογάλοι άρχισαν να καλλιεργούν ζαχαροκάλαμο. Στη δεκαετία του 1520, έχοντας ήδη εξερευνήσει τη Νέα Γη και το Λαμπραντόρ, προσπάθησαν να ιδρύσουν έναν οικισμό στη Νέα Σκωτία, την πρώτη ευρωπαϊκή αποικία στη Βόρειο Αμερική.

Το ενδιαφέρον των αποικιοκρατών μειώθηκε λόγω των μεγάλων δαπανών (εξαιτίας των τεράστιων αποστάσεων), της εχθρότητας που επέδειξαν οι γηγενείς και της απουσίας πολύτιμων μετάλλων.

Η βάπτιση της Βιρτζίνια Ντέαρ, του πρώτου παιδιού που γεννήθηκε στην Αμερική από Άγγλους γονείς. Η τύχη της, όπως και αυτή των άλλων μελών της αποικία Ρόανοκ, παραμένει μέχρι σήμερα μυστήριο.

Άγγλοι και Γάλλοι εξερευνητές αναζητούσαν πέρασμα προς την Ασία από το Βορρά. Για παράδειγμα ο Τζον Κάμποτ, που ηγήθηκε αγγλικών αποστολών στα τέλη του 15ου αιώνα, ήταν πεπεισμένος ότι η Ιαπωνία βρισκόταν λίγο πέρα από τη Νέα Γη.

Οι ανακαλύψεις τους άνοιξαν το δρόμο για την ίδρυση ευρωπαϊκών οικισμών στη Βόρεια Αμερική. Αρχικά, όμως, οι Ευρωπαίοι έβλεπαν το Νέο Κόσμο ως έναν αφιλόξενο εμπόδιο ανάμεσα σε αυτούς και την Ασία. Χωρίς την προοπτική εύκολου και άμεσου κέρδους, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι δε βιάστηκαν να ιδρύσουν οικισμούς. Όταν μετέπειτα το έκαναν, οι πρώτες τους προσπάθειες απέτυχαν παταγωδώς. Το 1585 ιδρύθηκε αποικία του Ρόανοκ, σε μια από τις πρώτες προσπάθειες των Άγγλων να αποικήσουν τα νέα εδάφη. Πάνω από εκατό άνδρες και γυναίκες εξαφανίστηκαν και μέχρι σήμερα η τύχη της αποικίας εξακολουθεί να αποτελεί άλυτο αίνιγμα.

Οι Ουγενότοι που εγκαταστάθηκαν στη Φλόριντα, εξοντώθηκαν άγρια από μια ισπανική δύναμη. Το 1595 ο Γουόλτερ Ράλεϊ ηγήθηκε αποστολής στη Νότια Αμερική.

Κατά τον 16ο αιώνα πραγματοποιήθηκαν προσπάθειες από Γερμανούς για τον αποίκισμό των εδαφών της σημερινής Βενεζουέλας. Η αποικία που ιδρύθηκε, ονομάστηκε Μικρή Βενετία (γερμ.: Klein-Venedig). Το 1529 ιδρύθηκε ο οικισμός της Νέας Νυρεμβέργης, ο οποίος μετεξελίχτηκε στο σημερινό Μαρακάιμπο. Στις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα τα ισχυρότερα ναυτικά κράτη της Ευρώπης, ανάμεσά τους η Ολλανδία, η Αγγλία, η Γαλλία και η Σουηδία, αξίωναν την ίδρυση αποικιών στις ανατολικές περιοχές της Βορείου Αμερικής. Προς το τέλος του αιώνα όμως, κυριαρχούσαν οι Άγγλοι και οι Γάλλοι.

Πλέον, Ισπανική Αυτοκρατορία εκτεινόταν στην Κεντρική Αμερική και τις Άνδεις. Γύρω στα 1680 ξεκίνησε μια σοβαρή ύφεση στην ισπανική νοτιοαμερικανική οικονομία. Την ίδια ώρα, κατά μήκος της βορειοανατολικής ακτής της Νοτίου Αμερικής λειτουργούσε ένα επικερδές πορτογαλικό δίκτυο φυτειών.

Την τετραετία 1604-1609 δημιουργήθηκε η γαλλική αποικία της Ακαδίας, με τον Σαμουέλ ντε Σαμπλέν να ιδρύει το 1608 το Κεμπέκ, ως σταθμό για το εμπόριο γουναρικών. Τα επόμενα χρόνια, η γαλλική κυβέρνηση έστελνε πόρνες και κατάδικους για να αποικήσουν το Νέο Κόσμο. Ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ και ο οικονομολόγος Ζαν Μπατίστ Κολμπέρ προσπάθησαν να αναδιοργανώσουν την αποικία. Τα διάφορα μέτρα που πήραν απέδωσαν αρκετά.

Ιησουίτες εξερεύνησαν τα εδάφη γύρω απ΄το Μισσισσιπή, ολόκληρη η κοιλάδα του οποίου περιήλθε στη Γαλλία. Μέχρι το τέλος του αιώνα, όμως, ο πληθυσμός της Νέας Γαλλίας δεν ξεπερνούσε τις 10.000, εν αντιθέσει με τις αγγλικές αποικίες που αριθμούσαν 250.000 ψυχές.

Το 1607 οι Άγγλοι ίδρυσαν τον πρώτο μόνιμο οικισμό, τη Τζέιμσταουν, στη σημερινή Βιρτζίνια. Πάντως, ένας μεγαλύτερος όγκος αποίκων έφτασε στην Αμερική κατά τη δεκαετία του 1580 και μετέπειτα, λόγω της νέας πολιτικής της αγγλικής κυβέρνησης. Ωστόσο, η Νέα Αγγλία άρχισε να αποικίζεται μετά το 1620. Την περίοδο 1600-1700, έφταναν ετησίως στη νέα ήπειρο 2000 Βρετανοί άποικοι και μόλις 100 Γάλλοι.

Οι Άγγλοι ίδρυσαν αποικίες κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Βορείου Αμερικής και δημιούργησαν φυτείες ζαχαροκάλαμου στην Καραϊβική και τη Τζαμάικα, την οποία πήραν από τους Ισπανούς το 1654.

Το 1624, ιδρύθηκε ο ολλανδικός οικισμός του Νέου Άμεστερνταμ, που το 1664 κατελήφθη από τους Άγγλους, οι οποίοι τον μετονόμασαν σε Νέα Υόρκ Γενικά, οι Ολλανδοί έβλεπαν την αποικία της Νέας Ολλανδίας, όχι ως μέρος για μαζική αποίκηση, αλλά ως καθαρά οικονομικό κέντρο.

Το 1638 ιδρύθηκε ο πρώτος σουηδικός οικισμός στο Νέο Κόσμο, το Φορτ Κριστίνα (σουηδ.: Fort Kristina), το οποίο ονομάστηκε προς τιμήν της Χριστίνας της Σουηδίας. Έκτοτε και μέχρι το 1655 υπήρχε η αποικία της Νέας Σουηδίας (Nya Sverige), στις όχθες του ποταμού Ντέλαγουερ. Οι άποικοι εκεί ήταν κυρίως Σουηδοί και Φινλανδοί, αλλά και Ολλανδοί και Γερμανοί. Η Νέα Σουηδία τελικά καταλήφθηκε από ολλανδικά στρατεύματα, το 1655.

Το 1672 το νησί του Αγίου Θωμά, σήμερα στις Αμερικανικές Παρθένους Νήσους, καταλήφθηκε από τους Δανούς. Το 1685 ο Μαγράβος του Βρανδεμβούργου και παππούς του Μεγάλου Φρειδερίκου, Φρειδερίκος Α΄ της Πρωσίας, νοίκιασε τμήμα του νησιού, ώστε να διεξάγει δουλεμπόριο. Για κάμποσο καιρό, τα γερμανικά δουλοπάζαρα στον Άγιο Θωμά ήταν από τα μεγαλύτερα.

Το Δουκάτο της Κουρλάνδης και της Σεμιγαλλίας ήταν ένα μικρό, αλλά αρκετά πλούσιο κράτος, το οποίο επίσης προσπάθησε να αποικίσει την Αμερική. Όλες οι προσπάθειές του επικεντρώθηκαν στην ίδρυση αποικίας στο νησί του Τομπάγκο. Μετά από μερικές αποτυχίες κατάφερε να ιδρύσει την πόλη Γιάκομπσταντ, το 1654. Σε όλη τη διάρκεια του αιώνα έγιναν προσπάθειες αποικισμού της Βορείου Αμερικής και του Παναμά από Σκωτσέζους. Η πλειονότητα αυτών έπεσε στο κενό.

Ο 18ος αιώνας δεν είδε τη μαζική μετακίνηση αποίκων και τη δημιουργία νέων αποικιών, τουλάχιστον με το ρυθμό των περασμένων χρόνων. Εξάλλου, στη Βόρεια Αμερική είχαν ήδη σχηματιστεί οι 13 αποικίες, που το 1775 θα επαναστατούσαν και το 1783 θα αποκτούσαν την ανεξαρτησία τους από το βρετανικό στέμμα.

Στο μεταξύ, κατά τη διάρκεια του αιώνα αυτού, οι Ρώσοι θα ίδρυαν αποικίες στη σημερινή Αλάσκα.

Από το 1732 κι έπειτα πολλοί Ρώσοι εξερευνητές, όπως ο Βίτους Μπέρινγκ, στάλθηκαν στην Αλάσκα. Προς το τέλος του αιώνα, και οι Ισπανοί εξερεύνησαν την ευρύτερη περιοχή. Η πρώτη ρωσική αποικία στην Αλάσκα ιδρύθηκε το 1784, ενώ αργότερα δημιουργήθηκαν εμπορικοί σταθμοί και στη βόρεια Καλιφόρνια. Η λεγόμενη Ρωσο-αμερικανική Εταιρεία διατηρούσε το μονοπώλιο στο εμπόριο γούνας από ενυδρίδα. Παρά τις όποιες προσπάθειες, οι Ρώσοι δεν κατάφεραν να εδραιωθούν πραγματικά στην περιοχή και τελικά η Αλάσκα αγοράστηκε το 1867 από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Πολλοί άποικοι στράφηκαν στο Νέο Κόσμο για καθαρά θρησκευτικούς λόγους. Ανάμεσα σε αυτούς περιλαμβάνονταν όχι μόνο ιεραπόστολοι, αλλά και κατατρεγμένες ομάδες, όπως οι Κουάκεροι.

Πολλοί Ισπανοί ιεραπόστολοι, κατά κύριο λόγο Φραγκισκανοί, Δομινικανοί και Αυγουστίνοι, πίστευαν ότι μπορούσαν να ιδρύσουν μια αγνή και απλή εκκλησία, όμοια με εκείνη των πρώτων χρόνων του Χριστιανισμού. Γάλλοι Ιησουίτες έφτασαν για πρώτη φορά στο Κεμπέκ το 1626 και αποτέλεσαν τους πιο αξιόλογους αποίκους της Νέας Γαλλίας. Προωθήθηκαν δυναμικά στο εσωτερικό της ηπείρου, προσπαθώντας να προσηλυτίσουν τους αυτόχθονες.

Το πλοίο Μέιφλαουερ που μετέφερε τους Προσκυνητές στο σημερινό Πλύμουθ της Μασαχουσέτης

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα θρησκευτικών μεταναστών αποτελούν οι άποικοι της Νέας Αγγλίας. Ήταν οι Άγγλοι πουριτανοί, οι οποίοι αναζητούσαν την απλότητα και την καθαρότητα της λατρείας. Είχαν διακηρύξει ως σκοπό τους τη δημιουργία μιας κοινότητας της οποίας οι νόμοι θα εμπνέονταν άμεσα από τη Βίβλο. Μερικοί από αυτούς επιθυμούσαν να αποσχιστούν από την Αγγλικανική Εκκλησία (ανάμεσά τους και όσοι ταξίδευσαν με το Μέιφλαουερ) και ονομάστηκαν Χωριστικοί. Ωστόσο, οι τελευταίοι που ήρθαν ήταν πρόθυμοι να παραμείνουν πιστοί στην αγγλική εκκλησία και το αγγλικό στέμμα.

Οι ιδέες και οι απόψεις των Πουριτανών, που συνολικά ονομάστηκαν Προσκυνητές, άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στον μετέπειτα αμερικανικό πολιτισμό. Παρότι, όμως, οι περισσότεροι θρησκευτικοί μετανάστες έφευγαν από τις πατρίδες τους, ώστε να απολαμβάνουν την ανεξιθρησκία, δεν ήταν λιγότερο ανεκτικοί οι ίδιοι. Στο Νέο Κόσμο ιδρύθηκαν αρκετές αποικίες, οι οποίες, τουλάχιστον όπως ονειρεύονταν οι δημιουργοί τους, στόχευαν να γίνουν πόλεις με θρησκευτική ανοχή.

Για παράδειγμα, ο Πουριτανός ιεροκήρυκας Ρότζερ Ουίλιαμς εκδιώχθηκε από τη Μασαχουσέτη για τις ανατρεπτικές του ιδέες και ίδρυσε το Πρόβιντενς στο Ρόουντ Άιλαντ, το 1636. Επίσης, ο Καθολικός Σεσίλιους Κάλβερτ ίδρυσε το 1632 το Μέριλαντ, έχοντας το όνειρο για μια κοινωνία με θρησκευτική αρμονία. Ωστόσο, το όραμά του κατέρρευσε, αφού ξέσπασαν ταραχές ανάμεσα στους Καθολικούς ιδιοκτήτες φυτειών και τους Πουριτανούς κολίγους.

Μεγαλύτερη θρησκευτική ανοχή υπήρχε στην αποικία της Νέας Ολλανδίας, στη Βόρεια Αμερική. Η συγκεκριμένη αποικία δύσκολα προσέλκυε Ολλανδούς αποίκους, αφού λίγοι ήταν εκείνοι που ήταν πρόθυμοι να εγκαταλείψουν την πλούσια και ανεξίθρησκη πατρίδα τους. Επομένως, ήταν αναγκασμένη να δέχεται οποιονδήποτε. Η πρώτη ονομασία της Νέας Υόρκης ήταν "Νέο Άμστερνταμ".

Τούτη η ανεκτικότητα συνεχίστηκε και μετά την κατάληψη της αποικίας από τους Άγγλους. Ο εκάστοτε κυβερνήτης της Νέας Υόρκης διατασσόταν να ανέχεται πιστούς όλων των θρησκειών, υπό τον όρο ότι δε θα ανησυχούσαν το κοινό. Συνεπώς, η Νέα Υόρκη ήταν μια πόλη ανοικτή στους Ουγενότους, τους Καθολικούς, τους Καουάκερους και τους Αναβαπτιστές.

Προφανώς, ο σημαντικότερος λόγος για μετοίκηση στην Αμερική, τουλάχιστον για την πλειονότητα των αποίκων, ήταν οικονομικός. Κύρια αναζήτηση των αποστολών ήταν η ανακάλυψη ορυχείων χρυσού ή άργυρου. Χαρακτηριστική είναι η επίδραση του μύθου του Ελ Ντοράντο, ενός βασιλείου με αμύθητα πλούτη. Οι ιστορίες σχετικά με το βασίλειο αυτό ενέπνευσαν πολλές αποστολές από τα 1530 ως τα μέσα του 17ου αιώνα, προς τις Άνδεις, τη λεκάνη του Ορινόκο και τα υψίπεδα της Γουιάνα.

Σύντομα, ωστόσο, έγινε αντιληπτό ότι δεν υπήρχαν σε όλες τις περιοχές πολύτιμα μέταλλα. Έτσι, αναπτύχθηκαν άλλες ασχολίες, οι οποίες συχνά απέφεραν εξίσου μεγάλα κέρδη. Για παράδειγμα, στα νησιά της Καραϊβικής, οι Ευρωπαίοι καλλιεργούσαν κυρίως ζαχαροκάλαμο και καφέ.

Μονάχα οι Ισπανοί βρήκαν αυτό που αναζητούσαν, στα εδάφη των Αζτέκων και των Ίνκας. Αρχικά, ο χρυσός που στελνόταν στην Ισπανία αποτελούνταν από τα λάφυρα των κονκισταδόρες: όποιο αντικείμενο κατασκευασμένο από χρυσό ή ασήμι έπεφτε στα χέρια των Ισπανών, λιωνόταν. Όταν όμως εξαντλήθηκαν τα λάφυρα, οι άποικοι στράφηκαν στις ορυκτές πηγές, ανακαλύπτοντας μεγάλα ορυχεία αργύρου στο Μεξικό και τη Βολιβία. Από τα ορυχεία αργύρου που λειτουργούσαν στη Νότια Αμερική, σημαντικότερο ήταν αυτό του Ποτοσί, το οποίο ήταν κύρια πηγή εσόδων για το ισπανικό στέμμα, την περίοδο 1550-1650. Μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα, το αμερικανικό ασήμι αντιπροσώπευε το ένα πέμπτο του συνολικού προϋπολογισμού της Ισπανίας. Επιπλέον, το ισπανικό στέμμα προσπάθησε ανεπιτυχώς να προωθήσει τη γεωργία στις Δυτικές Ινδίες.

Οι Πορτογάλοι αρχικά εκμεταλλεύονταν το κοκκινόξυλο, ενώ αργότερα δημιούργησαν ένα επικερδές δίκτυο φυτειών ζαχαροκάλαμου. Δε βρέθηκαν αξιόλογες πηγές ορυκτών, παρά μόνο το 18ο αιώνα στα νοτιοανατολικά. Έτσι, οι άποικοι εξαρτώντο από τη γεωργία. Τη ραχοκοκκαλιά της πορτογαλικής αποικιακής οικονομίας αποτελούσαν οι φυτείες και οι μύλοι ζαχαροκάλαμου, όπου δούλευαν Αφρικανοί δούλοι. Εκτός αυτού, οι Πορτογάλοι ήταν από τους σημαντικότερους προμηθευτές εργατικών χεριών, μεταφέροντας δούλους από την αφρικανική ήπειρο.

Τα εύφορα εδάφη της Νέας Αγγλίας και της Πενσιλβανίας προσέλκυαν τους Άγγλους, οι οποίοι ασχολήθηκαν με τη γεωργία. Όταν στις αρχές του 17ου αιώνα ο Τζων Ρολφ φύτεψε μια νέα ποικιλία καπνού στη Βιρτζίνια, έσωσε την αποικία της Βιρτζίνια από την εξαφάνιση. Εκτός του καπνού, οι Άγγλοι εξήγαγαν ψάρια, διατροφικά αγαθά και ξυλεία. Οι αποικίες στην Καραϊβική είδαν μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, καθώς οι φυτείες ζαχαροκάλαμου αποτελούσαν μερικές από τις πιο μεγάλες και κερδοφόρες επιχειρήσεις του κόσμου. Ο εμπορικός στόλος των Άγγλων έλεγχε το εμπόριο ζάχαρης στις Δυτικές Ινδίες, καθώς και το εμπόριο στον Ατλαντικό.

Οι Γάλλοι ενδιαφέρονταν περισσότερο για το γουνεμπόριο, εξαιτίας του οποίου εισχώρησαν στην ενδοχώρα. Αρχικά, τα γουναρικά έφερναν στους Γάλλους, φιλικοί ιθαγενείς. Αργότερα όμως, οι λεγόμενοι coureurs de bois, παράνομοι κυνηγοί, έζησαν μαζί με τις ντόπιες φυλές. Επιπλέον, Γάλλοι εμπορεύονταν με τις φυλές των παραλίων της Βραζιλίας. Στις αποικίες του Νέου Κόσμου υπήρχε έλλειψη εργατικών χεριών και έτσι γεννήθηκε η ανάγκη για τη χρήση σκλάβων. Το δουλεμπόριο έφτασε σε πρωτόγνωρα επίπεδα, ως το μέσο που θα θεμελίωνε τη δημιουργία παγκόσμιων εμπορικών δικτύων. Οι Βρετανοί και οι Πορτογάλοι ήταν οι κυριότεροι μεταφορείς δούλων.

Οι πρώτοι Αφρικανοί σκλάβοι έφτασαν στην Αμερική το 1503, από Ισπανούς δουλεμπόρους. Όταν το 1549 οι Πορτογάλοι ξεκίνησαν την καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου στη Βραζιλία μετέφεραν σκλάβους από τη Δυτική Αφρική. Σύμφωνα με υπολογισμούς, περίπου 2,5 εκατομμύρια Αφρικανοί δούλοι μεταφέρθηκαν στη Βραζιλία από το 1550 έως το 19ο αιώνα.

Κατά την περίοδο 1600-1700, οι Βρετανοί έφερναν στην Αμερική 1500 σκλάβους ετησίως, οι Γάλλοι 300 και οι Ισπανοί 100.000. Στο τέλος του 18ου αιώνα, οι Βρετανοί κυριαρχούσαν στο είδος αυτό εμπορίου, με 150 δουλεμπορικά να αποπλέουν ετησίως από τα λιμάνια του Λονδίνου, του Λίβερπουλ και του Μπρίστολ.

Υπολογίζεται πως από τα τέλη του 15ου ως τις αρχές του 19ου αιώνα μεταφέρθηκαν στο δυτικό ημισφαίριο περίπου 12 εκατομμύρια σκλάβοι, ενώ τέσσερις με πέντε εκατομμύρια πέθαναν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Από το σύνολο, τα 2/3 κατέληξαν σε φυτείες ζάχαρης. Ορισμένοι Άγγλοι πραγματοποιούσαν ένα διαφορετικό, επίσης κερδοφόρο, είδος δουλεμπορίου, καθώς απήγαγαν άστεγους και άνεργους συμπατριώτες τους. Στις αποικίες, οι απαχθέντες υπέγραφαν συμβόλαια εργασίας σε καπνοτόπια, αλλά σπανίως αμείβονταν με τα συμφωνηθέντα. Επιπροσθέτως, συχνά απάγονταν γυναίκες, με σκοπό την ανάπτυξη των αποικιών.

Η διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων πολύτιμων αγαθών, προσέφερε άφθονες ευκαιρίες για πειρατεία και λαθρεμπόριο. Τα πολυάριθμα νησάκια, τα κρυμμένα λιμάνια και η πυκνή βλάστηση κατέστησαν την Καραϊβική διαβόητο κέντρο τέτοιων δραστηριοτήτων. Προφανώς, οι περισσότεροι πειρατές δρούσαν για προσωπικό τους όφελος και έγιναν ο φόβος και ο τρόμος των παραλιακών οικισμών.

Για παράδειγμα, μόνο το Μαρακaiμπο της Βενεζουέλας λεηλατήθηκε τρεις φορές την περίοδο 1667-1678.

Ωστόσο, ορισμένοι πειρατές δρούσαν υπό τις διαταγές κυβερνήσεων Σημαντικά παράδειγμα κουρσάρων αποτελούν οι Άγγλοι Σερ Φράνσις Ντρέικ και Τζων Χώκινς, ο οποίοι δρούσαν με τις ευλογίες της Ελισάβετ Α'.

Οι Ευρωπαίοι μετέφεραν στη γηραιά ήπειρο αμερικανικά είδη φυτών και ζώων. Κυριότερα από αυτά είναι το καλαμπόκι, η πατάτα και η τομάτα. Παράλληλα, βέβαια, εισήγαγαν στο Νέο Κόσμο ευρωπαϊκά είδη: άλογα, χοίροι και βοοειδή μεταφέρθηκαν στο δυτικό ημισφαίριο, ενώ οι άποικοι ξεκίνησαν καλλιέργειες σίτου, μήλων, ροδάκινων και εσπεριδοειδών. Δημιουργήθηκαν νέες ποικιλίες φυτών και ζώων, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο πληθυσμός και στις δύο ηπείρους. Πολλές φυλές χρησιμοποίησαν τα νέα είδη, αλλά αναμφίβολα οι Ευρωπαίοι ήταν που ωφελήθηκαν περισσότερο.

Οι άποικοι έφεραν μαζί τους άγνωστες ασθένειες, στις οποίες οι αυτόχθονες προφανώς δεν είχαν ανοσία. Αρρώστιες όπως o ιός Κοκολίτζτλι, η ιλαρά, η γρίπη και η ευλογιά θέρισαν το 90% με 95% του συνολικού πληθυσμού της Αμερικής. Από την άφιξη των Ισπανών ως το 1570 ο πληθυσμός του Μεξικού ενδεχομένως μειώθηκε από 25.000.000 σε 2.650.000, ενώ του Περού από 9.000.000 σε 3.000.000. Παράλληλα, και οι Ευρωπαίοι χτυπήθηκαν από ασθένειες: κατά τον 16ο αιώνα, η σύφιλη (η οποία πιθανώς προήλθε από πρόσμιξη δύο παρεμφερών ασθενειών του Νέου και του Παλαιού Κόσμου) σκότωσε 1.000.000 Ευρωπαίους.

Στη Νότια Αμερική, οι άποικοι ήταν ιδιαίτερα σκληροί με τους γηγενείς. Οι Ισπανοί χρησιμοποίησαν καταναγκαστική εργασία ιθαγενών για την εξόρυξη πολύτιμων μετάλλων. Επιπροσθέτως, διέπραξαν πολλές ωμότητες σε βάρος των Αζτέκων και των Ίνκας. Ο επίσκοπος Μπαρτολομέ δε λας Κάσας κατήγγειλε τη βιαιότητα των συμπατριωτών του στους γηγενείς του Μεξικού, με αποτέλεσμα τη θέσπιση νόμων για την προστασία τους.

Ο Λας Κάζας γράφει: «Αμέτρητες μαρτυρίες αποδεικνύουν την ήρεμη και φιλική φύση των αυτοχθόνων. Το έργο μας, όμως, ήταν να εξοργίζουμε, να ληστεύουμε, να σκοτώνουμε και να καταστρέφουμε. Δεν είναι να απορεί κανείς, που προσπαθούσαν πού και πού να σκοτώσουν κάποιον από εμάς. O ναύαρχος (Κολόμβος) ήταν τυφλός σ’ αυτά τα πράγματα, όπως και όσοι τον διαδέχθηκαν. O ζήλος του να ευχαριστήσει τον βασιλιά ήταν τέτοιος, που διέπραξε ανεπανόρθωτα εγκλήματα κατά των Ινδιάνων. Οι Ισπανοί γίνονταν πιο ακατάδεκτοι μέρα με τη μέρα και προτιμούσαν να τους κουβαλούν οι Ινδιάνοι στα χέρια, παρά να περπατούν ακόμη και μικρές αποστάσεις. Οι Ισπανοί δεν θεωρούσαν μεγάλη υπόθεση το να σκοτώσουν δέκα ή είκοσι Ινδιάνους ή να δοκιμάσουν την κόψη του σπαθιού στο σώμα Ινδιάνου. Οσο βρισκόμουν στην Κούβα, 7.000 παιδιά πέθαναν σε τρεις μήνες. Μάνες έπνιξαν τα παιδιά τους από απελπισία. Μέσα σε λίγα χρόνια, μια πλούσια και ευλογημένη γη έμεινε χωρίς ανθρώπους. Είδα πράξεις τόσο ξένες προς την ανθρώπινη φύση, που το χέρι μου τρέμει καθώς γράφω αυτές τις γραμμές…».

Αυτή η περιγραφή συστηματικής γενοκτονίας δεν ήταν παρά μόνον η αρχή. Τη γενοκτονία των Αραουάκς της Καραϊβικής από τον Κολόμβο ακολούθησαν εκείνες του Κορτές κατά των Αζτέκων του Μεξικού, του Πιζάρο κατά των Ινκας του Περού και των Αγγλων εποίκων σε Βιρτζίνια και Μασαχουσέτη κατά των Παουχάτανς και Πεκότ. Θεωρητικά, οι Ινδιάνοι απολάμβαναν τα ίδια δικαιώματα με αυτά των άλλων υπηκόων του βασιλιά της Ισπανίας, αλλά στην πραγματικότητα δεν μπορούσαν να διαμαρτυρηθούν για τις βιαιότητες των νέων κυρίων τους. Οι Ισπανοί άποικοι ήταν πεπεισμένοι για τη φυλετική τους ανωτερότητα και δεν αισθάνονταν τύψεις για την κακομεταχείριση των αυτοχθόνων. Οι Πορτογάλοι υποδούλωσαν πολλές χιλιάδες ιθαγενών με σκοπό την απασχόλησή τους στις φυτείες ζαχαροκάλαμου στη Βραζιλία. Επιπλέον, στη Νότια Αμερική οι πληθυσμοί των Ινδιάνων μειώνονταν λόγω της καταστροφής των καλλιεργειών τους, από εκτρεφόμενα βοοειδή. Σε γενικές γραμμές, οι Άγγλοι άποικοι εξολόθρευσαν σταδιακά τους ιθαγενείς της Βορείου Αμερικής. Στην αποικία Βιρτζίνια αρχικά η σύγκρουση αποφεύχθηκε χάρη στην παρέμβαση της Ποκαχόντας, κόρης του τοπικού αρχηγού Παουάταν, η οποία και παντρεύτηκε τον άποικο Τζων Ρολφ.

Το 1622 ωστόσο, μετά τον θάνατο της Ποκαχόντας και του πατέρα της, οι ιθαγενείς επιτέθηκαν στους ξένους, σκοτώνοντας το 1/3 του πληθυσμού της Βιρτζίνια. Ακολούθησε ένας δεκαετής πόλεμος, στο τέλος του οποίου, οι ιθαγενείς απομακρύνθηκαν από τα παράλια. Το 1675 ξέσπασε ο λεγόμενος πόλεμος του Βασιλιά Φιλίππου ανάμεσα σε μια συμμαχία φυλών και την αποικία της Νέας Αγγλίας, ο οποίος υπήρξε μια από τις πιο αιματηρές συρράξεις στην ιστορία της Βορείου Αμερικής.

Στα νότια μέρη της Βόρειας Αμερικής, οι Ευρωπαίοι άποικοι έκαναν τους ιθαγενείς δούλους. Στην αποικία της Καρολίνας προμήθευαν τις τοπικές φυλές με όπλα και οινοπνευματώδη ποτά, ενθαρρύνοντας τους μεταξύ τους πολέμους. Όσοι αιχμαλωτίζονταν στη μάχη, είτε γίνονταν δούλοι στην Καρολίνα είτε στέλνονταν στις Δυτικές Ινδίες, τη Νέα Υόρκη ή τη Νέα Αγγλία. Το 1708 ζούσαν στο Τσάρλεστον -πρωτεύουσα της αποικίας - 1400 Ινδιάνοι δούλοι.

Οι Γάλλοι άποικοι των βορείων περιοχών αποδείχτηκαν ικανότατοι στις συναλλαγές με τους ντόπιους. Κέρδισαν τη φιλία των περισσότερων φυλών, αν και απειλούνταν διαρκώς από τους Ιροκέζους. Ο Ουίλιαμ Πεν, ιδρυτής της Φιλαδέλφειας και πιστός Κουάκερος, έκλεισε δίκαιες συμφωνίες με τους Ινδιάνους, τις οποίες πότε δεν παραβίασε.

Οι μαζικές εισαγωγές ασημιού από τα ορυχεία του Μεξικού, της Βολιβίας και του Περού προκάλεσαν μεγάλη υποτίμηση της αξίας του και έναν τρομακτικό πληθωρισμό. Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης διέφεραν από χώρα σε χώρα, με την Γερμανία να δέχεται ισχυρό πλήγμα, καθώς η υποτίμηση του ασημιού κατέστρεφε τα γερμανικά αργυρωρυχεία.Το σύνολο αυτών των αλλαγών στην οικονομική ζωή της Ευρώπης, που συνήθως ονομάζεται Εμπορική Επανάσταση, περιείχε τα πρώτα δείγματα της κεφαλαιοκρατίας, που θα βασιστεί για αρκετό καιρό στο εμπόριο προτού η βιομηχανία, με τη Βιομηχανική Επανάσταση, πάρει τη θέση του εμπορίου.Νέες εμπορικές αυτοκρατορίες εμφανίζονται όπως οι Ισπανοί, οι Πορτογάλοι, οι Ολλανδοί κλπ, ενώ σιγά σιγά η Βενετία και η Γένοβα παρακμάζουν.

Έτσι δημιουργούνται σταδιακά μεγάλες αποικιακές αυτοκρατορίες που φέρνουν στα ευρωπαικά κράτη τεράστια κέρδη. Το κέντρο της ευρωπαικής οικονομίας μετατοπίστηκε από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό. Νέα λιμάνια όπως της Λισσαβόνας και της Σεβίλλης αποκτούν οικονομική σπουδαιότητα. Το ασήμι και ο χρυσός ρέουν άφθονα στην Ευρώπη, και αυτό οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης των αγαθών, αλλα και σε αύξηση των τιμών.Στην Ευρώπη παρουσιάζεται σοβαρό πρόβλημα πληθωρισμού. Ο πληθωρισμός προέρχεται κυρίως από την εισροή μετάλλων από τις αμερικανικές κατακτήσεις και λεηλασίες. Η εξάπλωση του χρυσού και του αργύρου στις χώρες που διατηρούν εμπορικές σχέσεις με την Ισπανία, έχει ως αποτέλεσμα μια νομισματική αφθονία, που με τη σειρά της δημιουργεί πληθωρισμό. Υπάρχει μια περίοδος ευημερίας, και ιδιαίτερα στα μέσα του 16ου αιώνα παρατηρείται σημαντική δημογραφική αύξηση. Σύντομα όμως δημιουργούνται οικονομικά προβλήματα στις φτωχότερες τάξεις.

Πολιτισμικές αλλαγές σημειώθηκαν με την επαφή των Ευρωπαίων με άλλους πολιτισμούς. Αντιλήφθηκαν τις πραγματικές διαστάσεις του κόσμου. Αρχίζουν να διαφοροποιούν τη θρησκεία από την επιστήμη, μια κίνηση που θα κορυφωθεί τον 18ο αιώνα. Ο μεσαιωνικός ευρωπαϊκός κόσμος που γνώριζε μόνο την ύπαρξη του Ισλάμ, έρχεται σε επαφή με το μεγαλείο του πολιτισμού της Κίνας, της Ιαπωνίας, των Αφρικανικών βασιλείων νότια της Σαχάρας και του Ινδιάνικου πολιτισμού της Αμερικής. Το μεσαιωνικό σύστημα αξιών, που γνώριζε η Ευρώπη μπαίνει σε βαθύτατη κρίση.

Μια άλλη σημαντική αλλαγή που παρατηρήθηκε ήταν στις διατροφικές συνήθειες των Ευρωπαίων που χαρακτηρίζεται από την ανταλλαγή φυτών και ζώων, και την σταδιακή κατανάλωση εισαγόμενων προϊόντων όπως καλαμπόκι, κακάο, πατάτα, ντομάτα, ανανά, μετατρέποντας τα σε μέρος της ευρωπαϊκής γαστρονομίας.

Το καλαμπόκι ή αραβόσιτος είναι σιτηρό της οικογένειας των Αγρωστωδών και κατάγεται από την Αμερικάνικη ήπειρο, όπου ήδη πριν από 5.500 χρόνια το καλλιεργούσαν οι Ίνκας, οι Μάγια και οι Αζτέκοι. Η ελληνική ονομασία του, «αραβόσιτος», σημαίνει «η σίτος (σιτάρι) των Αράβων» και εισήχθη στην Ελλάδα το 1600 από τη Βόρεια Αφρική.

Η καλλιέργεια του κακαόδεντρου ήταν γνωστή στην Κεντρική και Ν. Αμερική από τους Μάγια και τους προγόνους τους, πριν από το 600μ.Χ. Οι Αζτέκοι που έζησαν αργότερα, πίστευαν πως το κακαόδεντρο ήταν δώρο του Θεού Κετζακότλ, που είχε κλέψει τους καρπούς του από την Χώρα του Ήλιου, για να τους προσφέρει στους ανθρώπους. Οι κόκκοι του κακάο ήταν πολύτιμοι: χρησιμοποιούνταν ως νόμισμα, ως προσφορά στους βασιλιάδες και, βέβαια, στις θρησκευτικές τελετές. Το κακάο το έφερε στην Ευρώπη το 1519 ο Ισπανός κατακτητής Ερνάν Κορτές. Ο Κορτές έφτασε με ένα μικρό στόλο 11 πλοίων στην ακτή του Γιουκατάν. Διέσχισε την άγνωστη χώρα του Μεξικού, έκανε μια σειρά από νικηφόρες μάχες με ιθαγενείς και τελικά ανάγκασε το βασιλιά των Αζτέκων Μοντεζούμα να παραδοθεί μαζί με όλους τους θησαυρούς του. Ανάμεσα τους, βρήκε και καρπούς κακάο, και δοκίμασε το ρόφημά τους το "σοκολάτλ". Ενθουσιάστηκε τόσο, που με το πρώτο πλοίο που έφυγε για την Ισπανία, έστειλε μαζί με τα τρόπαια των κατακτήσεων του και μια μεγάλη ποσότητα κακαοβαλάνων. Οι αριστοκρατικοί κύκλοι της Ισπανίας ξετρελάθηκαν με το νέο ρόφημα που το προσάρμοσαν στα ευρωπαϊκά γούστα προσθέτοντας ζάχαρη.

Ο Κολόμβος, το 1493, εντυπωσιάστηκε τόσο από την εμφάνιση και τη γεύση του ανανά, που μετέφερε μια ποσότητα στην Ευρώπη. Επειδή ακριβώς ήταν τόσο σπάνιο φρούτο, έγινε σύμβολο της φιλοξενίας. Οι πρώτοι ανανάδες που ωρίμασαν σε θερμοκήπιο παρουσιάστηκαν στο βασιλιά Κάρολο τον 5ο , που το πάθος του για το συγκεκριμένο φρούτο, το έκανε ακόμα πιο πολύτιμο. Ο ανανάς στις μέρες μας καλλιεργείται σε πολλές περιοχές.

Η καταγωγή της ντομάτας εντοπίζεται στην Κεντρική και Νότια Αμερική (Περού), όπου και καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά. Οι Ισπανοί θαλασσοπόροι (Χρ. Κολόμβος) έφεραν τη ντομάτα στην Ευρώπη το 16ο αι. μαζί με το καλαμπόκι, την πατάτα και την πιπεριά. Οι Ευρωπαίοι την ονόμασαν τον κόκκινο ζουμερό καρπό της ντομάτας «χρυσό μήλο», «φρούτο του πάθους» κ.ά. Το κανονικό της όνομα tomati, που σημαίνει «σαρκώδες φρούτο» στη γλώσσα των Ατζέκων, δικαιολογεί το χαρακτηρισμό της ως φρούτο σύμφωνα με τη βοτανολογία. Ωστόσο, με βάση τη δικαστική απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Η.Π.Α. το 1893, η ντομάτα ανακηρύχθηκε ως λαχανικό.

Oι πιπεριές ήρθαν στην Eυρώπη μετά τα ταξίδια του Kολόμβου. Oι κόκκινες μάλιστα πιπεριές χρησιμοποιήθηκαν από τους Eυρωπαίους ως φθηνό υποκατάστατο του μαύρου πιπεριού, που τότε ερχόταν από την Aσία και ξεπερνούσε σε τιμή το χρυσό! Mπορούσαν να καλλιεργηθούν εύκολα στις περιοχές περί τη Mεσόγειο, κι έτσι ακόμα και οι φτωχοί μπορούσαν να απολαύσουν τη φλογερή τους γεύση. Παρ’ όλα αυτά, στην Eυρώπη προτιμώνται οι γλυκές και μη καυτερές ποικιλίες του φυτού, αφού οι πληθυσμοί της δεν είναι εξοικειωμένοι με τις καυτερές γεύσεις.

Η κολοκυθιά κατάγεται από τις νότιες Η.Π.Α. και Μεξικό. Στην κεντρική και βόρεια Αμερική η κολοκυθιά θεωρούνταν διουρητικό μέσο και χρησιμοποιούνταν σε εγκαύματα. Αποτελούσε επίσης συστατικό συνταγής κατά των σκωλήκων. Ο Χριστόφορος Κολόμβος έφερε την κολοκύθα στην Ευρώπη, όπου σήμερα είναι πολύ δημοφιλής. Στην ιατρική χρησιμοποιούνται κυρίως οι σπόροι, είτε άμεσα είτε για την παρασκευή ελαίου.

Η πατάτα είναι φυτό ιθαγενές της Νοτίου Αμερικής. Μεταφέρθηκε στην Ισπανία από Ισπανούς εξερευνητές και γρήγορα επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Είναι ευρύτατα διαδεδομένη στην Ελλάδα και τρώγεται ως βασικό τρόφιμο. Στη χώρα μας την έφερε ο Ιωάννης Καποδίστριας. Στην αρχή καλλιεργήθηκε σε περιορισμένη κλίμακα, πειραματικά, στην περιοχή της Tίρυνθας. Η παραγωγή πατάτας ήταν πολύ σημαντική, ιδιαίτερα στα δύσκολα χρόνια των Παγκοσμίων πολέμων, αφού έθρεψε και κράτησε ζωντανούς πολλούς ανθρώπους.

Η κατάκτηση της Αμερικής πρόσφερε στους Ευρωπαίους αποικιοκράτες αχανείς εκτάσεις κατάλληλες για την καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου. Νησιά της Καραϊβικής με το κατάλληλο τροπικό κλίμα αποψιλώθηκαν πλήρως και γέμισαν με φυτείες. Όμως, χρειαζόταν και κάτι ακόμη: «Τεράστιες λεγεώνες σκλάβων έφταναν από την Αφρική για να προσφέρουν στη βασίλισσα-ζάχαρη τη δύναμη που ζητούσε: ανθρώπινο καύσιμο», διηγείται ο συγγραφέας Εδουάρδο Γκαλεάνο. O τεράστιος πλούτος που απέφερε το εμπόριο ζάχαρης –μέχρι το 1750 άξιζε το βάρος της σε χρυσό– αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη για τον μαζικό εποικισμό της Καραϊβικής από Βρετανούς και Γάλλους και της Βραζιλίας από Πορτογάλους. Όταν ο αγώνας των αποικιών για ανεξαρτησία άρχισε να απειλεί την προμήθεια της Ευρώπης, ξεκίνησαν τα πειράματα απόκτησης του «άσπρου χρυσού» με άλλο τρόπο πέραν του ζαχαροκάλαμου. Έτσι, μέσα σε λίγα χρόνια η ζάχαρη από τεύτλα μπήκε δυναμικά στην παγκόσμια παραγωγή.

Το φύλλο του καπνού, το οποίο εισήχθη στην Ευρώπη από τον Χριστόφορο Κολόμβο και θεωρήθηκε “θαυματουργό φυτό”, επειδή αρχικά χρησιμοποιήθηκε για τις υποτιθέμενες καταπραϋντικές ιδιότητές του, έγινε συντομότατα προϊόν πολυτελείας το οποίο το μασούσαν, το απομυζούσαν ή το εισέπνεαν από τη μύτη μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, εποχή κατά την οποία αναπτύχθηκε η χρήση των πούρων, την οποία ακολούθησε σύντομα η χρήση τσιγάρων . Tο μαγικό φυτό των Ινδιάνων που έφερε ο Κολόμβος στην Ισπανία από τον Nέο Kόσμο, κατέκτησε γρήγορα την αυτοκρατορία του Καρόλου Ε΄, συνεπήρε, χάρη στην Αικατερίνη των Μεδίκων, τη Γαλλία ως «φυτό της βασιλίσσης» ή «νικοτιανή», κυριάρχησε στην Αγγλία ως «tobacco» και απλώθηκε, με εκπληκτική για την εποχή ταχύτητα, στο Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γερμανία και τη Ρωσία, για να φτάσει, στα τέλη του 16ου αιώνα, στη Θεσσαλονίκη, «εις τα περίχωρα της οποίας», γράφει ο Πουκεβίλ, «καλλιέργησαν το πρώτον φυτό δύο Γάλλοι έμποροι».

«Xαρούμενη συντροφιά» νεαρών δανδήδων απολαμβάνουν το κάπνισμα της πίπας υπό τους ήχους της φλογέρας πλανόδιου μουσικού. Eλαιογραφία του Willem Buytewech, 1617-20.

Η επίδραση των ανακαλύψεων οδήγησε και στην μετατόπιση του πολιτικού οικονομικού και πολιτιστικού βάρους της Ευρώπης από το νότο και τις κεντρικές περιοχές, προς τα δυτικά, στις χώρες που είχαν πρόσβαση στον Ατλαντικό Ωκεανό. Η επέκταση αυτή του ευρωπαϊκού κόσμου προς τα δυτικά, στην Αμερικανική ήπειρο, στην Αφρική, στην Ασία και αργότερα στην Ωκεανία, έγινε η αφορμή για την δημιουργία μιας νέας θεώρησης του κόσμου, ως τόπου ευκαιριών, πλούτου, περιπέτειας, οικονομικού και θρησκευτικού ανταγωνισμού και κυριότερα, αναζήτησης μιας καλύτερης τύχης. Ένας ιεραπόστολος, ο Βαρθολομαίος ντε λας Κάζας, κατέγραψε στα απομνημονεύματά του την κακομεταχείριση των λαών του Νέου Κόσμου από τους ισπανούς κατακτητές.

Να κρίνετε το παρακάτω απόσπασμα από την αναφορά του Επισκόπου Βαρθολομαίου Λας Κάζας προς τον βασιλιά της Ισπανίας: " Οι Ισπανοί βρέθηκαν ανάμεσα στους Ινδιάνους όπως οι λύκοι, οι τίγρεις και τα αιμοβόρα λιοντάρια πεινασμένα για πολλές μέρες. Εδώ και σαράντα χρόνια, δεν κάνουν τίποτα άλλο από να τους κάνουν κομμάτια, να τους τουφεκίζουν, να τους βασανίζουν και να τους εξοντώνουν με τόση ωμότητα, ώστε το νησί Κούβα είναι σήμερα ερημωμένο από κατοίκους... Αν οι χριστιανοί έχουν καταστρέψει τόσες και τόσες ψυχές, το έκαναν με μοναδικό σκοπό να αποκτήσουν χρυσάφι και να πλουτίσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα".

Ο Bartolome de Las Casas (A Brief Account of the Destruction of the Indies)δηλώνει ξεκάθαρα πως οι ισπανοί εξερευνητές ήταν αποφασισμένοι με κάθε μέσον να επωφεληθούν των κατακτήσεών τους και να βγάλουν, βαθμιαία, τους βασιλείς της Αραγωνίας και της Καστίλλης έξω από τα "ντομίνιά" τους, καταχρώμενοι της βασιλικής εύνοιας. Φρόντισαν, μάλιστα, ώστε ο ρόλος των βασιλέων να φανεί πλέον κυριαρχικός πάνω στη νέα περιοχή της "Ισπανιόλα", και όχι ρόλος προασπιστών της χριστιανικής πίστης.

EΡΩΤΗΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ: Ας υποθέσουμε ότι είστε ο βασιλιάς ή η βασίλισσα της Ισπανίας, που έστειλε τους conquistadores στον Νέο Κόσμο για να εκχριστιανίσουν τους ιθαγενείςκαι να φέρουν στη χώρα σας άφθονο χρυσό και ασήμι. Πώς θα αντιδρούσατε στις παραπάνω επισημάνσεις του Ντε Λας Κάζας;

Μια σημαντική συνέπεια των γεωγραφικών ανακαλύψεων ήταν ότι το κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας μετατοπίστηκε από τη Μεσόγειο στον Ατλαντικό Ωκεανό και τη Βόρεια θάλασσα. Τα λιμάνια της Σεβίλλης, της Λισαβόνας και της Αμβέρσας απέκτησαν μεγαλύτερη οικονομική δραστηριότητα από εκείνα της Βενετίας και της Γένουας. Με την εξέλιξη αυτή η δυτική και η βόρεια Ευρώπη έγιναν πια το κέντρο των διεθνών εξελίξεων. Το ασήμι και το χρυσάφι που έφταναν στην Ευρώπη αύξησαν την κυκλοφορία του χρήματος και κατέστησαν το νόμισμα αποκλειστικό ανταλλακτικό μέσο και μέτρο όλων των αξιών, Τα κεφάλαια που συσσωρεύονταν από το εμπόριο άρχισαν να επενδύονται σε διάφορες εμπορικές, τραπεζικές, χρηματιστηριακές και ασφαλιστικές επιχειρήσεις. Έτσι τέθηκαν οι βάσεις του κεφαλαιοκρατικού συστήματος στην Ευρώπη, ενώ η φεουδαρχική δομή της οικονομίας άρχισε να κλονίζεται.

Ήταν αρχές του 15ου αιώνα όταν με τη Γεωγραφία η Δύση «είδε» τη γεωμετρική υφή του γεωγραφικού χώρου, πρώτα από τη Φλωρεντία και κυρίως μετά τη γνωστή ομώνυμη Σύνοδο του 1439. Εκεί, στην πόλη των Μεδίκων, των εμπόρων, των τραπεζιτών και του Ουμανισμού, μελετήθηκε συστηματικά και από εκεί η γεωμετρική ματιά του κόσμου μεταδόθηκε γρήγορα και καθιερώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Όμως ―όπως η προηγούμενη χαρτογραφία της χριστιανικής υφής του γεωγραφικού χώρου― και η πτολεμαϊκή χαρτογραφία, που γνώρισε τότε η Δύση, είχε τον «παλαιό κόσμο» ως γεωγραφικό υποκείμενο· τις τρεις ηπείρους: Ευρώπη, Ασία και Αφρική, με ακόμα αβέβαια άκρα προς τον Βορρά, την Ανατολή και τον Νότο αντίστοιχα. Ο μόνος βέβαιος και οικείος θαλάσσιος χώρος ήταν ―περισσότερο― η Μεσόγειος και ο Εύξεινος Πόντος και ―λιγότερο― η Ερυθρά θάλασσα και ο Ινδικός ωκεανός. Το υπόλοιπο της υδρογείου παρέμενε στην ηπειρωτική και θαλάσσια ασάφεια ενός απροσδιόριστου μέγιστου Ωκεανού! Το 1439 στη Φλωρεντία, η Δύση εμπέδωσε τη φραγή των γνωστών από αιώνες δρόμων προς την Ανατολή ―από τους ανερχόμενους Οθωμανούς― και την οσμή της επερχόμενης οριστικής πτώσης του απελπιστικά συρρικνωμένου Βυζαντίου. Αυτά σήμαιναν το τέλος μιας μακράς εποχής εμπορικού πλούτου για την Ευρώπη, από τους πατροπαράδοτους δρόμους προς την πλουτοφόρο Ανατολή. Έπρεπε τώρα να τολμήσουν νέους άγνωστους δρόμους προς τα εκεί, μέσω του Ωκεανού που έβρεχε τη δυτική ακτογραμμή της Ευρώπης και της Αφρικής. Η Γεωγραφία του Πτολεμαίου και η γεωμετρική υφή της υδρογείου που εισήγαγε τότε στην κουλτούρα της Δύσης έδειχνε και τεκμηρίωνε τους νέους ωκεάνιους δρόμους, με τους μεσημβρινούς, τους παραλλήλους και τα στίγματα του γεωγραφικού πλάτους και μήκους. Και όλο αυτό, σε συνδυασμό με την αναβάθμιση της τεχνογνωσίας της μεσογειακής ναυτοσύνης, των παγκόσμιων χαρτών και των υδρογείων σφαιρών που από τότε μπαίνουν επίσης σε μια νέα εποχή.

Η ανατροπή είναι μεγάλη· ένας νέος κόσμος είχε ανατείλει (ήδη από το 1434) με πρωτοπόρο έναν μικρό ―μόλις 500.000 τότε― συνεκτικό, επίμονο, ανθεκτικό, και αποφασισμένο λαό στο δυτικό άκρο της Ευρώπης, τους Πορτογάλους ― με Βενετσιάνους ναυτικούς στην αρχή. Θεμελιωτής της επιχείρησης, αναζήτησης νέων ωκεάνιων οριζόντων, ένας εμπνευσμένος και προσηλωμένος στο όραμά του πρίγκιπας (ο Ενρίκε, τιμητικά ο Ναυσιπλόος). Αυτός οργάνωσε μέχρι το 1460 μια νέα ναυτοσύνη σε επιστημονικές βάσεις, με τεχνοκρατικές πρακτικές· χάρις στο έργο του, η μικρή σε έκταση χώρα έφτιαξε μια σκληροτράχηλη θαλάσσια αυτοκρατορία κατά μήκος των ακτογραμμών της Αφρικής και της νότιας Ασίας μέχρι την Κίνα και την Ιαπωνία. Η Λισαβόνα του 16ου αιώνα θα γίνει κέντρο του ευρωπαϊκού εμπορίου και η πλουσιότερη ευρωπαϊκή πόλη. Τα ανθεκτικά καράβια επέστρεφαν από τον Ινδικό ωκεανό με φορτίο πολύτιμα μπαχαρικά (κυρίως πιπέρι, μοσχοκάρφια, μοσχοκάρυδο), τον ακριβό καφέ μοσχογαλής, νοσηλευτικά φυτά, ναρκωτικά και υπνωτικά, μεταξωτά, χαλιά, φυσικά λευκά βαμβακερά, παπλώματα, πορσελάνες, μαργαριτάρια, γούνες και χρηστικά αντικείμενα από πολύτιμα μέταλλα. Το κυριότερο όμως στο φορτίο τους ήταν οι χάρτες των περιοχών του ταξιδιού, ακόμα αχαρτογράφητων από τις ανταγωνίστριες ναυτικές δυνάμεις. Οι χάρτες στα πορτογαλικά καράβια ήταν απόρρητοι, επί ποινή θανάτου, και λάφυρα πρώτης προτεραιότητας για τους εχθρούς. Η αξία των χαρτών ήταν σημαντική. Είναι γνωστό ότι η (παράνομη) κατασκευή ενός χειρόγραφου παγκόσμιου χάρτη από ανώνυμο χαρτογράφο στη Λισαβόνα στις αρχές του αιώνα ―για να εξαχθεί λαθραία στην Ιταλία― κόστισε 42 γραμμάρια χρυσού· είναι η περίπτωση του περίφημου «χάρτη Καντίνο» (1502), του πρώτου σωζόμενου με τη χάραξη της μεσημβρινής γραμμής της Συνθήκης Τορδεσίλας. Βορειότερα της Λισαβόνας, η Κοΐμπρα θα γίνει το πανευρωπαϊκό κέντρο προετοιμασίας και προώθησης, με πορτογαλικά καράβια, των μορφωμένων ιησουιτών στην Ινδία, Ινδοκίνα, Κίνα, Ιαπωνία και στα αρχιπελάγη του Ινδικού Ωκεανού, για να διαδώσουν τον Χριστιανισμό. Από εκεί θα ξεκινήσει το μακρύ ταξίδι του για την Κίνα ο σημαντικός Ιταλός ιησουίτης Ρίτσι· πρώτος θα μεταφέρει την ευρωπαϊκή χαρτογραφική οπτική, άγνωστη μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα στην Απαγορευμένη Πόλη, με τον περίφημο (πτολεμαϊκής αναφοράς) «κινεζικό» παγκόσμιο χάρτη του και την Αμερική τοποθετημένη πρώτη φορά στο ανατολικό άκρο. Μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα οι Πορτογάλοι, με σπουδαίους ναυτικούς, θα γίνουν κυρίαρχοι της αφρικανικής ακτογραμμής ―μεταφέροντας πρώτοι σκλάβους από τη Δυτική Αφρική― της Ερυθράς θάλασσας, Αιθιοπίας και των Στενών του Ορμούζ μέχρι την ινδική βάση τους στην Γκόα (1487), από όπου και οι μακρινές οικογενειακές ρίζες του σημερινού πρωθυπουργού τους... Την ωκεάνια αναζήτηση της Ανατολής δεν θα αργήσουν να ακολουθήσουν οι μεγάλοι γείτονες Ισπανοί. Τους έπεισε ένα σχέδιο δυτικού διάπλου προς την Ινδία ενός Γενουάτη ―μάλλον επί λανθασμένου πτολεμαϊκού χάρτη, επί τούτου κατασκευασμένου― αφού είχε προηγουμένως υποστεί την απόρριψη από τη Λισαβόνα. Ο Κολόμβος, με τα τέσσερα ταξίδια του από το 1492 μέχρι το 1504 ανακάλυψε τα νησιά της Καραϊβικής, την ανατολική ακτογραμμή της Κεντρικής Αμερικής και έναν τόπο στις ακτές της Βενεζουέλας, πεπεισμένος μέχρι τον θάνατό του, το 1506 ―μάλλον μόνο ο ίδιος― ότι δεν επρόκειτο για νέα ήπειρο, αλλά ότι είχε φτάσει στην Ασία με δυτική πλεύση... Το δράμα της «ψευδαίσθησης» του Κολόμβου επιβάρυναν οι συνεχείς ενδιάμεσες επιτυχίες των Πορτογάλων ναυτικών, οι οποίοι σε μια τριετία μέχρι το 1500 έφταναν άνετα και με ασφάλεια στην Ινδία περιπλέοντας το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος και τυχαία στη Βραζιλία αποφεύγοντας προς τα δυτικά τα ρεύματα του Κόλπου της Γουινέας. Όπως την επισκίασε και το επίτευγμα του Φλωρεντινού Βεσπούτσι κατά τη σύντομη υπηρεσία του και στις δύο ναυτικές δυνάμεις της Ιβηρικής (1499-1502). Πολύ παραγωγικό και επικοινωνιακά τεκμηριωμένο, ο Αμέριγκο βεβαίωσε ότι επρόκειτο για μια νέα ήπειρο, ένα Νέο Κόσμο. Ο διάσημος χαρτογράφος ελληνιστής Βαλντζεεμύλλερ, των ουμανιστών του Σαιντ-Ντιε στη Λωρραίνη, για να τον τιμήσει σημείωσε το 1507 για πρώτη φορά σε χάρτη ―και γενικά σε σωζόμενο έντυπο― το όνομα «Αμερική», στη Νότια υποήπειρο του Νέου Κόσμου. Το επίτευγμα του (Πορτογάλου) Μαγγελάνου, στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 16ου αιώνα, να περιπλεύσει για λογαριασμό της Ισπανίας τη Νότια Αμερική και τον «άγνωστο» Ειρηνικό ωκεανό και να φτάσει δυτικά στον Ινδικό, ήταν ένα κορυφαίο επίτευγμα. Έτσι η μεσημβρινή γραμμή της Συνθήκης Τορδεσίλας βρήκε την αντιδιαμετρική της· ολοκλήρωνε τον χωρισμό κυριαρχίας των ωκεανών ―μεταξύ Πορτογαλίας και της Ισπανίας― στο σύνολο της υδρογείου, με τη «νομιμοποίηση» της Συνθήκη της Σαραγόσας το 1529, μεταξύ του Ιωάννη Γ΄ και του Καρόλου Ε΄ μόλις τέσσερα χρόνια μετά τη γαμήλια «ένωση» των Οίκων των Αψβούργων και Aβίς και τον τάπητα μεγαλείου με τον Δία και την Ήρα προστάτιδων του ανατολικού ημισφαιρίου της υδρογείου... Ο αιώνας των Μεγάλων Ανακαλύψεων σημείωσε το πέρασμα σε μια νέα εποχή με την προσθήκη μιας τέταρτης ηπείρου στις τρεις γνωστές για σχεδόν είκοσι αιώνες. Οι ειδήσεις από τη συνεχή κινητικότητα και τη διεύρυνση των αγορών των Πορτογάλων και Ισπανών στους νέους ωκεάνιους δρόμους προς την Ανατολή και τη Δύση, από τις αρχές του 16ου αιώνα, αναστάτωναν τους ηγεμόνες, τα καθιερωμένα εμπορικά συστήματα και τα κέντρα της γεωγραφικής γνώσης και της χαρτογραφίας. Μεγάλος πλούτος συσσωρευόταν στις βασιλικές αυλές της Ευρώπης και στους ισχυρούς οίκους της εποχής. Η επέκταση της Πορτογαλίας στην Ανατολή, ελέγχοντας τον Ινδικό Ωκεανό και τις περιβάλλουσες ακτογραμμές συνέβαλε στην εμπορική παρακμή των ιταλικών πόλεων και του (από την ξηρά) μονοπωλιακού τους ευρωπαϊκού εμπορίου της Ανατολής. Στα μέσα του 16ου αιώνα ιδρύθηκε το σημαντικό Μακάο, εμπορική και ιησουιτική βάση στη νότια Κίνα. Αυτή την τεράστια πορτογαλική διεύρυνση διεκδίκησαν δυναμικά πρώτα οι σκληροτράχηλοι Ολλανδοί, από τις αρχές του 17ου αιώνα, αμφισβητώντας με φιλοσοφική, νομική και πολιτική βάση τις συνθήκες Τορδεσίλας και Σαραγόσας ―από τότε έχουμε την αρχή του δικαίου της θάλασσας― τις οποίες είχαν επίσης παρακάμψει Βρετανοί και Γάλλοι, ενώ οι Ισπανοί ισχυροποιούσαν την αποικιοκρατική τους κυριαρχία στο εσωτερικό της αμερικανικής ηπείρου και οι Πορτογάλοι στη Βραζιλία και στις δύο πλευρές της Αφρικής. Η Ευρώπη άλλαζε βαθιά. Πρώτα και κύρια η ενισχυμένη ατλαντική πλευρά της βυθίστηκε στη δίνη της αποικιοκρατίας, του πυρετικού ανταγωνισμού για παγκόσμια κυριαρχία και της αχόρταγης συσσώρευσης αμύθητου πλούτου. Σε αυτό το κλίμα αναπτύχθηκε και η μεγάλη «νέα» χαρτογραφία του 16ου–17ου αιώνα, παράλληλα με τη μεγάλη ζωγραφική της περιόδου, στην οποία μάλιστα απεικονίζεται η παρουσία των χαρτών και των υδρογείων σφαιρών, ανάμεσα στα κύρια θέματα των πινάκων μεγάλων ζωγράφων της εποχής. Τα έργα των Χολμπάιν, Bερμέερ, Περέδα και πολλών άλλων προβεβλημένων και λιγότερο γνωστών, έως ανώνυμων, περιλαμβάνουν χάρτες και υδρογείους ανάμεσα στα θέματα των έργων τους. Ο γεωγραφικός χώρος χαρτών και υδρογείων γίνεται συνθετικό αντικείμενο της μεγάλης Τέχνης και αντικείμενο προβολής ιδιωτικού πλούτου και τελικά μεγαλείου ανάμεσα σε άλλα που το πιστοποιούν.

Γιαν Ντάβιντς ντε Χέιμ, 17ος αι. «Γεύμα σε κίνδυνο». Μουσείο της Πόλης των Βρυξελλών

Ανώνυμου της Ολλανδικής Σχολής, 17ος αι. «Ο θησαυρός του Paston». Μουσείο Κάστρου του Norwich

Όμως, την ίδια εποχή, συμβαίνει παράλληλα κάτι πολύ ενδιαφέρον· αντιθετικό του κύματος ισχύος, πλούτου, μεγαλείου και αυταρέσκειας που δημιουργεί η συσσώρευση του αποικιοκρατικού πλούτου: στα σπουδαία ζωγραφικά έργα γεωχωρικής αναφοράς των Μεγάλων Ανακαλύψεων εμφανίζεται ―ως αλληγορία― και το θέμα του πεπερασμένου χρόνου της ανθρώπινης ύπαρξης, της ματαιοδοξίας, της υπόμνησης θανάτου (memento mori). Στο κλίμα της μεγάλης ευφορίας και της επίδειξης πλούτου και μεγαλείου, που προκάλεσε η διεύρυνση των γεωγραφικών οριζόντων, το νεκρικό κρανίο δίπλα στις υδρογείους γίνεται σύμβολο της απαισιόδοξης υπενθύμισης της ματαιοδοξίας! Και πάλι από την Τέχνη έρχεται ο αντίλογος στο μεγαλείο της παγκόσμιας κυριαρχίας και της δύναμη

Αντόνιο Περέδα, 17ος αι. «Ματαιοδοξία» (τμήμα του πίνακα). Moυσείο Ουφίτσι, Φλωρεντία

Χέντρικ Άντρισεν, (17ος αι.) «Ματαιοδοξία». Ασμόλειο Mουσείο, Οξφόρδη ς.