Η ΑΦΥΠΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ (Α') : ΠΟΛΕΙΣ, ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ, ΤΑΞΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Ήδη από τον 12ο αιώνα είχαν αρχίσει να σημειώνονται οι κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές που επρόκειτο να οδηγήσουν στους Νέους Χρόνους: η πρώτη από τις μεταβολές αυτές είχε επίκεντρο τις πόλεις, όπου αναζωπυρώθηκε το εμπόριο κι επανεμφανίστηκε το χρήμα ως ανταλλακτικό μέσο. Έτσι, η γη έπαυσε να αποτελεί το μοναδικό μέτρο αξίας, γεγονός που αποδυνάμωσε ακόμη περισσότερο το φεουδαρχικό σύστημα, το οποίο βρισκόταν ήδη σε βαθιά κρίση.

To παράδειγμα της Βουδαπέστης: τα φεουδαρχικά δικαιώματα στα αστικά κέντρα περιορίστηκαν, ενώ αντίθετα ενισχύθηκε ο πολιτικός ρόλος της νέας κοινωνικής ομάδας των εμπόρων, βιοτεχνών και τραπεζιτών, δηλαδή της πρώιμης αστικής τάξης.

Τις δραστηριότητες της νεόκοπης αστικής τάξης ευνόησαν και οι Σταυροφορίες, οι οποίες αποτέλεσαν διέξοδο των Ευρωπαίων από την απομόνωση τους και αποκατέστησαν την επικοινωνία της Δύσης με την Ανατολή. Από τις εξελίξεις αυτές δέχθηκαν ισχυρά πλήγματα η φεουδαρχία και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, καθώς η θέση τους άρχισε να κλονίζεται από την εδραίωση εθνικών μοναρχιών και από την ανάδειξη των νέων οικονομικών και κοινωνικών δυνάμεων.

η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία , για να κερδίσει τη μάχη με τις νέες πνευματικές δυνάμεις, επιδίωξε να θέσει υπό τον έλεγχο της τα Πανεπιστήμια, όπου επιχείρησε να συμφιλιώσει το θρησκευτικό δόγμα με τη φιλοσοφία και την κλασική επιστημονική παράδοση, καθώς και με τον αραβικό πολιτισμό, προκειμένου να ανανεώσει τον πνευματικό της οπλισμό. Οι πνευματικές ζυμώσεις ξεπέρασαν σε πολλά Πανεπιστήμια τα δογματικά όρια και προχώρησαν στην έρευνα του φυσικού κόσμου.

Το νέο πνεύμα της αναζήτησης δεν περιορίστηκε στους κύκλους των διανοουμένων. Οι Ευρωπαίοι του 13ου και του 14ου αιώνα, στην προσπάθειά τους ανοίξουν νέους εμπορικούς δρόμους στην Ανατολή, άρχισαν να εξερευνούν τον κόσμο της Ανατολής και να διευρύνουν τους ορίζοντές τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ταξίδι του βενετού Μάρκο Πόλο στην Ασία (1271-1295).

ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ: Το 1277, ο επίσκοπος των Παρισίων καταδικάζει "τις πλάνες" που διδάσκονται στο πανεπιστήμιο της πόλης. Να διαβάσετε το κείμενο του επισκόπου που ακολουθεί και να καταγράψετε τα συμπεράσματά σας:μέχρι ποιου σημείου μπορούσε να φθάσει η πνευματική ελευθερία σύμφωνα με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία; "Μερικοί φοιτητές του Παρισιού έχουν την τόλμη να συζητούν στις σχολές ορισμένες πλάνες ή μάλλον παραληρήματα και ανόητες ύβρεις. Βέβαια, τονίζουν ότι αυτές οι απόψεις είναι αληθείς ως προς τη φιλοσοφία, αλλά αναληθείς ως προς την καθολική πίστη, σαν να είναι δυνατό να έχουμε δύο αλήθειες εντελώς αντίθετες μεταξύ τους και να υπάρχει μια αλήθεια για τους ειδωλολάτρες φιλοσόφους αντίθετη με την αλήθεια των Αγίων Γραφών. Επειδή μια ανόητη φλυαρία μπορεί να προκαλέσει πλάνη στους απλούς ανθρώπους, απαγορεύουμε απολύτως να γίνονται τέτοιες συζητήσεις, καταδικάζουμε σε απομόνωση αυτές τις πλάνες και αφορίζουμε αυτούς που τις δίδαξαν εν μέρει ή εν όλω". (Etienne Tempier, Επίσκοπος Παρισιού, Άριστοτελισμός και Σχολαστικισμός', 1277).

Η πορεία προς τη διαμόρφωση εθνικών κρατών και ο έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των μοναρχών οδήγησαν τις ευρωπαϊκές χώρες στην ανάληψη πρωτοβουλιών για την ενίσχυση του εμπορίου τους και της οικονομικής τους δύναμης. Μέσα στο πλαίσιο αυτό τα περισσότερα οργανωμένα εξερευνητικά ταξίδια χρηματοδοτήθηκαν άμεσα ή έμμεσα από ηγεμόνες. Η Ισπανία και η Πορτογαλία, εκμεταλλευόμενες και την πλεονεκτική γεωγραφική θέση τους, πρωτοστάτησαν στον τομέα αυτό. Τα υπερπόντια ταξίδια διευκολύνθηκαν από την τελειοποίηση των τεχνικών μέσων πλεύσης και προσανατολισμού, της πυξίδας, του αστρολάβου και του πορτολάνου. Ταυτόχρονα στην ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας συνέβαλε και η ναυπήγηση ενός νέου τύπου πλοίου, της καραβέλας, που είχε μεγαλύτερη χωρητικότητα και ταχύτητα και ήταν περισσότερο ασφαλές.

Στις ιταλικές πόλεις του Μεσαίωνα οι δημοτικές αρχές κατά κανόνα στηρίζονταν στις οργανώσεις των τεχνιτών. Ομάδες συντεχνιών είχαν το δικαίωμα να κατέχουν ορισμένες έδρες του συμβουλίου. Στις συντεχνίες των τεχνιτών συναντάμε μια περίτεχνη ιεραρχία κοινωνικής θέσης, καθώς τα μέλη τους δεν ήταν όλοι χειρώνακτες.

Πώς, όμως, δομείται στον ανθρώπινο νου ο ΧΩΡΟΣ της Ιστορίας; Στην τύχη επιλέγω ως ιστορική περίοδο τον ύστερο Μεσαίωνα.

Ένας χάρτης της Φλωρεντίας είναι απαραίτητος, ώστε να έχουμε μια νοητική εικόνα του γεωγραφικού ΧΩΡΟΥ όπου συμβαίνουν τα όσα διδάσκονται στην Ιστορία . Κατόπιν, η Φλωρεντία πρέπει να τοποθετηθεί σε έναν ευρύτερο χάρτη (της Ιταλίας, αρχικά, και της γης, αμέσως μετά). Πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο χάρτης με τα σύνορα των χωρών αλλάζει διαρκώς, κάθε χρόνο σχεδόν. Ιδιαίτερα στις ιστορικές περιόδους με μεγάλες επιδρομές, κατακτήσεις, αλλαγές συνόρων .

Η κοινωνική ιεραρχία πρέπει να αποδοθεί με κάποια σκάλα (κλίμακα), ή με τη συνήθη μορφή της "κοινωνικής πυραμίδας":

Tώρα προχωρούμε στην παράθεση των πληροφοριών σχετικά με τις συντεχνίες. Στη Φλωρεντία υπήρχαν επτά «μεγάλες» συντεχνίες, μια από τις οποίες ήταν των δικαστών και συμβολαιογράφων. Το 1293 είχαν αναγνωριστεί επίσημα άλλες πέντε «μεσαίες» συντεχνίες και εννέα «κατώτερες». Σε κάθε συντεχνία υπήρχαν διαβαθμίσεις μεταξύ των μελών: από τους πλούσιους χονδρεμπόρους που έλεγχαν την προσφορά μέχρι τους πιο φτωχούς τεχνίτες που ουσιαστικά παρήγαν τα αγαθά. Στις βόρειες πόλεις, αφότου οι συντεχνίες των τεχνιτών απέκτησαν πολιτική εξουσία τον 14ο αιώνα, οι συντεχνίες του τύπου τον οποίο συναντούμε και αλλού στην Ιταλία κυριάρχησαν στις περισσότερες διοικήσεις των πόλεων.

Παράλληλα με τις διαβαθμίσεις κύρους μεταξύ των διαφόρων συντεχνιών, οι περισσότερες είχαν και εσωτερική ιεραρχία με μάστορες, κάλφες και μαθητευόμενους. Οι μαθητευόμενοι ήταν νεαρά άτομα, συνήθως αγόρια, που μαθήτευαν πλάι σ' εναν μάστορα, συνήθως στην αρχή της εφηβείας τους, αφού είχαν μάθει μερικά γράμματα στο σχολείο. Αρχικά ο μαθητευόμενος εκτελούσε στο κατάστημα του μάστορα χειρωνακτικές εργασίες που δεν απαιτούσαν ιδιαίτερη ειδίκευση, αλλά με τον καιρό μάθαινε την τεχνική του επαγγέλματος. Η διάρκεια της μαθητείας παρουσίαζε μεγάλη διακύμανση μεταξύ των διαφόρων συντεχνιών και των διαφόρων πόλεων, από ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα δύο ετών, που απαιτούσαν πολλοί ξυλουργοί, μέχρι οκτώ χρόνια ή και περισσότερα για έναν έμπειρο χρυσοχόο. Σε αυτό το σημείο σάς δίνω μιαν απεικόνιση του ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ όπου κινούνταν όλοι αυτοί οι επιτηδευματίες, δηλαδή οι τεχνίτες.

Aυτή είναι μια απεικόνιση που προέρχεται από μικρογραφία ιστορημένου χειρογράφου. Ακολουθεί μια "πλαστή" απεικόνιση, δηλαδή μια σύγχρονη αναπαράσταση του κοινωνικού χώρου μιας μεσαιωνικής αγοράς:

Μετά την ολοκλήρωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης, ο μαθητευόμενος εργαζόταν συνήθως ως μισθωτός τεχνίτης ή μεροκαματιάρης. Όταν ένας μάστορας χρειαζόταν πρόσθετους εργάτες, προσλάμβανε τεχνίτες σε ημερήσια ή εβδομαδιαία βάση, αλλά η σταθερή απασχόληση ήταν σπάνια. Ένας μισθωτός τεχνίτης μπορούσε να κάνει οικονομίες και να προσπαθήσει να γίνει κάποια στιγμή μάστορας, αλλά στα τέλη του 13ου αιώνα αυτό ήταν πια μάλλον δύσκολο, και πολλοί τεχνίτες εργάζονταν όλη τους τη ζωή ως μεροκαματιάρηδες. Ωστόσο, ένας νέος με τις κατάλληλες διασυνδέσεις μπορούσε και να παρακάμψει το στάδιο της παροχής μισθωτής εργασίας και να γίνει μάστορας μετά τη μαθητεία του. Ο μάστορας ήταν μέλος της συντεχνίας με πλήρη δικαιώματα. Είχε το δικαίωμα να διατηρεί δικό του κατάστημα, να προσλαμβάνει μισθωτούς τεχνίτες και να εκπαιδεύει μαθητευόμενους. Στο ξεκίνημα της σταδιοδρομίας του, ο μάστορας έπρεπε να παρουσιάσει στους παλαιότερους μάστορες της συντεχνίας το «αριστοτέχνημά» του.

Το ποια εμπορεύματα θα εξάγονταν το αποφάσιζαν τα συμβούλια των πόλεων, ιδίως για τα επαγγέλματα που παρήγαν υφάσματα, που απαιτούσαν την εργασία πολυάριθμων ειδικών προτού εξαχθούν από την πόλη. Αφού τα υφάσματα και τα άλλα προϊόντα είχαν περάσει από την επιθεώρηση των αρμόδιων αρχών και μπορούσαν να εξαχθούν, σφραγίζονταν ώστε να πιστοποιηθεί η καλή τους ποιότητα. Καθώς οι πόλεις ήταν περιτειχισμένες και η πρόσβαση γινόταν μόνο από ελεγχόμενες πύλες, οι επιθεωρήσεις δεν ήταν διόλου τυπικές. Από αυτή την άποψη, οι πόλεις και οι συντεχνίες περιφρουρούσαν ως κόρην οφθαλμού τα προνόμιά τους, επειδή η υπόληψη και η πελατεία του καθενός μπορούσε να χαθεί από έναν και μοναδικό τεχνίτη που θα παρήγαγε ελαττωματικό εμπόρευμα το οποίο θα περνούσε απαρατήρητο από την επιθεώρηση. Ασφαλώς, το μέλημα για την ποιότητα ήταν συχνά ένα πρόσχημα ώστε τα μέλη μιας ελίτ να συγκεντρώνουν όλο το εισαγωγικό εμπόριο.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Τι συμπεραίνεις για την ταξική διαστρωμάτωση της μεσαιωνικής πόλης από τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής υφασμάτων;

Ας δούμε τώρα τον ΤΡΟΠΟ ΟΧΥΡΩΣΗΣ μιας μεσαιωνικής πόλης: η φωτογραφία είναι από τη Βιντσέντζα

Οι πόλεις της Μεσογείου είχαν σημαντική εσωτερική αγορά και εδώ διαμετακομίζονταν προϊόντα του Βορρά που προορίζονταν για το Βυζάντιο και τον ισλαμικό εμπορικό κόσμο. Η Βενετία πουλούσε τις πρώτες ύλες της κοιλάδας του Πάδου και προϊόντα από τη βόρεια Ευρώπη στους Βυζαντινούς, οι οποίοι αγόραζαν μεταξωτά υφάσματα και μπαχαρικά. Η θέση του Αμάλφι και του Μπάρι, στη νότια Ιταλία, ήταν ευνοϊκότερη για το εμπόριο με την Ανατολή από ό,τι τα λιμάνια του Βορρά, και οι δύο αυτές πόλεις διατηρούσαν εμπορικές σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη, το Κάιρο και τη μουσουλμανική Σικελία. Ας δούμε ένα χάρτη της Ευρώπης.

ΘΕΜΑ : Τι παρατηρείς στον χάρτη σχετικά με τις εμπορικές δραστηριότητες της μεσαιωνικής πόλης;

ΕΡΩΤΗΣΗ: Πώς κέρδιζε μια μεσαιωνική πόλη από την εμπορική κυριαρχία στις γύρω πόλεις;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : οι πόλεις έκοβαν το δικό τους νόμισμα, όριζαν κανόνες για τις αγορές τους, επέβαλλαν διόδια και διοικούσαν την περιβάλλουσα αγροτική περιφέρεια (contado). Πολλοί «μεγιστάνες», δηλαδή η άρχουσα ελίτ των πόλεων, προέρχονταν από αγροτικές περιοχές, και στις αρχές του 11ου αιώνα ορισμένες διοικήσεις των πόλεων υποχρέωναν τους ανυπότακτους μεγιστάνες να κατοικούν τουλάχιστον επί ένα ορισμένο χρονικό διάστημα μέσα στην πόλη, ώστε να τους ελέγχουν καλύτερα.

Η οπτική αντίληψη του ιστορικού χώρου σιγά σιγά διαμορφώνει και τη ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ αντίληψη που θα έχουμε για τον Μεσαίωνα, γενικά.

Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία της Ανατολής, το Βυζάντιο, υπήρξε το ισχυρότερο, το πλουσιότερο και το πιο πολιτισμένο στην εποχή του κράτος. Οι ανάγκες της αυτοκρατορίας σε επίπεδο διοίκησης, στρατού, δημοσίων έργων και διαχείρισης του χώρου δεν διαφέρουν καθόλου απο την Ρώμη. Γνωρίζουμε επίσης οτι η σχετική με την γεωγραφία και την αστρονομία, γραμματεία συνοδευόταν απο χάρτες. Παρ’ οτι το Βυζάντιο έχει την τεχνογνωσία (στην χαρτογραφία), της πρώτης Ρώμης και την απόλυτη γνώση της ελληνικής γραμματείας (σχετική και με την γεωγραφία), διαθέτουμε γι’ αυτό, ελάχιστα δείγματα σχετικά με την αναπαράσταση του χώρου.

Φαίνεται ότι η γεωγραφική αναπαράσταση κυριαρχείται από μία «χαλαρή» άποψη για τον γεωμετρικό χώρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Χριστιανική Τοπογραφία του Κοσμά του Ινδικοπλεύστη, που χρησιμοποιεί την λογική αυτού που σήμερα αποκαλούμε νοητικό χάρτη. Οι Άραβες, που επηρεάζονται πολύ πριν του Ευρωπαίους, από την παιδεία του Βυζαντίου, τυποποιούν ακόμα περισσότερο αυτή την λογική του νοητικού χάρτη που συναντάμε στον Ινδικοπλεύστη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της λογικής αποτέλεσε το Βιβλίο των Θαυμάτων του 11ου αι. (Ανώνυμος (2002). Είναι χαρακτηριστικός ο “χάρτης” της Μεσογείου, όπου η αυτή παρουσιάζεται σαν μία συμμετρική λίμνη, με ίση κατανομή των νησιών στην επιφάνεια, το σχεδόν κυκλικό σχήμα των οποίων διαφέρει μεταξύ τους μόνο κατά την αύξηση μεγέθους ανάλογα με την σπουδαιότητα του (Κρήτη, Κύπρος, Σικελία κλπ). Παρατηρούμε δηλαδή μία νοητική αναπαράσταση, όπου προέχει η τοπολογία (λογικομαθηματική προσέγγιση του γεωγραφικού χώρου), και όχι η γεωμετρία. Λαμβάνεται υπόψη κυρίως η πληροφορία, το μεγέθους του στοιχείου, η ονοματολογία αλλά όχι η πραγματική γεωμετρία του ίδιου του συνολικού φαινομένου (Μεσόγειος), η οποία εμφανίζεται με συμβολική διαμόρφωση.

Οι βυζαντινοί στην πράξη ενδιαφέρονται να διαχειριστούν μία εικόνα που ήδη έχουν διαμορφώσει νοητικά για τον κόσμο, μία εικόνα που αναφέρεται σε γνωστές προσλαμβάνουσες και αντιπροσωπεύει τα γνωστά ως τότε πρότυπα. Σ’ αυτήν τη λογική φαίνεται να μην έχει νόημα η ύπαρξη μιας καινούργιας (χαρτογραφικής) εικόνας, στηριγμένης σε μία «νέα» μαθηματικής μεθοδολογία. Συνεπώς εξακολουθούν να χρησιμοποιούν και να σκέφτονται πάνω στα ήδη υπάρχοντα δεδομένα στις παραλλαγές χαρτών για τον κόσμο, που προέρχονται απ’ ευθείας από τους στους Έλληνες και επιβιώνουν στην διάρκεια της πρώτης Ρώμης. Ίσως το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα, του οποίου η ύπαρξή του μαρτυρείται στις πηγές της εποχής, είναι αυτό του Orbis Terrarumm του Αγρίππα (20 μ.Χ.). Το εργο στηρίζεται στον Χάρτη του Διονυσίου του Περιηγητή (124 μ.Χ.).

Ο χάρτης του Πτολεμαίου, κατά την περίοδο της Παλαιολόγειας Αναγέννησης, αποτελεί μια επιστημονική εξαίρεση, υπό την έννοια αποδοχής και προσέγγισης της επιστήμης με τον τρόπο των Ελλήνων. Αυτή η γνώση δεν χρησιμοποιείται πρακτικά (προβολή, συντεταγμένες, προσανατολισμός, εντοπισμός πληροφορίας ως προς το σύστημα συντεταγμένων). Η κατανόηση της γεωγραφίας δεν θα να γίνει πράξη παρά μόνο μετά την Αναγέννηση, στην Δύση, όπου η διαχείριση νέων εδαφών και κυρίως της θάλασσας, της οποίας η ιδιαιτερότητά απαιτεί μια συστηματική αποτύπωση και όχι μία εμπειρική που στηρίζεται στην συγκριτική καταγραφή ενός γεωγραφικού στοιχείου ως προς κάποιο άλλο ήδη γνωστό. Αυτό έκαναν οι πορτολάνοι χάρτες.

Ο «Πετινγκεριανός Πίνακας» ή «Χάρτης των Σταθμών του Castorius» είναι ένας χάρτης του 4ου αιώνα που απεικονίζει τους δρόμους και τις μεγάλες πόλεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (cursus publicus: δημόσιοι δρόμοι). Η απεικονιζόμενη περιοχή ξεκινά από τα νησιά της Μεγάλης Βρετανίας και διαμέσου των μεσογειακών χωρών και της Μικράς Ασίας φτάνει μέχρι την Ινδία και την αυτοκρατορία της Κίνας. Το διάγραμμα είναι μια συμβολική αναπαράσταση που παραποιεί τη γεωμετρία του χώρου προς όφελος της χρηστικότητας. Προσφέρει μια πολύ ακριβή εικόνα των αποστάσεων, που καταγράφονται σε ρωμαϊκά μίλια, τις μονάδες κάθε διαφορετικής περιοχής, αλλά και τις αποστάσεις σε σχέση με τον χρόνο που θα μπορούσαν να διανυθούν.

Για την κατάρτιση και συμπλήρωση της γνώσης για τον κόσμο έξω, σε μικρή κλίμακα, από τον χώρο της βυζαντινής επικράτειας κυρίαρχο ρόλο παίζει το ισχυρό δίκτυο διπλωματών/πρεσβευτών της αυτοκρατορίας. Η επικαιροποίηση της πληροφορίας φαίνεται να γίνεται σε σταθερή βάση. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το σημαντικότερο ίσως διοικητικό χαρτοφυλάκιο (υπουργείο), είναι το Σεκρέτο των Δρόμων, επιφορτισμένο για την συλλογή και συγκέντρωση πληροφοριών.

Στα πλαίσια αυτής της χαλαρής γεωγραφικής αντίληψης της οικουμένης η Κεντρική Ασία και οι λαοί της δεν ήταν άγνωστα πράγματα στους Βυζαντινούς. Ήδη ήταν γνωστές από τον Αμμιανό Μαρκελίνο (4ος αι.) οι μεταξοπαραγωγικές περιοχές της Κεντρικής Ασίας με το όνομα Σήρες ή Σηρίνδα, από όπου, κατά την παράδοση που μεταφέρει ο Προκόπιος, ήλθαν οι μοναχοί που είχαν κρυμμένους μεταξοσκώληκες (Προκόπιος, βυζαντινός ιστορικός, VIII 17 7). Ο λόγος γίνεται για την κεντρική Ασία ή για μία από τις οάσεις του “δρόμου του μεταξιού”. Στον Προκόπιο εμφανίζονται δύο ονόματα: η Ινδία (εξ’ Ινδών) και η Σηρίνδα. Συνεπώς, δεν πρόκειται για την Κίνα αλλά για περιοχές της βόρειας Ινδίας και της κεντρικής Ασίας», άντε και λίγο παρακάτω, στο κεντρικό Αφγανιστάν.Πιθανώς να επεκτεινόταν και σε ένα μέρος του ορεινού κόσμου των Παμίρ και Ιμαλαΐων, από όπου περνούσαν τα δύσκολα περάσματα που ένωναν τον κινεζικό κόσμο με τη βόρειο-δυτική Ινδία και την Κεντρική Ασία. Πρόκειται για μια περιοχή έντονων εθνολογικών, γλωσσικών, θρησκευτικών και πολιτισμικών ζυμώσεων καθώς βρισκόταν στα όρια του ιρανικού, ιρανο-ινδικού, κινεζικού και αλταϊκού κόσμου, ενώ η εγκατάσταση των Ελλήνων, από τα αρχαία χρόνια, είχε επηρεάσει έντονα την ιδιοσυγκρασία της, παράγοντας εξαιρετικές πολιτισμικές συνθέσεις.

Αναμφίβολα, οι πυκνές επαφές του Βυζαντίου με την Σηρίνδα προέκυψαν την εποχή της απόλυτης κυριαρχίας της νομαδικής αυτοκρατορίας των Τούρκων (ανάμεσα στα έτη 565-627) στις ευρασιατικές στέπες και σε μεγάλο μέρος της Κεντρικής Ασίας.

Η σταδιακή αποσύνθεση του τουρκικού χανάτου στα τέλη του 7ου αιώνα μ.Χ.τόσο στη Δύση, όπου οι Χάζαροι εμφανίστηκαν να αποκτούν την κυρίαρχη θέση, όσο και στις κεντρασιατικές περιοχές, όπου η παρουσία των Αράβων μετά το 658, κάνει την πολιτική κατάσταση στη Σηρίνδα ασταθή και εκρηκτική και αναγκάζει τους Βυζαντινούς να στραφούν προς τον άλλο μεγάλο παίκτη της περιοχής της Κεντρικής Ασίας, την Κίνα. Η Κίνα, έχοντας εγκαθιδρύσει το κινεζικό προτεκτοράτο της κατά τα έτη 659 έως το 751, στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής που οι Βυζαντινοί ονόμαζαν Σηρίνδα, θα μπορούσε να χρησιμεύσει στο Βυζάντιο για τον περιορισμό της αναθεωρητικής, σε Δύση και Ανατολή, δύναμης του Ισλάμ. Αυτή η προοπτική οδήγησε στην αποστολή διπλωματικών πρεσβειών στην μεγάλη Κινεζική αυτοκρατορία της Άπω Ανατολής, προφανώς με ενδιάμεσους σταθμούς τα ανεξάρτητα ή ήμι-ανεξάρτητα κρατίδια της Κεντρικής Ασίας. Οι Βυζαντινές πρεσβείες στην Κίνα δεν καταγράφονται από τις βυζαντινές πηγές'μόνο από τις κινεζικές.

Mέχρι την εποχή των μεγάλων γεωγραφικών ανακαλύψεων, το συντεταγμένο ρωμαϊκό κράτος συγχρόνως αντιπροσωπεύει και όλο τον κόσμο. Η οικουμένη των βυζαντινών, είναι εν τοις πράγμασι χωρικά απόλυτα διαχειρίσιμο μέγεθος. Άρα δεν συντρέχει λόγος αναζήτησης νέας μεθόδου, νέου τρόπου κατανόησης του του χώρου. Ο διπλασιασμός, όμως, του ηπειρωτικού χώρου στην διάρκεια των ανακαλύψεων καθιστά επιτακτική την ανάγκη διαχείρισής των νέων γεωγραφικών μεγεθών και δεδομένων. Ο “νέος” κόσμος-χώρος που ανακαλύπτεται δεν έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με το μέχρι τότε γνωστό. Το μεγαλύτερο του κομμάτι είναι θάλασσα και η Αμερική δεν είναι μια εξανθρωπισμένη γεωγραφική επιφάνεια, άρα δεν είναι και ιστορημένη, ούτε έχει πληροφοριακά καταγεγραμμένο προηγούμενο.

Από τον 11ο αιώνα οι αλλαγές στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις ήταν ραγδαίες. Τώρα η μάθηση είχε «πρακτικές» εφαρμογές. Αν και τα περισσότερα εμπορικά συμβόλαια συνάπτονταν προφορικά ενώπιον μαρτύρων, ορισμένα έπαιρναν και γραπτή μορφή. Ενώ πριν από τον 11ο αιώνα η δημιουργική δραστηριότητα ήταν ως επί το πλείστον επικεντρωμένη στη Γερμανία και καθοριζόταν από τα συντηρητικά συμφέροντα των μοναστηριών και της αυτοκρατορικής αυλής, τώρα το κέντρο της πνευματικής ζωής μετατοπίζεται δυτικά προς τη Γαλλία και από τις αγροτικές περιοχές προς τις πόλεις.