ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (από την Τράπεζα Θεμάτων)

Συνδυάζοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τις απαραίτητες πληροφορίες από τις ιστορικές πηγές που σας δίνονται, να αναφερθείτε στις συνθήκες υπό τις οποίες εκδηλώθηκε η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία εστιάζοντας: α. στις πολιτικο-οικονομικές προϋποθέσεις. (μονάδες 15) και β. στις κοινωνικές μεταβολές και τις ταξικές αντιθέσεις. (μονάδες 10)

Α' ΘΕΜΑ: ΜΙΑ ΛΙΘΟΓΡΑΦΙΑ

McNeven, J., The transept from the Grand Entrance, Souvenir of the Great Exhibition, William Simpson (lithographer), Ackermann & Co. (publisher), 1851, V&A Λιθογραφία του 1851 η οποία απεικονίζει την «Μεγάλη Έκθεση των Εργασιών Βιομηχανίας όλων των Εθνών» στο Crystal Palace του Λονδίνου: Η Μεγάλη Έκθεση του 1851 ήταν μια λαμπρή βιτρίνα της τεχνολογίας. Ο Πρίγκιπας Άλμπερτ , ο σύζυγος της Βασίλισσας Βικτωρίας και βασικός συντελεστής της διοργάνωσης, οραματίστηκε μια μαζική εμπορική έκθεση που θα τοποθετούσε τη Βρετανία στην πρωτοπορία της τεχνολογίας, προβάλλοντας τις τελευταίες της εφευρέσεις.

B'ΘΕΜΑ: ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

«Τέτοια είναι η παλιά πόλη του Μάντσεστερ – και ξαναδιαβάζοντας την περιγραφή μου, πρέπει ν’ αναγνωρίσω ότι μακριά απ’ του νά ’ναι υπερβολική, τα χρώματά της δεν είναι αρκετά σκληρά για να μας παρουσιάσουν τέτοια που είναι τη βρώμα, το παμπάλαιο και την έλλειψη κάθε άνεσης, ούτε σε ποιο σημείο η οικοδόμηση αυτής της συνοικίας με τους 20.000 έως 30.000 τουλάχιστο κατοίκους της αποτελεί πρόκληση σ’ όλους τους κανόνες της υγιεινής και του αερισμού. Και μια τέτοια συνοικία υπάρχει στην καρδιά της δεύτερης πόλης της Αγγλίας, και της πρώτης βιομηχανικής όλης του κόσμου. {....} Ασφαλώς είναι η παλιά πόλη – και είναι το επιχείρημα των εδώ κατοίκων, όταν τους μιλάν για τη φρικαλέα κατάσταση αυτής της κόλασης πάνω στη γη – τί σημαίνει όμως αυτό; Ό,τι προκαλεί περισσότερο εδώ τη φρίκη μας και την αγανάκτησή μας είναι πρόσφατο και χρονολογείται απ’ τη βιομηχανική εποχή.» Fr. Engels, Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία, μτφρ.: Λ. Αποστόλου, Μπάυρον, Αθήνα 1974, σ. 98-99, 101-109.

Η απάντηση στο ερώτημα απαιτεί τη συγκριτική ανάγνωση δύο διαφορετικών τύπων ιστορικής πηγής (λιθογραφία και κείμενο). 3.α. Οι μαθητές/-τριες αναμένεται να εξηγήσουν τους λόγους για τους οποίους η Βιομηχανική Επανάσταση ξεκίνησε από την Αγγλία εστιάζοντας στα εξής:

Α. Από τη λιθογραφία: • τις πληροφορίες της λεζάντας (Μεγάλη Έκθεση του 1851 -το "φαίνεσθαι", δηλαδή η βιτρίνα της τεχνολογίας- στοχοθεσία του πρίγκιπα Άλμπερτ για μαζική εμπορική έκθεση-πρόθεση προβολής της Μεγάλης Βρετανίας) • την μεγαλοπρέπεια του Crystal Palace, το πλήθος των επισκεπτών, τα εκθέματα που σχετίζονται με τις νέες εφευρέσεις (παρατηρώ τη λιθογραφία και τη σχολιάζω) • την αλληλεπίδραση των νέων εξελίξεων στην τεχνολογία με την ανάπτυξη της παραγωγής και τη διεθνοποίηση του εμπορίου (Οι παρεμβάσεις αυτές οδηγούσαν αφενός στη σπατάλη πολύτιμων εθνικών πόρων σε επιχειρηματίες ευνοούμενους της πολιτικής εξουσίας -όχι κατ' ανάγκην ικανούς- και αφετέρου στη «μετανάστευση» κεφαλαίων στην Αγγλία προς επένδυση σε δυναμικές επιχειρήσεις).

Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [ Κεφάλαιο Α. 6. Η Βιομηχανική Επανάσταση] μπορεί να αξιοποιηθεί το απόσπασμα: « [...] Ο λόγος για τον οποίο οι επαναστατικές αλλαγές στην τεχνολογία και στην οργάνωση της βιομηχανικής παραγωγής συνέβησαν πρώτα στην Αγγλία είναι ότι εκεί υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες. Στην Αγγλία στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, όπου συντελέστηκε πρώτα η εκβιομηχάνιση της παραγωγής, παρουσιάστηκαν, στο τελευταίο τέταρτο το 18ου αιώνα, μεγάλη αύξηση της ζήτησης βαμβακερών υφασμάτων και ταυτόχρονα αδυναμία των παραγωγών και των εμπόρων να ικανοποιήσουν αυτή τη ζήτηση. Τεχνολογικά επιτεύγματα ωστόσο έδωσαν τη δυνατότητα μεγάλης αύξησης της παραγωγής κλωστών και υφασμάτων. .... Στην Αγγλία εξάλλου υπήρχαν τα απαραίτητα κεφάλαια για επενδύσεις από τη συσσώρευση πλούτου που εξασφάλισε η Εμπορική Επανάσταση. Υπήρχε επίσης το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό, καθώς και το αγροτικό πλεόνασμα από τις περιφράξεις κοινοτικών γαιών από τους μεγάλους γαιοκτήμονες στα κτήματά τους. Η Αγγλία διέθετε επιπλέον, σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της Ευρώπης, ελεγχόμενες πηγές πρώτων υλών και αγορές των βιομηχανικών προϊόντων στις αποικίες της, καθώς και τον απαραίτητο εμπορικό στόλο για την ασφαλή μεταφορά των προϊόντων. Η χώρα αστή διέθετε ακόμη ένα εξαιρετικά ανεπτυγμένο σύστημα πλωτής και οδικής συγκοινωνίας, καθώς και μεγάλες ποσότητες γαιάνθρακα σε βάθος που επέτρεπε την εξόρυξή του με τα μέσα της εποχής. Στην Αγγλία επίσης είχαν ατονήσει οι μεσαιωνικές συντεχνίες, σε βαθμό που να μην προβάλλουν προσκόμματα στην ανεξέλεγκτη παραγωγή προϊόντων. Τέλος, η Αγγλία διέθετε ανεπτυγμένο πιστωτικό σύστημα*, αλλά και νομοθεσία που ευνοούσε την απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς. Η εκβιομηχάνιση του δευτερογενούς τομέα παραγωγής στην Αγγλία συντελέστηκε από τον ιδιωτικό τομέα, σε καθεστώς ακώλυτης λειτουργίας της αγοράς.»

3.β. Οι μαθητές/-τριες αναμένεται να επισημάνουν τις συνέπειες αυτού του φαινομένου στην αγγλική κοινωνία και τις συνθήκες ζωής στις εργατικές συνοικίες των βιομηχανικών πόλεων, εστιάζοντας στα εξής: Β. Από το ΚΕΙΜΕΝΟ: • «....Τέτοια είναι η παλιά πόλη του Μάντσεστερ – και ξαναδιαβάζοντας την περιγραφή μου, πρέπει ν’ αναγνωρίσω ότι μακριά απ’ του νά ’ναι υπερβολική, τα χρώματά της δεν είναι αρκετά σκληρά για να μας παρουσιάσουν τέτοια που είναι τη βρώμα, το παμπάλαιο και την έλλειψη κάθε άνεσης, ούτε σε ποιο σημείο η οικοδόμηση αυτής της συνοικίας με τους 20.000 έως 30.000 τουλάχιστο κατοίκους της αποτελεί πρόκληση σ’ όλους τους κανόνες της υγιεινής και του αερισμού. Και μια τέτοια συνοικία υπάρχει στην καρδιά της δεύτερης πόλης της Αγγλίας, και της πρώτης βιομηχανικής όλης του κόσμου. {....} Ασφαλώς είναι η παλιά πόλη – και είναι το επιχείρημα των εδώ κατοίκων, όταν τους μιλάν για τη φρικαλέα κατάσταση αυτής της κόλασης πάνω στη γη – τί σημαίνει όμως αυτό; Ό,τι προκαλεί περισσότερο εδώ τη φρίκη μας και την αγανάκτησή μας είναι πρόσφατο και χρονολογείται απ’ τη βιομηχανική εποχή»

Γ. Από την ιστορική αφήγηση του σχολικού βιβλίου [ Κεφάλαιο Α. 6. Η Βιομηχανική Επανάσταση] μπορεί να αξιοποιηθεί το απόσπασμα: « Υπήρχε επίσης το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό, καθώς και το αγροτικό πλεόνασμα από τις περιφράξεις κοινοτικών γαιών από τους μεγάλους γαιοκτήμονες στα κτήματά τους. Η Αγγλία διέθετε επιπλέον, σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της Ευρώπης, ελεγχόμενες πηγές πρώτων υλών και αγορές των βιομηχανικών προϊόντων στις αποικίες της, καθώς και τον απαραίτητο εμπορικό στόλο για την ασφαλή μεταφορά των προϊόντων. Η χώρα αστή διέθετε ακόμη ένα εξαιρετικά ανεπτυγμένο σύστημα πλωτής και οδικής συγκοινωνίας, καθώς και μεγάλες ποσότητες γαιάνθρακα σε βάθος που επέτρεπε την εξόρυξή του με τα μέσα της εποχής.Στην Αγγλία επίσης είχαν ατονήσει οι μεσαιωνικές συντεχνίες, σε βαθμό που να μην προβάλλουν προσκόμματα στην ανεξέλεγκτη παραγωγή προϊόντων. Τέλος, η Αγγλία διέθετε ανεπτυγμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα (τράπεζες), αλλά και νομοθεσία που ευνοούσε την απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς. Η εκβιομηχάνιση του δευτερογενούς τομέα παραγωγής στην Αγγλία συντελέστηκε από τον ιδιωτικό τομέα, σε καθεστώς ακώλυτης λειτουργίας της αγοράς»