H IΣΤΟΡΙΚΗ ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ, του Τιμ Μάρσαλ

Μεταξύ των πολλών, τραγικών κυρίως, πραγμάτων που αποκαλύπτει ο πόλεμος συγκαταλέγεται και το πώς η γεωγραφία εξακολουθεί να έχει την ισχύ να προκαλεί συρράξεις αλλά και να καθορίζει όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο διεξάγονται αλλά και τις τρομακτικές συνέπειές τους. Το γεγονός επισημαίνει σε ανάλυσή του στην βρετανική Telegraph o Τιμ Μάρσαλ, συγγραφέας των βιβλίων «Η Ισχύς της Γεωγραφίας» και «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας». Στην προκειμένη περίπτωση ο κορυφαίος βρετανός διπλωματικός συντάκτης και πολεμικός ανταποκριτής εστιάζει την προσοχή του στον πόλεμο που μαίνεται στην Ουκρανία.

Καταρχάς θυμίζει πως μεταξύ της Ρωσίας και της υπόλοιπης Ευρώπης ορθώνονται τα Καρπάθια Ορη, η τρίτη μεγαλύτερη σε μήκος οροσειρά της Ευρώπης που «υψώνεται στη νότια Πολωνία και αιωρείται προς τα νότια σχηματίζοντας ένα τόξο πριν εκτιναχθεί στη Ρουμανία. Μετά από αυτό το σημείο η επίπεδη γη κατεβαίνει στη Μαύρη Θάλασσα».

Ανά την Ιστορία τα Καρπάθια έφραζαν τον δρόμο σε όποιον ήθελε να προσεγγίσει τη Ρωσία από τα δυτικά, αναγκάζοντας μεγάλους στρατούς να περιπλανιούνται βόρεια ή νότια της ευρύτερης περιοχής, συνήθως βόρεια, όπου υπάρχει «μια επίπεδη γη ονόματι Πολωνία» και αποτελεί «το πιο στενό σημείο της Πεδιάδας της Βόρειας Ευρώπης, που εκτείνεται μέχρι τη Γαλλία.

Μόλις ένας στρατός εισβολής αρχίσει να κατευθύνεται ανατολικά μέσω της Πολωνίας, η πεδιάδα διευρύνεται ξανά κατά μήκος των ρωσικών συνόρων» πληροφορεί ο βρετανός ειδικός.

Από αυτή την κατεύθυνση εισέβαλαν (μεταξύ άλλων) στη Ρωσία τόσο ο στρατός του Ναπολέοντα το 1812 όσο και τα στρατεύματα του Χίτλερ το 1941, γεγονός που εξηγεί γιατί η Ρωσία έχει αποπειραθεί πολλές φορές να καλύψει τα νώτα της, πιο πρόσφατα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, κατακτώντας την Πολωνία. Μην καταφέρνοντας, ωστόσο, να επιτύχει τον εν λόγω στόχο της, μοναδική εναλλακτική επιλογή ήταν ο έλεγχος ή η κατάληψη των εδαφών (με στόχο τη δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας) που συνορεύουν με την Πολωνία, δηλαδή της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας.

Ταυτόχρονα, η Μόσχα επιδίωκε να αποκτήσει πρόσβαση σε λιμάνι με ζεστά νερά, καθώς στον βορρά το ναυτικό της περιβάλλεται για κάποιο διάστημα του χρόνου από πάγο, με αποτέλεσμα να αναγκάζεται να πλέει σε ιδιαίτερα περιορισμένο χώρο καθώς εξέρχεται από τη Βαλτική για να φτάσει στη Βόρεια Θάλασσα μέσω του Πορθμού του Σκάγκερακ.

Στην ανάλυσή του ο Τιμ Μάρσαλ γράφει πως «ο Πούτιν μπόρεσε να χρησιμοποιήσει αυτή την ιστορία και τη γεωγραφική αδυναμία για να κερδίσει υποστήριξη στο εσωτερικό, παίζοντας με τη συλλογική μνήμη της χώρας του και τους φόβους της για τον έξω κόσμο». Το 2014 η Ρωσία κατέλαβε μέρος της Ουκρανίας ως μια «λεπτή ζώνη ασφαλείας» και προσάρτησε την Κριμαία, ούτως ώστε να αποκτήσει πλήρως και για πάντα τον έλεγχο του λιμανιού της Σεβαστούπολης. Επειτα από μία οκταετία ο ρώσος πρόεδρος έκρινε πως είχε έρθει η στιγμή να αποπειραθεί να καταλάβει και την υπόλοιπη χώρα.

Ο πόλεμος έφερε τις ρωσικές δυνάμεις στη Λευκορωσία και προς τα πολωνικά σύνορα αλλά και δίπλα στον Διάδρομο Σουβάλκι – ένα σύνορο μόλις 65 χιλιομέτρων μεταξύ της Πολωνίας και της Λιθουανίας. Στο ένα άκρο του βρίσκεται ο ρωσικός θύλακας του Καλίνινγκραντ, όπου ζουν 15.000 ρώσοι στρατιώτες ενώ στο άλλο άκρο η Λευκορωσία. Εάν αποφάσιζαν να καταλάβουν τον διάδρομο οι ρωσικές δυνάμεις, ακόμη και με τη Φινλανδία και τη Σουηδία ως μέλη του ΝΑΤΟ, η Λιθουανία, η Λετονία και η Εσθονία θα απομονώνονταν επικίνδυνα, καθώς είναι η μοναδική χερσαία οδός μέσω της οποίας το ΝΑΤΟ μπορεί να ενισχύσει τα τρία ελαφρά οπλισμένα κράτη της Βαλτικής.

Η παρουσία της Ρωσίας στην Λευκορωσία συνεπάγεται και άμεση πρόσβαση στην Πολωνία κατά μήκος ενός ευρέος μετώπου. Οι δυνάμεις της Μόσχας στην περιοχή σταθμεύουν μόλις εντός της Ρωσίας, στην αποκαλούμενη Πύλη Σμολένσκ, μια περιοχή πλάτους ογδόντα χιλιομέτρων, μεταξύ των πηγών των ποταμών Νταουγκάβα (Δυτικός Ντβινά) και Δνείπερου, που αποτέλεσε επί αιώνες την κύρια οδό εισβολής από την κεντρική Ευρώπη στην καρδιά της Ρωσίας.

Σήμερα, όμως, ο ρωσικός στρατός που συνήθως φρουρεί το πέρασμα, μπορεί να προωθηθεί μέσω της Λευκορωσίας, γεγονός που ανησυχεί ιδιαίτερα την Πολωνία και άλλες χώρες.

«Ομως, παρά αυτές τις θέσεις ισχύος, το Κρεμλίνο ανακαλύπτει ότι ο νόμος των ακούσιων συνεπειών σπάνια είναι πιο εφαρμόσιμος από όσο κατά τη διάρκεια ενός πολέμου», γράφει ο Μάρσαλ, αναφερόμενος στην διάψευση των προσδοκιών του Πούτιν, ο οποίος πίστευε πως «το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ενωση θα διαιρούνταν σε γεράκια και περιστερές» ενώ, τελικά, «το ΝΑΤΟ ανακάλυψε ξανά τον λόγο ύπαρξής του και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κατά βάση συνενωθεί».

Οι συνέπειες της εισβολής υπήρξαν συνταρακτικές. Η Γερμανία, για παράδειγμα, ξεπερνώντας τις μεταπολεμικές ενοχές της, σκλήρυνε απότομα τη στάση της, ακυρώνοντας την έναρξη λειτουργίας του Nord Stream 2 και αποφασίζοντας να αυξήσει δραστικά τις στρατιωτικές της δαπάνες.

Οσον αφορά την Ουγγαρία ο Μάρσαλ δεν παραλείπει να αναφέρει πως έλκεται από τη Ρωσία, καταρχάς γιατί η απόσταση που χωρίζει τις δύο χώρες δεν είναι μεγάλη αλλά και λόγω του θαυμασμού που τρέφει ο ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν για τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Ομως σημαντικό ρόλο «διαδραματίζουν επίσης η γεωγραφία και η ιστορία».

Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη διάλυση της Αυστροουγγαρίας, ολόκληρες περιοχές πέρασαν στην εδαφική κυριαρχία άλλων χωρών. Μεταξύ αυτών περιλαμβανόταν και η Υπερκαρπαθία, η οποία ελεγχόταν από την Ουγγαρία επί μία χιλιετία αλλά τελικά κατέληξε στην Ουκρανία.

Σήμερα στην περιοχή που ονομάζεται Ζακαρπάτσκα Ομπλαστ (Περιφέρεια Υπερκαρπαθίας) ζουν περίπου 150.000 Ούγγροι και εδώ και καιρό υπάρχουν εντάσεις σχετικά με το δικαίωμά τους να χρησιμοποιούν τη μητρική τους γλώσσα. «Η προτιμώμενη επιλογή της Βουδαπέστης είναι να ανακτήσει αυτά που θεωρεί άδικα “χαμένα εδάφη”, αλλά όχι στον βαθμό που να διεκδικήσει νομικά την Υπερκαρπαθία. Ωστόσο, ο συνδυασμός της ιστορίας και της εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια υπαγόρευσε την πολιτική απάντηση της Ουγγαρίας στον πόλεμο της Ουκρανίας» συνοψίζει ο Μάρσαλ.

Δεδομένου ότι το 65% του πετρελαίου και το 75% του φυσικού αερίου της Ουγγαρίας προέρχεται από τη Ρωσία, η Βουδαπέστη ανάγκασε τις Βρυξέλλες να αμβλύνουν το πακέτο των κυρώσεων κατά της Ρωσίας στον τομέα της ενέργειας. Η Ουγγαρία αρνήθηκε επίσης να παράσχει στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία ενώ δεν πρόκειται να επιτρέψει τη διέλευση όπλων του ΝΑΤΟ από την επικράτειά της με προορισμό την Ουκρανία – θεωρητικά για να προστατεύσει την Υπερκαρπαθία και τους Ούγγρους που ζουν εκεί. Σε βάθος χρόνου, ωστόσο, οι πολιτικοί της Ουγγαρίας θα κληθούν να κρίνουν, ώστε να επιλέξουν πλευρά, ποιος είναι ο καλύτερος μακροπρόθεσμος και αξιόπιστος εταίρος για την πατρίδα τους. Οι δύο διαφορετικοί κόσμοι Σημειώνοντας πως οι εξελίξεις είναι καταιγιστικές ο Τιμ Μάρσαλ καταλήγει στο συμπέρασμα πως «ένα νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα χαράσσεται σε όλη την Ευρώπη, που εκτείνεται από τη Βαλτική μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα».

Οσον αφορά την Τουρκία, παρότι είχε αρχίσει να απομακρύνεται από το ΝΑΤΟ, βλέποντας τη Ρωσία να επιδιώκει να κυριαρχήσει στη λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας, συνειδητοποίησε πως τη συμφέρει περισσότερο να παραμείνει στη συμμαχία. Αλλά η θεωρητική γραμμή αυτής της νέας διαίρεσης της Ευρώπης μπορεί να επεκταθεί περαιτέρω, σύμφωνα με τον βρετανό δημοσιογράφο, κατά μήκος των συνόρων του Ιράν και των Δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας, και μέχρι τη Θάλασσα της Κίνας.

«Από τη μία πλευρά βρίσκονται οι βιομηχανοποιημένες δημοκρατίες, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν τις ΗΠΑ ως απόλυτο εγγυητή της ασφάλειάς τους. Στην άλλη πλευρά βρίσκονται αυταρχικά κράτη, μεταξύ των οποίων κυριαρχεί κυρίως η Κίνα. Η Ινδία προς το παρόν παραμένει ουδέτερη – αποφεύγει να καταδικάσει τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας επειδή θέλει να κρατήσει τη Μόσχα στο πλευρό της – αλλά θα δυσκολευτεί να επιτύχει τον στόχο της εάν ξεσπάσει μια μεγάλη κρίση μεταξύ των δημοκρατικών εθνών και της Κίνας» εξηγεί. Και ολοκληρώνοντας τη ανάλυσή του υπενθυμίζει πως οι επιπτώσεις του επιθετικού πολέμου του Πούτιν κατά της Ουκρανίας έγιναν αισθητές σε όλον τον κόσμο και όχι μόνον από την σκοπιά της γεωπολιτικής. «Η Ρωσία και η Ουκρανία είναι κύριοι παραγωγοί σιταριού ενώ 26 χώρες βασίζονται σε αυτές για περισσότερες από τις μισές ετήσιες εισαγωγές τους. Ο πόλεμος οδήγησε σε ελλείψεις και αυξήσεις των τιμών στις ίδιες χώρες που δεν μπορούν να τις αντέξουν. Ο Χάρος εισβάλλει στην Ουκρανία και τα παιδιά στην Αίγυπτο και την Υεμένη πεινούν. Γιατί; Εξαιτίας της ισχύος της γεωγραφίας» σημειώνει.