MAX WEBER, Η ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

ΘΕΜΑ: Διαβάστε τις παρακάτω απόψεις του Μαξ Βέμπερ (στο βιβλίο του "Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού"), και συζητήστε στην τάξη.

Ο προτεσταντισμός (protest=διαμαρτυρία) διαμόρφωσε συγκεκριμένη αντίληψη περί εργασίας, και προϊόν του υπήρξε ο καπιταλισμός, που έμελε να εξελιχθεί σε μία από τις βασικότερες ‘παραγωγικές δυνάμεις’ · τόσο σημαντική για την ανάπτυξη του βιομηχανικού συστήματος όσο ο ατμός και ο ηλεκτρισμός. Kατά τον Μεσαίωνα ο άνθρωπος εργαζόταν κάτω από μια συγκεκριμένη ανάγκη και ένα συγκεκριμένο σκοπό. Να κερδίσει το ψωμί του. Δεν υπήρχε ανάγκη, όπως τόνιζε ιδιαίτερα ο Max Weber, να δουλεύει κανείς περισσότερο από όσο ήταν απαραίτητο για την εξασφάλιση του πατροπαράδοτου βιοτικού επιπέδου. Η κατάρρευση του μεσαιωνικού συστήματος της φεουδαρχικής κοινωνίας είχε βασική σημασία για όλες τις τάξεις της κοινωνίας. Το άτομο αφέθηκε ελεύθερο μεν αλλά μόνο και αποδυναμωμένο. Η ελευθερία αυτή είχε διπλό αποτέλεσμα. Ο άνθρωπος ήταν ελεύθερος να ενεργήσει και να σκεφτεί ανεξάρτητα, να γίνει αφεντικό του εαυτού του και να διαθέσει τη ζωή του όπως νόμιζε, όχι όπως του επέβαλαν. Ταυτόχρονα όμως στερήθηκε τη σιγουριά που απολάμβανε, το αδιαφιλονίκητο αίσθημα πως ανήκε κάπου, και λύθηκαν οι δεσμοί του με τον κόσμο που ικανοποιούσε την εκ μέρους του αναζήτηση σιγουριάς· τόσο οικονομικής όσο και πνευματικής. Αισθάνθηκε να τον πλημμυρίζει η μοναξιά και το άγχος. Αυτά τα δύο είδη ελευθερίας είχαν διαφορετική βαρύτητα, ανάλογα με το επίπεδο των διαφόρων κοινωνικών τάξεων της τότε κοινωνίας.

Η πιο πετυχημένη τάξη της κοινωνίας επωφελήθηκε σε βαθμό που να αποκτήσει αληθινό πλούτο και δύναμη. Στα μέλη της δόθηκε η δυνατότητα να επεκταθούν, να κατακτήσουν, να κυβερνήσουν και να συσσωρεύσουν πλούτη σαν αποτέλεσμα της δραστηριότητας και των λογικών υπολογισμών τους. Αυτή η νέα αριστοκρατία του πλούτου σε συνδυασμό με την αριστοκρατία καταγωγής βρέθηκε σε θέση που μπορούσε να απολαμβάνει τους καρπούς της νέας ελευθερίας και να αποκτήσει ένα νέο αίσθημα κυριαρχίας και ατομικής πρωτοβουλίας. Από την άλλη μεριά, οι κατώτερες τάξεις επιδόθηκαν σε μία νέα αναζήτηση ελευθερίας και παρωθούνταν από την έντονη ελπίδα πως θα θέσουν τέρμα στην ολοένα μεγαλύτερη οικονομική και προσωπική καταπίεση. Θα έχαναν πολύ λίγα και θα κέρδιζαν πολλά. Δεν ενδιαφέρονταν για τις δογματικές ταχυδακτυλουργίες αλλά μάλλον για τις θεμελιώδεις αρχές της βίβλου. Οι ελπίδες τους πήραν ενεργητική μορφή στις πολιτικές εξεγέρσεις και τα θρησκευτικά κινήματα που χαρακτηρίζονται από το ίδιο πνεύμα αδιαλλαξίας που χαρακτήριζε την αρχική περίοδο του χριστιανισμού.

Η έμφαση στη δύναμη της ατομικής δραστηριότητας και βούλησης συναντιέται και στις θεολογικές διδασκαλίες της καθολικής εκκλησίας του τέλους του μεσαίωνα. Οι Σχολαστικοί αυτής της περιόδου δεν εξεγέρθηκαν κατά της εξουσίας και αποδέχτηκαν την καθοδήγησή της. Τόνιζαν όμως το θετικό νόημα της ελευθερίας, τη συμμετοχή του ανθρώπου στον καθορισμό της μοίρας του, τη δύναμή του, την αξιοπρέπειά του και την ελευθερία της βούλησής του. Η δυτική θεολογία πορεύτηκε σε καινούργια μονοπάτια, βασιζόμενη στην ορθολογική επεξεργασία των αληθειών της πίστης. Σταδιακά, ο ορθολογισμός μονοπώλησε τον τρόπο προσέγγισης του Θεού στην Δύση. Η παπική Εκκλησία εγκλωβίστηκε σε μια συγκεκριμένη φιλοσοφική Σχολή και ταυτίστηκε με αυτή. Έτσι, όταν οι επιστημονικές ανακαλύψεις του Κοπέρνικου, του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα επέφεραν την κατάρρευση της δυτικής μεσαιωνικής σκέψης, η παπική Εκκλησία αισθάνθηκε απειλημένη και αντέδρασε με βίαιο τρόπο. Εξαιτίας αυτών των εξελίξεων, ένας ολότελα καινούριος πολιτισμός έχει γεννηθεί στην Δύση.

Ο προτεσταντισμός συνθηκολόγησε μπροστά στην κοσμική εξουσία και διέγραψε την βασική του αρχή σύμφωνα με την οποία «η κοσμική εξουσία δεν δικαιολογείται να υπάρχει αν έρχεται σε αντίθεση με τις ηθικές αρχές». Και κάνοντας όλα αυτά, κατέστρεψε τα στοιχεία εκείνα που αποτέλεσαν τα βάθρα της ιουδαιο-χριστιανικής παράδοσης.

Στον Καλβινισμό αρχικά η σημασία της ηθικής προσπάθειας αποτελούσε σημαντικό μέρος του θρησκευτικού δόγματος. Αργότερα όμως, οι συνθήκες οδήγησαν τον διαμαρτυρόμενο άνθρωπο στο να δώσει μεγαλύτερη σημασία στην επαγγελματική προσπάθεια και τα αποτελέσματά της. Δηλαδή στην επιχειρηματική επιτυχία ή αποτυχία. Η επιτυχία ήταν σημάδι θείας χάρης. Η αποτυχία σημάδι θείας καταδίκης. Το νέο στοιχείο στη σύγχρονη κοινωνία ήταν πως οι άνθρωποι έφτασαν να ωθούνται προς την εργασία όχι τόσο από εξωτερική πίεση όσο από εσωτερικό καταναγκασμό. Αναμφίβολα ο καπιταλισμός δεν ήταν δυνατόν να αναπτυχθεί χωρίς αυτή τη διοχέτευση του μεγαλύτερου μέρους της ενεργητικότητας του ανθρώπου προς την κατεύθυνση της εργασίας.

Ο ανερχόμενος καπιταλισμός μολονότι σήμαινε και για τη μεσαία τάξη μεγαλύτερη ανεξαρτησία και πρωτοβουλία, αποτελούσε περισσότερο απειλή. Στις αρχές το 16ου αιώνα το άτομο της μεσαίας τάξης δεν μπορούσε ακόμα να αξιοποιήσει την «νέα ελευθερία» εξασφαλίζοντας αρκετή δύναμη και σιγουριά. Η ελευθερία συνεπαγόταν περισσότερο απομόνωση και προσωπική ασημαντότητα παρά δύναμη και βεβαιότητα. Παράλληλα τον πλημμύριζε έντονη μνησικακία για την πολυτελή διαβίωση και τη δύναμη των εύπορων τάξεων περιλαμβανομένης και της ιεραρχίας της καθολικής εκκλησίας.

Η διαμόρφωση του νέου χαρακτήρα κοινωνικής ηθικής, που ήταν αποτέλεσμα των οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών και ενισχυόταν από τα θρησκευτικά δόγματα, έγινε με τη σειρά του σημαντικός παράγοντας στη διάπλαση της παραπέρα κοινωνικής και οικονομικής εξέλιξης. Aυτό αποτυπώνεται στη φράση "Τον Θεό εμπιστευόμαστε" (In God we trust) που αναγράφεται πάνω στο αμερικανικό χαρτονόμισμα του δολλαρίου:

Οι ιδιότητες που πήγαζαν από αυτή τη διαμόρφωση χαρακτήρα, την υποχρέωση προς την εργασία, το πάθος της αποταμίευσης, η προθυμία να μετατρέψεις τον εαυτό σου σε όργανο για την επιτυχία σκοπών μιας εξω-προσωπικής εξουσίας, ο ασκητισμός και η επιβαλλόμενη αίσθηση του καθήκοντος, ήταν ακριβώς τα γνωρίσματα εκείνα που απαιτούσε ο Καλβινισμός από τον άνθρωπο, και που αναδείχθηκαν σε παραγωγικές δυνάμεις χωρίς τις οποίες θα ήταν αδιανόητη η σύγχρονη οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της καπιταλιστικής κοινωνίας έως σήμερα.

Από τα μέσα του 15ου αι. χάρη στην εντεινόμενη ανθρώπινη παρέμβαση αυξήθηκε σημαντικά η απόδοση της γεωργικής παραγωγής, με επακόλουθο την αύξηση του πληθυσμού της Ευρώπης. Ωστόσο, παράγοντες όπως: οι ανεπαρκείς καλλιεργητικές μέθοδοι και η στέρηση λιπάσματος για τη γη από τον περιορισμό της κτηνοτροφίας, κατέδειξαν την ανεπάρκεια της αγροτικής παραγωγής να ακολουθήσει την πληθυσμιακή αύξηση. Απόρροια ήταν η εκτίναξη των τιμών των αγροτικών προϊόντων, η μείωση των ρυθμών ανάπτυξης της παραγωγής, και, τέλος, η στασιμότητα της δεκαετίας του 1650.

Την ίδια περίοδο, η αγροτική κοινωνία της Ευρώπης γνώρισε βαθιές αλλαγές. Η εμπορευματοποίηση της γης από αστικά κεφάλαια ή από τους πλουσιότερους αγρότες, η συγκέντρωση τεράστιων εκτάσεων στα χέρια των πλουσιότερων, η συρρίκνωση της ισχύος των αγροτικών κοινοτήτων σε συνδυασμό με την «επανάσταση των τιμών» επέφερε εντεινόμενη πόλωση στο εσωτερικό των αγροτικών κοινωνιών, ανάμεσα στα εύπορα στρώματα & την πλειοψηφία των προλεταρίων, ενώ τα μεσαία στρώματα εξαφανίστηκαν.

Τα άφθονα εργατικά χέρια αποτελούσαν φθηνό εργατικό δυναμικό. Έτσι, οι μεγαλογαιοκτήμονες –πλην εξαιρέσεων- προτιμούσαν τις επενδύσεις στην αγορά γης, παρά στις αμφιβόλου αποτελεσματικότητας νέες μεθόδους & τεχνικές αύξησης της παραγωγικότητας.

Οι πλουσιότεροι χωρικοί μιμούνταν τον τρόπο ζωής και την οικονομική συμπεριφορά των αριστοκρατών & των αστών, επενδύοντας σε τοκογλυφικές δραστηριότητες ή ξοδεύοντας ποσά στον πολυτελή τρόπο διαβίωσης. Εξάλλου, η μεγάλη μάζα προλεταρίων λειτουργούσε ανασχετικά για την βελτίωση των μεθόδων & της εξειδίκευσης της παραγωγής σε νέα προσοδοφόρα προϊόντα, λόγω του χαμηλού παραγωγικού κόστους που αντιπροσώπευαν.

Από τo Β’ μισό του 15ου αι. έως περίπου τo 1650, η παραγωγή του κατασκευαστικού τομέα σε πόλεις & ύπαιθρο, ακολούθησε επίσης ανοδική πορεία. Πιο χαρακτηριστικά φαίνονταν στο χώρο της υφαντουργίας, αλλά θετικές επιδόσεις παρουσίαζαν επίσης, η μεταλλουργία, τα ορυχεία & τα μεταλλεία και άλλοι κλάδοι.

Η ανάπτυξη του κατασκευαστικού τομέα, ως απάντηση στις απαιτήσεις της αγοράς, άλλαξε το παραδοσιακό αγροτικό τοπίο & αναζωογόνησε τον αστικό αγροτικό τομέα, έπειτα από την καταστροφή που είχε σπείρει η πανώλη κατά τον 14ο αι. Άξιο επισήμανσης είναι πως η ανάπτυξη του κατασκευαστικού τομέα ήταν άνιση & ασυνεχής, με την παρακμή μεγάλων κέντρων & την ανάπτυξη νέων.

Η ανάπτυξη του ευρωπαϊκού κατασκευαστικού τομέα καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις διακυμάνσεις της ζήτησης. Η επέκταση σε εξωευρωπαϊκές περιοχές υπήρξε παράγοντας καίριας σημασίας. Ωστόσο, η διεύρυνση της ευρωπαϊκής αγοράς προς νέους κόσμους εκτός από ενίσχυση, επέφερε και εξάρτηση του ευρωπαϊκού κατασκευαστικού τομέα από τις εξαγωγές προς τις κτήσεις, με αρνητικές επιπτώσεις λόγω δραματικών διακυμάνσεων στη ζήτηση. Γεγονός αποτελεί πως η αναδυόμενη παγκόσμια οικονομία επηρέασε καθοριστικά την ευρωπαϊκή κατασκευαστική παραγωγή μόνο προς τα τέλη του 17ου & αρχές 18ου αι.

Η ανάπτυξη του ευρωπαϊκού κατασκευαστικού τομέα καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από εγγενείς παραμέτρους στις ευρωπαϊκές κοινωνίες & οικονομίες. Η πληθυσμιακή αύξηση μεταξύ 1500-1600, η σημαντική διεύρυνση του κατεξοχήν καταναλωτικού αστικού χώρου, η αύξηση εισοδήματος των ευπορότερων στρωμάτων σε πόλη & ύπαιθρο αποτέλεσαν τις κινητήριες δυνάμεις για την ανάπτυξη. Καίριος υπήρξε και ο ρόλος του κράτους και ιδιαίτερα σε κλάδους σχετικούς με τον πόλεμο. Η διακίνηση αγαθών και η διάδοση της τεχνογνωσίας επηρεάστηκαν από τους θρησκευτικούς διωγμούς, λόγω μετακίνησης χιλιάδων ανειδίκευτων & ειδικευμένων τεχνιτών, καθώς και μετακίνησης μεγάλων κεφαλαίων. Κύριες ωφελημένες ήταν οι Προτεσταντικές χώρες. Παράλληλα εμφανίστηκαν νέοι κατασκευαστικοί κλάδοι με στόχο τη μαζική παραγωγή φθηνών προϊόντων, με σημαντικότερο κλάδο αυτόν της τυπογραφίας. Η τελευταία επεκτάθηκε πανευρωπαϊκά, παρά την αντίσταση της συντεχνίας των γραφέων και ως τον 16ο αι υπήρχαν τυπογραφεία σε τουλάχιστον 250 πόλεις.

Στον σχετικά νέο τομέα της μεταλλουργίας, το κόστος εξόρυξης μειώθηκε αρκετά, λόγω τεχνολογικών ανακαλύψεων (π.χ. υψικάμινος). Αντίθετα, στους πιο εδραιωμένους κλάδους, όπως η υφαντουργία, η έμφαση δόθηκε στην κατασκευή νέων προϊόντων, βασισμένων περισσότερο στην υπαρκτή τεχνολογία. Σημαντική ώθηση του ευρωπαϊκού κατασκευαστικού τομέα συντελέστηκε και λόγω της σημαντικής μείωσης του κόστους συναλλαγών, εξαιτίας της μεγαλύτερης ασφάλειας, των τεχνολογικών καινοτομιών στα μέσα μεταφοράς, της ανάπτυξης εξειδικευμένων εταιρειών για την πραγματοποίηση των συναλλαγών, και της πτώσης των επιτοκίων δανεισμού στα μέσα του 15ου αι.

Στο τέλος του 16ου αι., η ανάπτυξη του ευρωπαϊκού κατασκευαστικού τομέα ανασχέθηκε ή και ανατράπηκε, λόγω της «επανάστασης των τιμών» που μείωσε δραστικά τη ζήτηση. Η κρίση του 16ου αι. επιφέρει στροφή στην κατασκευή ειδών πολυτελείας. Ωστόσο, και πάλι, ο τομέας παραγωγής ειδών πολυτελείας υπήρξε αρκετά μικρός, ώστε να αντισταθμίσει τη γενικότερη κρίση του κατασκευαστικού χώρου.

Η επιδείνωση της οικονομικής κρίσης έπληξε σφοδρά συγκεκριμένους κλάδους όπως η υφαντουργία, και περιοχές όπως η Μεσόγειος. Παράμετροι που επηρέασαν την ανάπτυξη του κατασκευαστικού τομέα: α) Δημογραφική ανάπτυξη, β) Κρατική πολιτική, γ) μετανάστευση λόγω Μεταρρύθμισης.

Εξαίρεση από την οικονομική κρίση αποτέλεσαν οι περιοχές: Κάτω Χώρες (που θα γίνονταν η μεγαλύτερη βιομηχανική δύναμη της Ευρώπης), η Βόρεια Γαλλία & η Αγγλία. Στον 16ο αι., άλλες περιοχές της Δύσης εκμηχανίστηκαν ραγδαία και άλλες ήδη εκμηχανισμένες παρήκμασαν. Κυρίως όμως η κρίση, μεταφέρει το ευρωπαϊκό κέντρο βάρους της Οικονομίας από τη Μεσόγειο στη Β.Δ. Ευρώπη, που θα αναδεικνύονταν σε επίκεντρο της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Oι κατά βάσιν αγροτικές ευρωπαϊκές οικονομίες & κοινωνίες επηρέαζαν αναπόφευκτα τη βιομηχανική ανάπτυξη, καταρχήν στον τομέα της κατανάλωσης. Οι διογκωμένες απαιτήσεις των μεγαλογαιοκτημόνων, περιόρισαν την καταναλωτική δύναμη των αγροτών. Η εξέλιξη εκτός από την στροφή στην παραγωγή ειδών πολυτελείας, επέφερε στον υπόλοιπο κατασκευαστικό τομέα στροφή στη μειωμένου κόστους παραγωγή φθηνών αγαθών για μαζική κατανάλωση από τα ασθενέστερα στρώματα.

Επίσης, οι αγροτικές δομές επηρεάζουν την αγορά εργασίας του κατασκευαστικού τομέα, είτε προμηθεύοντας με μεγάλες μάζες υποαπασχολούμενων και άνεργων μεροκαματιάρηδων, είτε αντίθετα, ανακόπτοντας την εισροή εργατικών χεριών, σε περιοχές που κυριαρχούσε το σύστημα της οικογενειακής καλλιέργειας ή η αναβιωμένη δουλεία (Ανατολική Ευρώπη) ενώ οι εμπορικές δομές επενεργούν καταλυτικά στην ανάπτυξή του. Άλλος παράγοντας εξάρτησης του κατασκευαστικού τομέα αποτέλεσαν οι περβάλλουσες εμπορικές δομές. Σε περιοχές όπου οι εμπορικές κοινότητες είχαν εμπλακεί με το παγκόσμιο εμπόριο, είχαν πρόσβαση στη διεθνή αγορά, σε συνάρτηση με τη μείωση του κόστους συναλλαγών και τις ευνοϊκές χρηματοπιστωτικές συνθήκες, εξασφάλιζαν υψηλά ποσοστά βιωσιμότητας & ανάπτυξης του κατασκευαστικού τομέα.

Εξάλλου, η αποδυνάμωση των συντεχνιών έλυνε τα χέρια των εμπόρων στην ελεύθερη διαχείριση τόσο της εργατικής δύναμης όσο και προσφερόμενης τεχνολογίας. Ωστόσο, οι συντεχνίες της πρώιμης νεότερης περιόδου δεν ήταν «αντικαπιταλιστικές» ούτε «εχθροί της βιομηχανικής ανάπτυξης», δεδομένου του ότι, με την εκπαίδευση ειδικευμένου προσωπικού και με τους ποιοτικούς ελέγχους της παραγωγής, συνέβαλαν στην εδραίωση εξειδικευμένων τομέων κατασκευής προϊόντων υψηλής ποιότητας.

Στην Ανατολική Ευρώπη η κυριαρχία των αγροτικών δομών που περιόριζαν τις δυνατότητες κατανάλωσης κατασκευασμένων –κυρίως εισαγόμενων- αγαθών, ανέκοψε την εκμηχάνιση & την ανάπτυξη του κατασκευαστικού τομέα.

Στη Μεσόγειο, οι συνθήκες είχαν αρχικά ευνοήσει την ανάπτυξη του κατασκευαστικού τομέα, αλλά σταδιακά άλλαξαν εις βάρος του. Καίριας σημασίας ήταν οι περιορισμοί στην παροχή εργατικής δύναμης, οι υπέρογκες οικονομικές απαιτήσεις φεουδαρχών & κράτους, και η από- αστικοποίηση των τελών του 16ου αι.

Αντίθετα, στη Δυτική Γερμανική Αυτοκρατορία, στη Γαλλία και στις νότιες Κάτω Χώρες, η υψηλή παραγωγικότητα της γεωργίας, οι μετριοπαθείς απαιτήσεις των αρχόντων, η ενισχυτική για την εκμηχάνιση κρατική πολιτική και η δημογραφική ανάπτυξη συνέβαλαν στην επέκταση του κατασκευαστικού τομέα, μέχρι να ανακοπεί από την αντιστροφή του κλίματος, λόγω επιβράδυνσης ή στασιμότητας της αγροτικής παραγωγής.

Προϋποθέσεις για ανάπτυξη της εκμηχάνισης έχουν κυρίως οι Κάτω Χώρες και η Αγγλία, λόγω: α) Αποδοτική γεωργικής παραγωγής που δημιουργεί αγορά κατασκευασμένων προϊόντων και ευνοεί τη ροή εργατικού δυναμικού, β) Ύπαρξης αναπτυγμένων και επιθετικών εμπορικών τομέων με χαμηλή φορολογία.

Η ανάπτυξη της Αγγλίας βασίστηκε στο εργατικό δυναμικό, ενώ εκείνη της Ολλανδίας στην τεχνολογία. Και στις δύο χώρες, αλλά και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές περιοχές, η προοπτική της εκμηχάνισης άλλαξε τις παραγωγικές σχέσεις, με αποτέλεσμα την εμφάνιση πλήθους διεκδικήσεων, κυρίως από τους εργαζόμενους. Στην πρώιμη νεότερη περίοδο, διάφοροι παράγοντες συντέλεσαν στην απώλεια της αυτονομίας των τεχνιτών ως ανεξάρτητων παραγωγών και στην υπαγωγή τους στο έλεγχο των εμπόρων. Οι βασικοί λόγοι υπήρξαν οι εξής: α) Έλλειψη διαθέσιμων πρώτων υλών, β) υπέρογκος δανεισμός, λόγω μικρότερης τιμής των κατασκευασμένων προϊόντων συγκριτικά με τρόφιμα και πρώτες ύλες, γ) Δυσκολία πρόσβασης στην αγορά, με αποτέλεσμα την χρησιμοποίηση μεσαζόντων εμπόρων, δ) Ανάπτυξη οικοτεχνίας ως ανταγωνιστικού κατασκευαστικού τομέα.

Ο «καπιταλισμός» του 16ου αι. αποτελούσε ακόμα εναλλακτική και όχι κύρια μορφή οικονομικής οργάνωσης, καθώς δεν είχαν ακόμα μετασχηματιστεί δραστικά οι υπάρχουσες οικονομικές δομές.

Φορείς καπιταλιστικών αντιλήψεων αποτελούσαν οι έμποροι, που συνέβαλαν στην συγκεντροποίηση, τον εξορθολογισμό της παραγωγής, την ανάδυση της μισθωτής εργασίας, επένδυση κεφαλαίου στην τεχνολογία, προσανατολισμό στη διεθνή αγορά κλπ. Ωστόσο, ο καινοφανής οικονομικός & κοινωνικός μετασχηματισμός που συνδέθηκε με την εδραίωση του καπιταλισμού, υπήρξε μια μακροχρόνια, επίπονη & ανομοιογενής διαδικασία.

Λουθηρανισμός-Καλβινισμός- Αγγλικανικός πουριτανισμός :το επάγγελμα ως θεϊκά δοσμένη αποστολή

Με τον Λούθηρο εδραιώνεται η ιδέα του επαγγέλματος ως έργου ζωής, ως αποστολής θεϊκά δοσμένης. Η επαγγελματική εργασία/θέση είναι το κατεξοχήν καθήκον που όρισε ο Θεός. Με τη θρησκευτική μεταρρύθμιση έχουμε έναν ηθικό τονισμό και μια θρησκευτική κύρωση της οργανωμένης εγκόσμιας εργασίας σε ένα επάγγελμα. Η ολοκλήρωση αυτής της στροφής στον εγκόσμιο ασκητισμό επιτεύχθηκε με τον καλβινισμό και άλλες προτεσταντικές αιρέσεις. Η αλλαγή της σχέσης απέναντι στην εργασία είχε να αντιπαλέψει την κερδοσκοπική μορφή του καπιταλισμού και την «παραδοσιοκρατία». Η κυριαρχία της παραδοσιακής αντίληψης και πρακτικής της εργασίας δεν επέτρεπε την εντατική χρήση της.

Σύμφωνα με το δόγμα του προκαθορισμού, η μοίρα του ανθρώπου είναι προκαθορισμένη και άδηλη. Η απάντηση στο ερώτημα «εκλεκτός ή καταδικασμένος» ήταν η διατήρηση της πίστης και η εκπλήρωση της εγκόσμιας (επαγγελματικής) αποστολής, της δοσμένης από τον θεό. Η πίστη αποδεικνύεται με την εγκόσμια, επαγγελματική άοκνη προσπάθεια και μόνο μέσω της ακούραστης εργασίας και της επαγγελματικής επιτυχίας μπορεί ο πιστός να αντλήσει σημάδια της θείας χάριτος.

Η επαγγελματική επιτυχία δημιουργεί την παρώθηση για εργατικότητα και για συστηματική, μεθοδική, έλλογη οργάνωση της εργασίας. Η ασκητική συμπεριφορά συνίσταται σε ένα ορθολογικό σχέδιο ζωής του πιστού. Το κίνητρο για μεθοδικό, συστηματικό έλεγχο της κατάστασης του ατόμου και της θείας χάριτος στην καθημερινή συμπεριφορά διαποτίζει τηνεγκόσμια, καθημερινή ζωή με ευσέβεια και ασκητισμό.

Η επιταγή της διαρκούς και αδιάλειπτης εργασίας συνδυάζεται με την εγκράτεια και την αποχή από τις απολαύσεις και τις ηδονές της «φυσικής ζωής», και όχι με την επιδίωξη του κέρδους. Εντούτοις το παραγόμενο από την οικονομική/επαγγελματική δραστηριότητα κέρδος νομιμοποιείται ως "από θεού δώρο". Η εσωτερική ηθική εμπόδιζε την εμπορευματοποίηση της οικονομικής ζωής, καθώς αποκλείονταν το κυνήγι του κέρδους και προωθούνταν η αμοιβαιότητα, οι δεσμοί αλληλεγγύης και η εμπιστοσύνη (trust).