ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ: ΕΜΦΥΛΙΟΣ

«Με εμφανή δυσφορία και απογοήτευση οι Βρετανοί αξιωματικοί και διπλωμάτες διαπίστωναν ότι ενώ ο στρατός επιτύγχανε με σχετική ευκολία τη δευτερεύουσα αποστολή του- την κατάληψη περιοχών όπου δρούσε ο ΔΣΕ- είχε αποτύχει "καταφανώς" στον κύριο στόχο του, που ήταν εξολόθρευση των ανταρτών. Επίσης ιδιαίτερα ανησυχητικό ήταν το γεγονός ότι ενώ ακόμη διαρκούσε η δεύτερη φάση των επιχειρήσεων, οι αντάρτες επιχειρούσαν να επανεγκατασταθουν στις περιοχές από τις οποίες είχαν εκδιωχθεί κατά την πρώτη φάση, στα Άγραφα και ανατολικά του Μετσόβου. Ταυτόχρονα υπήρχε σταθερή αύξηση της δραστηριότητας του ΔΣΕ στη Φλώρινα, τη Βέροια, το Λιτόχωρο αλλά και στην περιοχή της Λαμίας. Στις 4 Ιουνίου, ενώ είχαν ολοκληρωθεί οι δύο πρώτες φάσεις των επιχειρήσεων, η βρετανική πρεσβεία της Αθήνας ενημέρωσε το Λονδίνο ότι η κατάσταση της δημόσιας τάξης "πρόσφατα έχει επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο", καθώς ο ΔΣΕ παρέμενε επικίνδυνος και απειλητικός, δρούσε πλέον σε τουλάχιστον 29 από τους 46 νομούς της χώρας, εξαπέλυε επιθέσεις εναντίον σημαντικών επαρχιακών κέντρων, ήλεγχε σταθερά πολλές περιοχές της Μακεδονίας, της Θράκης, της Θεσσαλίας και της Πελοποννήσου, και μπορούσε να αποκόπτει οδικές και σιδηροδρομικές αρτηρίες κατά βούληση.» Σφήκας Θ., «Para bellum-ο Εμφύλιος γενικεύεται: Μάρτιος-Σεπτέμβριος 1947», Νικολακόπουλος Η. & Παπαθανασίου Ι. (επιμ.), Ο Εμφύλιος Πόλεμος 1946-1949, Τα Νέα, Αθήνα 2010, σ.80-81.

«Τον Εμφύλιο δυστυχώς δεν τον αποφύγαμε. Η πρωτογενής όμως αιτία του Εμφυλίου είναι η βία και το όργιο τρομοκρατίας που ξέσπασε μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, το Φεβρουάριο του 1945. Αυτό είναι τόσο φανερό που απορώ πώς και έντιμοι ιστορικοί της Δεξιάς και πολιτικοί δεν το έχουν καταλάβει. Είναι άδικο να επιρρίπτεται όλη η ευθύνη για τον Εμφύλιο στην Αριστερά. Είναι ιστορική αδικία. Ακόμα κι αν ο Ζαχαριάδης, ο οποίος πραγματικά είχε κάνει φοβερά λάθη, πήγαινε προς αυτή την κατεύθυνση, αν δεν υπήρχε όλο αυτό το κύμα της τρομοκρατίας, πώς θα έβγαζε ο Ζαχαριάδης τόσο κόσμο στο βουνό; Επιπλέον, με τις αμνηστίες που έδινε ο Πλαστήρας, ο Σοφούλης, ποιος θα καθόταν τρία χρόνια να σκοτώνεται πάνω στο βουνό, αν δεν έπρεπε να γλιτώσει το τομάρι του από το μαχαίρι του χίτη, από τις παρακρατικές συμμορίες; Και οι Εγγλέζοι, από την άλλη πλευρά, εξωθούσαν τα πράγματα και έφτιαχναν συμμορίες που σκότωσαν ανθρώπους όπως ο Βιδάλης. Και μαζί με τους Εγγλέζους ήταν και η ελληνική αντιδραστική πλευρά η οποία ήθελε να μας τσακίσει. Δεν εφάρμοσαν τη Συμφωνία της Βάρκιζας και άρχισαν τον Εμφύλιο μονόπλευρα. […] Αυτό, νομίζω, ήταν και το μεγαλύτερο λάθος του Ζαχαριάδη αλλά και η μεγαλύτερη ευθύνη της Αριστεράς. Αν συμμετείχε το ΚΚΕ σε εκείνες τις εκλογές, δεν θα έβγαζε φυσικά εκατό βουλευτές, όπως ισχυριζόταν ο Ζαχαριάδης, θα έβγαζε σαράντα ή τριάντα. Έτσι όμως θα μπαίναμε στο παιχνίδι της πολιτικής ομαλότητας, θα είχαμε ίσως μερικές ακόμα δολοφονίες, μερικά καψίματα και βιασμούς. Θα είχαμε όμως μια Βουλή που θα συνεδρίαζε κάθε μέρα, θα είχαμε ελεύθερο Τύπο και δεν θα φτάναμε στον Εμφύλιο ή, τουλάχιστον, αν φτάναμε, θα ήμαστε μαζί με όλους τους δημοκράτες, τους οποίους θα ήταν πλέον φανερό ότι μια φασιστική Δεξιά ήθελε πάλι να μας μαντρώσει όλους σε μια δικτατορία.» Ανταίος Π., «Η ίδρυση της ΕΠΟΝ» στο Κούλογλου Σ.(επιμ.), Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο και την ελληνική Αριστερά, Εστία, Αθήνα 2006, σ.68-69.

Συλλαλητήριο του ΕΑΜ εναντίον της μοναρχίας κατά την προεκλογική περίοδο του δημοψηφίσματος της 1ης Σεπτεμβρίου 1946 (Αθήνα, ΑΣΚΙ).

Ομάδα ανταρτών του Ε.Λ.Α.Σ. στη Θεσσαλία (Φωτογραφία: Dmitri Kessel-Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α.).