Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΚΙΝΑ, των αποφοίτων μας Στέφανου Καντιδάκη και Γιώργου Ρούμπη

Α’ ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ

Η Κίνα, μια χώρα πολυπληθής, χαρακτηρίζεται στην θρησκευτική της ζωή από μια πολυμορφία. Έτσι λοιπόν τρεις είναι οι θρησκείες που επικρατούν στη χώρα: ο Κομφουκιανισμός, ο Ταοϊσμός και ο Βουδισμός. Γνωρίζοντας κάθε μία από τις θρησκείες αυτές ανακαλύπτουμε ότι καλύπτουν και μια διαφορετική ανάγκη και εσωτερική αναζήτηση του λαού της Κίνας. Για τον λόγο αυτό, συχνά οι Κινέζοι δανείζονται στις θρησκευτικές τους εκδηλώσεις στοιχεία και από τις τρεις θρησκείες που προαναφέραμε. ΚΟΜΦΟΥΚΙΑΝΙΣΜΟΣ

Ο Κομφουκιανισμός θα λέγαμε ότι αποτελεί περισσότερο ένα σύστημα «ηθικοθρησκευτικό», παρά μια θρησκεία. Σκοπός του είναι να εμπνεύσει στους πιστούς ένα σύστημα κοινωνικής ηθικής προκειμένου να συμπεριφέρονται στο κοινωνικό πλαίσιο με σεβασμό, σωστή συμπεριφορά και πειθαρχία, τιμώντας τις παραδόσεις και τους προγόνους τους. Στόχος τους είναι να γίνουν σωστοί πολίτες και ανώτεροι άνθρωποι. Ο ιδρυτής της ο Κομφούκιος προσπάθησε να απαλλάξει τον λαό από τις δεισιδαιμονίες και να προτείνει έναν τρόπο συμπεριφοράς που θα εξασφαλίζει μια αρμονική κοινωνία. Τα έργα του, έχοντας και ένα παιδαγωγικό χαρακτήρα, επηρέασαν τη λειτουργία ολόκληρου του Κινεζικού κράτους από την οικογένεια μέχρι τη διοίκηση. Κεντρικός άξονας είναι η ιεραρχία, η τάξη και ο σεβασμός των κατώτερων μελών προς τους ανώτερους. Σκοπός του κάθε πιστού είναι να κατακτήσει το Ζεν, δηλαδή να μπορεί να έχει έναν απόλυτο αυτοέλεγχο και να υποτάσσει τα κατώτερα επιθετικά του ένστικτα προκειμένου να προσφέρει αγάπη στην οικογένειά του και στον συνάνθρωπό του. Δημιουργός όλων, σύμφωνα με τη θρησκεία αυτή, είναι ο Ουρανός, που εκφράζει την αρετή και την καλοσύνη που πρέπει να έχει ο κάθε πιστός.

Στον Κομφουκιανισμό τα δικαιώματα θα πρέπει να συνυπάρχουν με τις υποχρεώσεις. Έτσι, από τη μία έχουμε την καλοσύνη και τη μεγαλοθυμία του πατέρα, άρχοντα και γέροντα , αλλά από την άλλη συνυπάρχει ο σεβασμός, η νομιμοφροσύνη και η υπακοή του γιου, του νέου, του πολίτη. Έτσι οδηγούμαστε σε μια ιδανική κοινωνία. Τα κείμενα του Κομφούκιου αποτελούν τον «κομφουκιανό κανόνα» και διαμόρφωσαν τον τρόπο σκέψης των κατοίκων της Κίνας. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ένα απόσπασμα από τα γραπτά του Κομφούκιου σχετικά με τη διάπλαση του χαρακτήρα των ανθρώπων: «Από τη φύση τους οι άνθρωποι είναι όμοιοι. Μέσα από τη [διαφορετική] πράξη έχουν γίνει τόσο διαφορετικοί». «Όσο οι γονείς ζουν υπηρέτησέ τους σύμφωνα με τους κανόνες της ευπρέπειας. Όταν πεθάνουν, θάψε τους σύμφωνα με τους κανόνες της ευπρέπειας και θυσίαζε σ' αυτούς σύμφωνα με τους κανόνες της ευπρέπειας». Στη συνέχεια αναφέρουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα της διδασκαλίας του Κομφούκιου που δείχνει πόσο σημαντικό θεωρεί τον δεσμό οικογένειας και κράτους, προκειμένου να υπάρχει ευνομία και ειρήνη: Όταν η οικογένεια τακτοποιηθεί, το κράτος θα μπει σε τάξη. Και όταν το κράτος μπει σε τάξη θα υπάρχει ειρήνη σε όλο τον κόσμο. Από το Γιο του Ουρανού ως τον κοινό λαό, όλοι πρέπει να θεωρούν την καλλιέργεια της προσωπικής ζωής ως τη ρίζα ή το θεμέλιο. Ποτέ δεν έχει υπάρξει περίπτωση η ρίζα να είναι σε αταξία και τα κλαδιά σε τάξη».

ΤΑΟΙΣΜΟΣ Ο Ταοϊσμός είναι περισσότερο ένα φιλοσοφικό κίνημα που σκοπό του έχει την εναρμόνιση του ανθρώπου με τη Φύση, προκειμένου να οδηγηθεί σε ισορροπία και σε μακροζωία. Ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π. χ. από τον Λάο Τσε. Ο Λάο Τσε σε μια δύσκολη εποχή για την Κίνα, έψαχνε να βρει τη λύση μέσα από την επιστροφή του ανθρώπου στη φύση, όπως τότε που δεν υπήρχαν βασιλιάδες και φεουδάρχες να καταδυναστεύουν τους ανθρώπους. Ο Ταοϊσμός θεωρείται η λαϊκή θρησκεία της Κίνας. Υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να μειώσει στο ελάχιστο τις επιθυμίες του και να ενωθεί με τη φύση για να βρεθεί σε μια κατάσταση απόλυτης ηρεμίας. Οι απόψεις των Ταοϊστών έχουν αντίκτυπο και στη διαπαιδαγώγηση που προτείνουν να έχουν οι άνθρωποι: «Καλύτερα να βάλεις λιγότερο παρά να γεμίσεις μέχρι το χείλος. Διεκδίκησε πλούτη και τίτλους, και θα επακολουθήσει συμφορά. Παραιτήσου όταν ολοκληρωθεί το έργο. Αυτή είναι η οδός του ουρανού». Κάποια στιγμή ο Ταοϊσμός από φιλοσοφικό κίνημα εξελίχθηκε σε θρησκευτικό. Η πλήρης ταύτιση των πιστών με τη φύση οδήγησαν σε αντιλήψεις σχετικές με το πόσο ανεπηρέαστοι είναι οι πιστοί από αρρώστιες και φθορές, ακόμα και από τον ίδιο τον θάνατο! Υποστήριζαν ότι με τον διαλογισμό, τη σωστή διατροφή και τον έλεγχο της αναπνοής μπορούσαν να εξασφαλίσουν την αθανασία, να πετούν στα σύννεφα και να εξαφανίζονται όποτε ήθελαν. Στο πλαίσιο αυτών των δοξασιών, το Ταό είναι η αρχή των πάντων και από αυτό προέρχονται το γιν και το γιανγκ, δύο στοιχεία αντίθετα αλλά που αλληλοσυμπληρώνονται και οδηγούν στην ισορροπία του Σύμπαντος. Η ένωση αυτών των δύο στοιχείων μπορεί να οδηγήσει στην εύρεση του ελιξίριου της ζωής. Κάτω από το βάρος αυτών τω δοξασιών ο λαϊκός Ταοϊσμός βασίστηκε πολύ σε μαγικές πρακτικές και δεισιδαιμονίες και γι’ αυτό είχε τόση απήχηση στα λαϊκά στρώματα της Κίνας.

ΜΑΧΑΓΥΑΝΑ ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ Ο Μαχαγυάνα Βουδισμός είναι η τρίτη θρησκεία που απαντάται στην Κίνα. Έφτασε στην Κίνα από την Ινδία. Η λέξη Βούδας σημαίνει «φωτισμένος» και είναι μια κατάσταση στην οποία μπορεί να φτάσει κάθε άνθρωπος, αν το θελήσει, μέσα από πολλές ενσαρκώσεις. Γι’ αυτό στην Κίνα υπάρχει μια έκφραση που λέει «τη στιγμή που ρίχνει το όπλο του μπορεί να γίνει ένας Βούδας» και σημαίνει ότι ποτέ δεν είναι αργά για τους ανθρώπους να μετανοήσουν. Στη βουδιστική θρησκεία υπάρχει ιεραρχία. Έτσι στην ανώτατη θέση βρίσκονται τα άτομα τα οποία έχουν επιτύχει την υπέρτατη φώτιση και έχουν την απόλυτη βουδική φύση. Στη συνέχεια έχουμε όσα βρίσκονται στην τελευταία ενσάρκωση και έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στον Βούδα και τέλος είναι τα φωτισμένα άτομα που πρόκειται να γίνουν Βούδες ύστερα από πολλές μετενσαρκώσεις, βοηθώντας και άλλα άτομα να οδηγηθούν προς την αρετή. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο Βουδισμός καλύπτει περισσότερο τις μεταθανάτιες αγωνίες των πιστών. Και οι τρεις παραπάνω θρησκείες είναι σήμερα ζωντανές στην Κίνα και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα τόσο της κοινωνικής τους οργάνωσης και ιεραρχίας όσο και των φιλοσοφικών αναζητήσεών τους για τη σχέση τους με το Σύμπαν αλλά και των μεταφυσικών αναζητήσεων για τη μεταθανάτια ζωή.

Β’ΜΕΡΟΣ: ΚΙΝΕΖΙΚΕΣ ΘΕΟΤΗΤΕΣ Οι Κινέζικες θεότητες είναι πάρα πολλές, καθώς κάθε δυναστεία εμπλούτιζε το πάνθεον των θεών, προσθέτοντάς τους και άλλες ιδιότητες. Θα παρουσιάσουμε κάποιες από αυτές.

ΔΡΑΚΟΣ Ποιος δεν γνωρίζει τον Κινέζικο Δράκο σύμβολο του λαού της Κίνας, ίσως το πιο θεϊκό πλάσμα στη συνείδηση κάθε Κινέζου. Αντιπροσωπεύει τη χάρη, τη δύναμη, το θάρρος και την ανδρεία. Ουσιαστικά αντιπροσωπεύει την ομορφιά τη σοφία και την καλοσύνη, χαρακτηριστικά εντελώς διαφορετικά από αυτά που προσδίδουμε οι Δυτικοί στην εικόνα του δράκου. Κυρίαρχος του υγρού στοιχείου, σύμβολο δύναμης, καλοτυχίας και ευμάρειας, αποτελεί κομμάτι της εθνικής ταυτότητας της Κίνας. Η ζωτική του ενέργεια θεωρείται ότι προσφέρει γονιμότητα και ευημερία. Θεωρείται ότι ο Δράκος του κίτρινου ποταμού παρέδωσε στον αυτοκράτορα Φου Σι το κινεζικό αλφάβητο. Οι Δράκοι ελέγχουν τα καιρικά φαινόμενα, αλλά και την ίδια τη ζωή. Οι Δράκοι είναι εννιά- συμβολικός αριθμός για τους Κινέζους. Η πιο τυπική μορφή Δράκου είναι του κερασφόρου, που συνδυάζει τα χαρακτηριστικά εννιά ζώων: το κεφάλι της καμήλας, τα μάτια του δαίμονα, τα αυτιά του ταύρου, τα κέρατα του ελαφιού ή αγριοκάτσικου, το λαιμό του φιδιού, τα πέλματα της τίγρης, τα νύχια του αετού και τις 117 λέπια του κυπρίνου. Χάρη στις υπερφυσικές τους ικανότητες μπορούσαν να αλλάζουν μορφή και να ζευγαρώνουν με όμορφες θνητές- όπως έκανε και ο Δίας στην αχαία Ελλάδα. Οι απόγονοί τους κληρονομούσαν όλες τις αρετές τους και ήταν-τι άλλο;- αυτοκράτορες! Οι Δράκοι είχαν μάλιστα και κοινωνικές διαφοροποιήσεις. Έτσι οι λαικοί είχαν μόμο τέσσερα νύχια, ενώ οι αυτοκρατορικοί πέντε. Αλίμονο σε όποιον φτωχό ζωγράφιζε δράκο με πέντε νύχια. Η τιμωρία ήταν ο θάνατος!

ΓΙΟΥ ΧΟΥΑΝΓΚ ΣΑΝΓΚ ΤΑΙ Πρόκειται για τον πατέρα- Θεό Αυτοκράτορα όλων των άλλων θεοτήτων.

ΚΟΥΑΝ ΤΑΙ Είναι ο θεός του πολέμου και μάλιστα πρόκειται για ένα υπαρκτό πρόσωπο από τη δυναστεία των Χανγκ, που θεοποιήθηκε μετά τον θάνατό του.

ΚΟΥΑΝ ΓΙΝ Πρόκειται για μια γυναικεία θεά η οποία συμβολίζεται σαν μια όμορφη γυναίκα με λευκά ρούχα καθισμένη σε λωτό που κρατάει ένα βρέφος στην αγκαλιά της. Αντιπροσωπεύει τη φιλευσπλαχνία και τη συμπόνια. ΤΣΑΟ ΓΟΥΑΝΓΚ Είναι ο θεός της οικογενειακής εστίας. Από τη μία προστατεύει την οικογένεια, από την άλλη δίνει αναφορά στις ανώτερες θεότητες για τη συμπεριφορά της οικογένειας, την πίστη της και το ήθος της, Από αυτή την αναφορά εξαρτάται και η καλοτυχία ή η κακοτυχία της οικογένειας Πλήθος άλλων θεοτήτων υπάρχουν στην Κινέζικη θρησκεία η καθεμιά με τα σύμβολά της και την ερμηνεία της. Όλες μαζί οι θεότητες, στην πολυμορφία της κινέζικης θρησκείας, όπως την παρουσιάσαμε παραπάνω, αποτελούν στοιχεία της κινέζικης κουλτούρας, πάντα γοητευτικής για τον Δυτικό κόσμο. Στέφανος Καντιδάκης Γιώργος Ρουμπής ΛΑ2