ΟΙ ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Οι Περσικοί Πόλεμοι αποτελούν σύνολο πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ της Περσικής Αυτοκρατορίας και των πόλεων της κλασσικής Ελλάδας που άρχισαν το 502 π.Χ. και διήρκεσαν μέχρι το 449 π.Χ. Η σύγκρουση μεταξύ του άτακτου πολιτικού κόσμου των Ελλήνων και της τεράστιας αυτοκρατορίας των Περσών άρχισε όταν ο Κύρος ο Μέγας κατέλαβε την Ιωνία το 547 π.Χ. Πασχίζοντας να απομακρύνουν την ιδέα της ανεξαρτησίας από τις πόλεις της Ιωνίας, οι Πέρσες διόρισαν για διοικητές των πόλεων τυράννους. Αυτό θα αποδειχθεί πηγή πολλών προβλημάτων για τους Έλληνες και τους Πέρσες. Το 499 π.Χ, ο τότε-τύραννος της Μιλήτου, Αρισταγόρας, οργάνωσε μια επιχείρηση για να καταλάβει τη Νάξο, με την υποστήριξη των Περσών. Ωστόσο, η επιχείρηση έληξε με αποτυχία, και καταλαβαίνοντας ότι θα έχανε τη θέση του, ο Αρισταγόρας οδήγησε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο της Μικράς Ασίας σε εξέγερση κατά των Περσών. Αυτή ήταν η αρχή της Ιωνικής Επανάστασης, η οποία διήρκεσε έως το 493 π.Χ, καθώς συμμετείχαν και άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας. Ο Αρισταγόρας εξασφάλισε τη στρατιωτική υποστήριξη της Αθήνας και της Ερέτριας, και το 498 π.Χ, αυτή η δύναμη κατέλαβε και έκαψε την περσική τοπική πρωτεύουσα των Σάρδεων. Ο Πέρσης βασιλιάς Δαρείος Α' ορκίστηκε να εκδικηθεί την Αθήνα και την Ερέτρια για αυτή την κίνηση. Η επανάσταση συνεχίστηκε, με τις δύο πλευρές να βρίσκονται σε αδιέξοδο από το 497-495 π.Χ. Το 494 π.Χ, ο περσικός στρατός ανασυντάχθηκε, και επιτέθηκε στο επίκεντρο της εξέγερσης, τη Μίλητο. Στη ναυμαχία της Λάδης, οι Ίωνες δέχθηκαν αποφασιστική ήττα, και η εξέγερση κατέρρευσε, με τις τελευταίες μάχες να διεξάγονται τον επόμενο χρόνο. Προσπαθώντας να εξασφαλίσει την προστασία της αυτοκρατορίας του από άλλες εξεγέρσεις, και από την παρέμβαση της ηπειρωτικής Ελλάδας, ο Δαρείος άρχισε να σχεδιάζει την κατάληψη της Ελλάδας, καθώς και την τιμωρία της Αθήνας και της Ερέτριας για την καταστροφή των Σάρδεων. Η πρώτη περσική εισβολή στην Ελλάδα άρχισε το 492 π.Χ, με τον Πέρση στρατηγό Μαρδόνιο να κατακτά τη Θράκη και τη Μακεδονία πριν πολλές ατυχίες βάλουν ένα πρόωρο τέλος στην εκστρατεία. Το 490 π.Χ, μια δεύτερη δύναμη στάλθηκε στην Ελλάδα, αυτή τη φορά δια μέσου του Αιγαίου, υπό τη διοίκηση του Δάτη και του Αρταφέρνη. Οι Πέρσες κατέλαβαν τις Κυκλάδες, πριν πολιορκήσουν, κατακτήσουν και καταστρέψουν την Ερέτρια. Ωστόσο, καθ' οδόν στην Αθήνα, οι Πέρσες δέχθηκε αποφασιστική ήττα από τους Αθηναίους στη μάχη του Μαραθώνα, ολοκληρώνοντας τις περσικές προσπάθειες για αυτή την περίοδο.

Το 490 π.Χ. έγινε η δεύτερη περσική εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας, με σκοπό να τιμωρηθούν οι Αθηναίοι και οι Ερετριείς, επειδή είχαν βοηθήσει τους Ίωνες να ξεσηκωθούν κατά των Περσών. Παράλληλα, όμως, ήταν και η αρχή για την πραγματοποίηση του σχεδίου υποταγής ολόκληρης της Ελλάδας από τον Δαρείο. Μαζί τους, οι Πέρσες είχαν ως οδηγό και σύμβουλο τον πρώην τύραννο της Αθήνας Ιππία, γιο του Πεισίστρατου. Ο Περσικός στόλος με το στρατό ακολούθησε αυτή τη φορά διαφορετικό δρόμο σε σχέση με την πρώτη εκστρατεία του Μαρδόνιου (492 π.Χ). Από την Κιλικία, όπου συγκεντρώθηκε, έπλευσε στη Σάμο, πέρασε από τις Κυκλάδες κι έφθασε στην Ερέτρια. Μετά την κατάληψη της Ερέτριας, οι Πέρσες είχαν στόχο να υποτάξουν την Αθήνα και να επαναφέρουν στην αρχή τον πιστό σ’ αυτούς Ιππία. Με την καθοδήγηση του ηλικιωμένου άνδρα πέρασαν από την Ερέτρια απέναντι στον Μαραθώνα και στην αμμώδη παραλία του σημερινού Σχοινιά. Την εκλογή του τόπου επέβαλαν από κοινού πολιτικά κριτήρια (οι φτωχοί κάτοικοι της περιοχής, οι Διάκριοι, υποστήριζαν τους Πεισιστρατίδες) και στρατηγικοί λόγοι (η πεδιάδα ήταν κατάλληλη για τη δράση του περσικού ιππικού). Από την πλευρά των Αθηναίων η αποστολή του στρατού τους στον Μαραθώνα αποτελούσε στρατηγική επιλογή, καθώς η Αθήνα δεν περιστοιχιζόταν από ισχυρά τείχη και δεν διέθετε στόλο για να αντιμετωπίσει τον ανεφοδιασμό σε περίπτωση πολιορκίας. Εξάλλου, η πεδιάδα προσφερόταν για τη δράση της αθηναϊκής φάλαγγας. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Αθηναίοι έχασαν στη μάχη 192 άνδρες και οι Πλαταιείς 11, ενώ οι απώλειες των Περσών ανήλθαν σε 6.400 νεκρούς και 7 βυθισμένα πλοία. Νεώτερες εκτιμήσεις, που αναφέρει η Wikipedia στο σχετικό αγγλικό λήμμα, ανεβάζουν τους νεκρούς των ελληνικών δυνάμεων σε 1.000 - 3.000 και υποβιβάζουν αυτές των Περσών στις 4.000 - 5.000. Οι Αθηναίοι, αφού έθαψαν τους νεκρούς τους στον Μαραθώνα, ανήγειραν μνημείο από λευκή πέτρα, πάνω στο οποίο χαράχτηκε το επίγραμμα του λυρικού ποιητή Σιμωνίδη του Κείου: Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν. Μετά την ήττα τους στο Μαραθώνα, οι Πέρσες έπλευσαν με το στόλο τους προς την Αθήνα, ελπίζοντας να τη βρουν αφρούρητη και να την καταλάβουν. Ο Μιλτιάδης, όμως, πρόλαβε να οδηγήσει έγκαιρα το στρατό στην πόλη κι έτσι οι Πέρσες αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Ασία. Ο Δαρείος πέθανε το 486 π.Χ, και η ευθύνη για την κατάληψη της Ελλάδας πέρασε στον γιό του, Ξέρξη Α'. Το 480 π.Χ, ο Ξέρξης προσωπικά οδήγησε τη δεύτερη περσική εισβολή στην Ελλάδα, με τον μεγαλύτερο αρχαίο στρατό που είδε ο κόσμος. Η νίκη των Περσών στη μάχη των Θερμοπυλών κατά των Συμμάχων (με αρχηγούς την Αθήνα και τη Σπάρτη) επέτρεψε στους Πέρσες να καταλάβουν το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας. Ωστόσο, καθώς προσπαθούσαν να καταστρέψουν τον συμμαχικό στόχο, οι Πέρσες ηττήθηκαν στη ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Η ναυμαχία της Σαλαμίνας είναι ίσως η πιο καθοριστική μάχη των περσικών πολέμων γιατί οι Έλληνες απέτρεψαν την κατάληψη του ελλαδικού χώρου από τις στρατιές του Ξέρξη, που είχαν περάσει από τις Θερμοπύλες και είχαν κάνει στάχτη την Αθήνα. Oι ιστορικοί εκτιμούν ότι σε περίπτωση ήττας, οι ορδές της ανατολής θα ξεχύνονταν στην Πελοπόννησο και θα έσβηναν την Ελλάδα από τον χάρτη, πιθανότατα και από την ιστορία. Οι Πέρσες έχασαν 200 πλοία και οι Έλληνες 40, αλλά ο αριθμός των νεκρών Περσών είναι πολύ μεγάλος, καθώς όσοι έπεφταν στη θάλασσα δεν ήξεραν να κολυμπούν και πνίγονταν. Ο Πέρσης από το θρόνο που είχε στήσει σε μια πλαγιά στο Αιγάλεω, έβλεπε από την καλύτερη δυνατή θέση τη δυσάρεστη εξέλιξη της μάχης.

Η ήττα στη ναυμαχία της Σαλαμίνας προκάλεσε πανικό στο περσικό στρατόπεδο και παρά το γεγονός ότι στόλος τους παρέμενε μεγαλύτερος από τον ελληνικό, ο Ξέρξης έδωσε αμέσως διαταγή να αποπλεύσουν φοβούμενος μήπως οι Έλληνες πλεύσουν στον Ελλήσποντο και καταστρέψουν τις γέφυρες που είχε κατασκευάσει για να έχει πρόσβαση στην Ευρώπη. Στην Ευρώπη, που δεν θα υπήρχε με τη σημερινή μορφή και ίσως και με αυτό όνομα, αν οι Έλληνες δεν κέρδιζαν στη ναυμαχία της Σαλαμίνας....

ΠΗΓΕΣ: Boardman, J., Griffin, J., & Murray, O. (2001) The Oxford Illustrated History of Greece and the Hellenistic World. Oxford University Press, New York Fehling, D. (1989). Herodotus and His "Sources": Citation, Invention, and Narrative Art. Francis Cairns. Green, P. (1996). The Greco-Persian Wars. University of California Press. Lazenby, J.F. (1993). The Defence of Greece 490-479 BC. Aris & Phillips Ltd.

Ο Περσικός στρατός υπό τον Μαρδόνιο, αφού ξεχειμώνιασε στη Θεσσαλία, ετοιμάσθηκε την άνοιξη του 479 π.X. να επιτεθεί εκ νέου κατά της Αθήνας. Προτού όμως ξεκινήσει, ο Μαρδόνιος έστειλε στην Αθήνα το σύμμαχό του και υποτελή βασιλέα της Μακεδονίας, Αλέξανδρο Α', με συγκεκριμένες προτάσεις ειρήνης. Πρότεινε στους Αθηναίους να γίνουν σύμμαχοί του κι αυτός θα αναλάμβανε όχι μόνο να ανοικοδομήσει την κατεστραμμένη πόλη και τους ναούς της, αλλά θα τους καθιστούσε ηγεμόνες της Ελλάδας. Η θέση των Αθηναίων, που επιστρέφοντας από τη Σαλαμίνα μετά την περίφημη ναυμαχία (480 π.Χ.) βρήκαν την πόλη και τους ναούς τους ερείπια, ήταν απελπιστική. Εξ άλλου, οι Σπαρτιάτες, φοβούμενοι μήπως οι Αθηναίοι δελεασθούν από τις προτάσεις του Μαρδονίου και υποκύψουν, έστειλαν κι αυτοί πρέσβεις στην Αθήνα, με εντολή ν’ αποτρέψουν την παραδοχή των προτάσεων του Μαρδονίου από τους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι τότε αναδείχθηκαν άξιοι των περιστάσεων. Ανέθεσαν στον Αριστείδη να δώσει την πρέπουσα απάντηση και στις δυο αντιπροσωπείες. Στον μεν Αλέξανδρο είπε: «Όσο ο ήλιος εξακολουθεί τον δρόμο του, οι Αθηναίοι δεν πρόκειται να γίνουν σύμμαχοι των Περσών. Κι επειδή έχουν τις ελπίδες στους θεούς, που τα ιερά και τα αγάλματά τους εμόλυναν και κατέστρεψαν οι Πέρσες, θα εξακολουθήσουν να πολεμούν για την ελευθερία τους». Στους δε Σπαρτιάτες απάντησε: «Ούτε τόσο χρυσάφι υπάρχει στη γη, ούτε χώρες τόσο πλούσιες, για να δεχθούμε να προδώσουμε την πατρίδα μας και να γίνουμε φίλοι των Περσών. Βιαστείτε μόνο να στείλετε βοήθεια, γιατί ο Μαρδόνιος γρήγορα θα έλθει εναντίον μας.» Όταν ο Μαρδόνιος πληροφορήθηκε την απόρριψη των προτάσεών του, ξεκίνησε αμέσως από τη Θεσσαλία, εισέβαλε στην Αττική, που την κατέλαβε και τη λεηλάτησε. Έπειτα, αφού προχώρησε ως την Αθήνα, που τη βρήκε πάλι έρημη από κόσμο, κατάστρεψε ό,τι είχε απομείνει από την πρώτη καταστροφή κι επέστρεψε και στρατοπέδευσε στη Βοιωτία. Οι Έλληνες με αρχηγό το βασιλιά της Σπάρτης Παυσανία και με την καθοριστική συμμετοχή των Αθηναίων υπό τον Αριστείδη, στην αρχή φοβήθηκαν και παρατάχθηκαν στις υπώρειες του Κιθαιρώνα. Ο Μαρδόνιος έστειλε εναντίον τους το Ιππικό του, αλλά οι Έλληνες απέκρουσαν την επίθεσή του και σκότωσαν τον αρχηγό του Μασίστιο. Το γεγονός αυτό τους έδωσε θάρρος, κατέβηκαν στην πεδιάδα κοντά στις Πλαταιές και στρατοπέδευσαν απέναντι από τους Πέρσες. Πολύτιμες πληροφορίες για τις πολεμικές προετοιμασίες των Περσών έδωσε ο βασιλιάς της Μακεδονίας, Αλέξανδρος Α’, σε μυστική του συνάντηση με τους Αθηναίους στρατηγούς τις παραμονές της μεγάλης μάχης. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αφού διακήρυξε ότι είναι Έλληνας από παλιά γενιά, τους είπε ότι δεν θέλει να δει την πατρίδα του να πέφτει από τη λευτεριά της στη δουλεία. Στην πεδιάδα των Πλαταιών έγινε μάχη φοβερή (στις 27 Αυγούστου 479 π.Χ. κατά μία εκδοχή), στην οποία οι Πέρσες έπαθαν μεγάλη καταστροφή. Όλος ο στρατός του Μαρδονίου κατανικήθηκε και διαλύθηκε και ο ίδιος σκοτώθηκε από πέτρα, που του πέταξε ο Σπαρτιάτης Αρίμνηστος και τον χτύπησε στο κεφάλι. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, από τις 300.000 των Περσών και των Ελλήνων συμμάχων τους μόνο 40.000 γλίτωσαν και εγκατέλειψαν τον ελλαδικό χώρο με επικεφαλής τον Αρτάβαζο. Από τους 110.000 Έλληνες, έπεσαν στο πεδίο της μάχης 1360 στρατιώτες, που τάφηκαν επί τόπου με μεγάλες τιμές.