Φιλολογικά Μαθήματα Λυκείου: COMMEDIA DELL' ARTE, της αποφοίτου μας Κωνσταντίνας Σκήπου

Commedia dell’ arte ονομάζεται το λαϊκό θέατρο το οποίο αναπτύχθηκε στην αναγεννησιακή Ιταλία το 1550 και έδυσε με το τέλος της κυριαρχίας της Γαληνότατης το 1750. Το όνομα προκύπτει από την συντόμευση του όρου commedia dell’arte all’ improvvisο, που σημαίνει η «κωμωδία της τέχνης του αυτοσχεδιασμού». Ακόμα, πρόκειται για ένα αυτοσχεδιαστικό και εξαιρετικά καινοτόμο θέατρο που συνδέεται στενά με το θέατρο του σώματος. Τέλος, έχει επηρεάσει σημαντικά πρόσωπα των μετέπειτα χρόνων όπως ο Σαίξπηρ και ο Charlie Chaplin.

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το πως δημιουργήθηκε το συγκεκριμένο είδος θεάτρου. Μία από αυτές υποστηρίζει ότι προέκυψε σαν μία μορφή αντίδρασης στην Ιταλική πολιτοοικονομική κρίση εκείνης της εποχής. Άλλη θεωρία συσχετίζει την έναρξη της με το καρναβάλι της Βενετίας, καθώς το 1570 ο Andrea Calmo δημιούργησε τον πρόδρομο του Πανταλόνε, ενός απ’ τους χαρακτήρες της commedia dell’ arte, τον Il Magnifico (επίθετο "ο Μεγαλοπρεπής" που είχε αποδοθεί στον ιταλό άρχοντα Λορέντζο των Μεδίκων, στην Αναγέννηση) .Αν και στην αρχή οι χαρακτήρες δεν δημιουργούνταν με μάσκα, το καρναβάλι της Βενετίας αποτέλεσε την αιτία της χρήσης μάσκας σ΄ αυτό το είδος θεάτρου.

Το εύθυμο αυτό είδος θεάτρου είναι βασισμένο στους αυτοσχεδιασμούς των επαγγελματιών ηθοποιών πάνω σε συγκεκριμένους χαρακτήρες. Ο κάθε ηθοποιός έπλαθε μόνος τον ρόλο του, καθώς δημιουργούσε το κοστούμι, τη μάσκα, τις ιδιαιτερότητες της φωνής του και τη στάση του σώματός του. Οι ηθοποιοί έπρεπε να διαθέτουν ευλυγισία και χορευτικές ικανότητες. Ο ηθοποιός διαδραμάτιζε τον ίδιο ρόλο καθόλη τη διάρκεια της καριέρας του, γι΄ αυτό και είχε τη δυνατότητα να τον τελειοποιήσει.

Με την Commedia dell’ arte δημιουργούνται για πρώτη φορά δημιουργούνται θίασοι. Οι θίασοι αποτελούνταν από 5 έως 25 επαγγελματίες ηθοποιούς, οι οποίοι έπαιζαν πλανόδιοι σε αυλές αρχοντικών και σε πλατείες χωριών. Οι παραστάσεις ήταν υπαίθριες και αρχικά οι εξέδρες πρόχειρα στημένες, όμως στις αρχές του 17ου αιώνα απομακρύνθηκαν από τις αυτοσχέδιες σκηνές. Στις παραστάσεις υπήρχε μόνο ένας συγκεκριμένος καμβάς, τον οποίο οι ίδιοι εμπλούτιζαν με αυτοσχεδιασμό και διάλογο. Σημαντικό να αναφερθεί είναι ότι οι θίασοι της Commedia dell’ arte περιλάμβαναν και γυναίκες. Από τους πιο διάσημους θιάσους είναι αυτός των Accesi, των Confidenti, των Deziosi, των Gelosi και των Fedeli.

Οι ρόλοι ήταν στερεότυποι και οι πιο γνωστές κατηγορίες αυτών των χαρακτήρων είναι οι ερωτευμένοι, οι ηλικιωμένοι, τα ζιζάνια- πονηροί υπηρέτες και οι καρατερίστες.

1) Ο Αρλεκίνος

Γνωστός και ως «ο μικρός διάβολος», ο Αρλεκίνος έχει ρόλο υπηρέτη σε άλλους χαρακτήρες όπως ο Πανταλόνε, ο Ντοτόρε και ο Καπιτάνο, ενώ χαρακτηρίζεται ως πονηρός, χωρατατζής, ψεύτης, αναιδής και κλέφτης πουγκιών ή της τιμής των γυναικών. Δημιουργήθηκε στη Γαλλία τον 16ο αιώνα.

2) Η Κολομπίνα

Η Κολομπίνα αποτελεί την πιο γνωστή υπηρέτρια. Χαρακτηρίζεται ως εύθυμη, ζωηρή, πανούργα και ψεύτρα. Αν και είναι πόθος για πολλούς άνδρες συνήθως γίνεται ζευγάρι με τον Αρλεκίνο.

3) Ο Ντοτόρε: Καθώς το όνομα του στα ιταλικά σημαίνει σοφολογιότατος και γιατρός, ο Ντοτόρε είναι πολυδιαβασμένος και σχολαστικός, ενώ πατρίδα του είναι η μητέρα των γραμμάτων, η Μπολόνια.

4) Ο Πιερότος : Πρόκειται για έναν λυπημένο κλόουν, βασανισμένο και πονεμένο από τον ερωτά του για την Κολομπίνα, επειδή τον παρατάει για τον Αρλεκίνο. Χαρακτηρίζεται αφελής, ανόητος, τίμιος και ειλικρινείς.

5) Ο Καπιτάνο: Το όνομά του σημαίνει Καπετάν Τρομάρας. Χαρακτηρίζεται ως φοβητσιάρης, χαζός, ψευτοπαλληκαράς και υπερβολικός.

6) Ο Πανταλόνε: Ο Πανταλόνε είναι ένας γεροτσιγκούνης έμπορος, ο οποίος βρίσκεται σχεδόν πάντα ερωτευμένος με μια νεαρή κοπέλα ή είναι πατέρας κάποιας νεαρής κοπέλας. Χαρακτηρίζεται ως ζηλιάρης, πικρόχολος, γκρινιάρης, ενώ χαρακτηριστικά του είναι να φτύνει και να βήχει. Από τον συγκεκριμένο χαρακτήρα είναι εμπνευσμένος ο κατά φαντασίαν ασθενής του Μολιέρου.

7) Ο Πουλτσινέλο: Το όνομά του προέρχεται από την ιταλική λέξη pulcino, που σημαίνει κοτοπουλάκι, λόγω της γαμψής του μύτης. Χαρακτηρίζεται ως πανούργος, μοχθηρός, κύρια άμυνά του να παριστάνει τον χαζό ώστε να μαθαίνει τι συμβαίνει, αν και είναι λιγότερο έξυπνος και περισσότερο βάρβαρος από τους πονηρούς υπηρέτες.

8) Ο Μπριγκέλα: Μετά τον Αρλεκίνο, είναι το δεύτερο πιο σημαντικό ζιζάνιο. Τα χαρακτηριστικά του είναι κοινά με του Αρλεκίνου μόνο που ο συγκεκριμένος είναι πιο χωριάτης, πιο ψεύτης και λιγότερο έξυπνος.