XΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ -17ος αιώνας

1622: Ο Κορνέιγ (Corneille) σπουδάζει στη γενέτειρά του Ρουέν. Παίζονται τραγωδίες στα κολλέγια της πόλης. Στις 15 Ιανουαρίου, ο Ζαν-Μπαπτίστ Ποκλέν (Jean-Baptiste Poquelin) (που θα γίνει γνωστός ως Μολιέρος) βαφτίζεται στην εκκλησία του Αγίου Ευσταθίου.

1623: Οι λιμπερτίνοι (libertins), ελεύθερα σκεπτόμενα, «φιλελεύθερα» πνεύματα, υφίστανται διωγμούς. Ο όρος δεν έχει την ίδια σημασία που αποκτά στον 18ο αιώνα και προσδίδεται πλέον στα ελευθεριάζοντα ήθη. 1624: Ο περίφημος λιμπερτίνος Γκασσεντί (Pierre Gassendi), γράφει το Κατά Αριστοτέλους (Contre Aristote).

1630: Τίρσο ντε Μολίνα (Tirso de Molina), El Burlador de Sevilla y convidado de piedra (=Dom Juan).

1631: Λόπε ντε Βέγκα (Lope de Vega), Η νύχτα του Σαν Χουάν (La noche de San Juan), Καλντερόν (Pedro Calderón de la Barca), Η ζωή είναι όνειρο (La vida es sueño). Ο Κορνέιγ εμφανίζεται στο προσκήνιο με την κωμωδία Μελίτη (Mélite). 1632: Γεννιούνται ο φιλόσοφος Σπινόζα (Spinoza) και ο ζωγράφος Βερμέερ (Johannes Vermeer). Στη γαλλική τέχνη κυριαρχούν ο Πουσσέν (Poussin), ο Λα Τουρ (La Tour), οι αδελφοί Λε Νεν (Le Nain) και ο γνωστός προσωπογράφος και μετέπειτα φίλος του Μολιέρου Πιερ Μινιάρ (Pierre Mignard).

Την περίοδο 1631 με 1639 ο Μολιέρος φοιτά στους Ιησουίτες, στο Κολλέγιο του Clermont, το σημερινό Λύκειο Louis le Grand. Ανάμεσα στους συμμαθητές του συγκαταλέγονται ο μετέπειτα περιηγητής Μπερνιέ (Bernier), ο μεγάλος ποιητής Σαπέλ (Chapelle) και ο Συρανό ντε Μπερζεράκ (Cyrano de Bergerac), όλοι τους μελλοντικοί λιμπερτίνοι (libertins), ελευθερόφρονα, σκεπτόμενα πνεύματα. Το 1632 πεθαίνει η μητέρα του Μολιέρου και ο πατέρας του ξαναπαντρεύεται τον επόμενο χρόνο την Κατρίν Φλερέτ (Catherine Fleurette), η οποία πεθαίνει στα 1636, κατά τη γέννηση της δεύτερης κόρης της. Η οικογενειακή κατοικία βρίσκεται τώρα στην πιο ζωντανή συνοικία του Παρισιού, κοντά στις Άλ (Halles), στην κεντρική δηλαδή αγορά. Με τον παππού του Louis Cressé πηγαίνει συχνά στο θέατρο, στο Hôtel de Bourgogne, όπου παρακολουθούν φάρσες των Ιταλών ηθοποιών και τραγωδίες από τον θίασο των Grands Comédiens.

1633: Ο Γαλιλαίος αναγκάζεται από την Ιερά Εξέταση να αποκηρύξει τις θεωρίες του.

1634: Κορνέιγ, Η Ακόλουθος (La Suivante), Η Βασιλική πλατεία (La Place Royale). Με πρωτοβουλία του καρδινάλιου Ρισελιέ (Richelieu) ιδρύεται η Γαλλική Ακαδημία. 1635: Κορνέιγ, Μήδεια (Médée). 1636: Κορνέιγ, Σιντ (Le Cid). Γίνεται διάσημος εξαιτίας της Διαμάχης (Querelle) που προκαλεί το έργο του. 1637: Παράσταση του Σιντ στο θέατρο του Μαρέ (Marais). Στη Βενετία ιδρύεται η πρώτη μόνιμη λυρική σκηνή. Ο Καρτέσιος (Descartes) γράφει τον Λόγο περί της μεθόδου (Discours de la méthode). Το 1637 ο πατέρας του παραχωρεί στον Μολιέρο το προνόμιο του «ταπετσιέρη και θαλαμηπόλου του Βασιλέως».

1638: Γέννηση του Λουδοβίκου ΙΔ (Louis XIV). Σαπλέν (Chapelain), Οι θέσεις της Ακαδημίας σχετικά με τον Σιντ (Les sentiments de l’Académie sur le Cid). 1639: Γεννιέται ο Ρακίνας (Racine). Ο Μολιέρος αποφοιτά από το Κολλέγιο του Clermont [Louis le Grand], έχοντας εντρυφήσει στους κλασικούς συγγραφείς, όλως ιδιαιτέρως στους Λατίνους. Στο έργο του γίνεται αργότερα εμφανής η εξοικείωση που έχει με τον Πλαύτο και τον Τερέντιο. Ακολουθεί νομικές σπουδές στην Ορλεάνη με σκοπό να ασκήσει τη δικηγορία. 1640: Κορνέιγ, Οράτιος (Horace), Κίννας (Cinna). Ο Τιμπέριο Φιορέλλι (Tiberio Fiorelli), ο επιλεγόμενος Scaramouche, ανανεωτής της ιταλικής κωμωδίας και μεγάλος παντομίμος έρχεται στο Παρίσι. Ο Μολιέρος γνωρίζεται μαζί του και πιθανόν μαθητεύει κοντά του. Συναντά την κωμωδό Μαντλέν Μπεζάρ (Madeleine Béjart), 22 τότε χρόνων, προστατευόμενη του Δούκα της Μοντέν (Duc de Modène).

1641: Λουί Λε Νεν (Louis Le Nain), Το κάρο (La charrette), έργο που θεωρείται το πρώτο «ειλικρινές» [ρεαλιστικό] τοπίο της γαλλικής τέχνης. Ο Μολιέρος παίρνει δίπλωμα δικηγόρου. Δεν πρόκειται ωστόσο να ασκήσει ποτέ το επάγγελμα. Εγκαθίσταται στην οικία της οικογένειας Μπεζάρ. 1642: Πεθαίνει ο Ρισελιέ. 1643: Πεθαίνει ο Λουδοβίκος ο ΙΓ (Louis XIII). Ανεβαίνει στον θρόνο ο ανήλικος Λουδοβίκος ΙΔ. Αντιβασιλεία της Άννας της Αυστριακής (Anne d’Autriche). Πρωθυπουργία του καρδιναλίου Μαζαρίνου (Mazarin).

Κορνέιγ, Πολυεύκτης (Polyeucte). Γκασσεντί, Η φιλοσοφία του Επίκουρου (La philosophie d’Épicure). Στις 6 Ιανουαρίου του 1643 ο Μολιέρος –που σε λίγο ενηλικιώνεται– παραιτείται από το πατρικό επαγγελματικό προνόμιο και επιλέγει το θέατρο. Τον Φεβρουάριο γεννιέται η κόρη της Madeleine, Αρμάντ (Armande ή Menou, όπως την αποκαλούν χαϊδευτικά), ενώ σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, το 1643, είναι ήδη τεσσάρων ετών. Οι πληροφορίες είναι συγκεχυμένες σχετικά με το όλο ζήτημα. Αλλού φέρεται ως μικρή αδελφή της Madeleine, αλλού ως κόρη του Μολιέρου.

Στις 30 Ιουνίου ιδρύει το σχήμα Illustre Théâtre [=Επιφανές Θέατρο], με τη Madeleine Béjart, τον αδελφό της Ζοζέφ (Joseph), τη Ζενεβιέβ (Geneviève) Béjart, και εννέα άλλους κωμωδούς. Ο ίδιος θα μοιράζεται τους τραγικούς ρόλους με δύο άλλους ηθοποιούς. Στις 12 Σεπτεμβρίου υπογράφεται συμφωνητικό για την παραχώρηση της αίθουσας Jeu de Paume (Αίθουσα Αντισφαίρισης) των Métayers. Έως ότου αποπερατωθούν οι εργασίες, το Illustre Théâtre δίνει παραστάσεις στη Ρουέν. Εκεί γνωρίζεται ο Μολιέρος με τους δυο αδελφούς Κορνέιγ, τον Τομά και τον Πιερ.

1644: Κορνέιγ, Ο Ψεύτης (Le Menteur). Πρώτες επιστολές της Μαντάμ ντε Σεβινιέ (Mme de Sévigné) που περιγράφουν τη ζωή της γαλλικής Αυλής. Την 1η Ιανουαρίου 1644, ο θίασος του Μολιέρου ανοίγει τις πύλες του στο κοινό. Έχει δυο μεγάλους ανταγωνιστές, τον θίασο του Hôtel de Bourgogne και το θίασο του Marais. Το θέατρο του Μαρέ καταστρέφεται από πυρκαγιά στις 15 Ιανουαρίου. Ο Jean-Baptiste Poquelin, με το όνομα Μολιέρος, τίθεται επικεφαλής του θιάσου. Τον Δεκέμβριο, το θέατρο του Marais επαναλειτουργεί. Αυτή είναι η χαριστική βολή για το Illustre Théâtre που εγκαταλείπει την αίθουσα των Métayers και εγκαθίσταται τώρα στην Κρουά Νουάρ (Croix Noire), στο Κε ντε Σελεστέν (Quai des Célestins). 1645: Με πρωτοβουλία του Μαζαρίνου εισάγεται στη Γαλλία η ιταλική όπερα. Μετακαλεί Ιταλούς καλλιτέχνες, τον Τορέλλι, σκηνογράφο και μηχανικό θεάτρου, τον χοροδιδάσκαλο Μπατίστα Μπάλμπι (Battista Balbi) και ανεβάζουν όπερα του F. Sacrati. Ο Κορνέιγ γράφει τη Ροδογύνη (Rodogune). Στις 8 Ιανουαρίου 1645, αρχίζουν οι παραστάσεις στην Croix Noire. Νέα αποτυχία. Ο Μολιέρος φυλακίζεται για χρέη στο Σατελέ (Châtelet). Αποφυλακίζεται με εγγύηση και ο πατέρας του πληρώνει τα χρέη. Στο τέλος του έτους, ο Μολιέρος, με τους Joseph, Madeleine και Geneviève Béjart προσχωρούν στον θίασο του Ντυφρέν (Dufresne), όπου βρίσκεται ήδη ο Ρενέ Μπερτελό (René Berthelot), γνωστός ως Ντυ Παρκ (Du Parc) ή Γκρο-Ρενέ (Gros-René). Αρχίζει μια μακρά περίοδος περιπλανήσεων στην επαρχία, που θα διαρκέσει ως το 1658 (13 χρόνια).

1646: Πρώτη επαφή του φιλοσόφου Πασκάλ (Pascal) με τους Ιανσενιστές. Γέννηση του Leibniz. 1648: Συνθήκη της Βεστφαλίας. Εξέγερση της Σφενδόνης (La Fronde), της οποίας οι συνέπειες θα διαρκέσουν ώς το 1653. Ο Μποσσυέ (Bossuet) εκφωνεί τον πρώτο δημόσιο λόγο του. Σκαρόν (Scarron), Μεταμφιεσμένος Βιργίλιος (Virgile travesti). Ο θίασος του Μολιέρου βρίσκεται στη Νάντη (Nantes). 1649: H περίφημη «précieuse» Μαντεμουαζέλ Ντε Σκυντερύ (Mlle de Scudéry) εκδίδει το μυθιστόρημα Ο μεγάλος Κύρος (Le grand Cyrus). (-1657) Σκαρόν, Le Roman comique, στο οποίο περιγράφονται οι περιπλανήσεις των κωμωδών στη Γαλλία της εποχής. Ο θίασος του Μολιέρου περιοδεύει στις πόλεις Τουλούζη, Μονπελιέ (Montpellier) και Ναρμπόν (Narbonne). 1650: Ανοίγουν τα σαλόνια της Μαντεμουαζέλ Ντε Σκυντερύ, της Μαντάμ Σκαρόν (Mme Scarron) και της Μαντάμ ντε Σαμπλέ (Mme de Sablé). Κορνέιγ, Ανδρομέδα (Andromède), έργο με μηχανές (pièce à machines). 1651: Ενηλικίωση του Λουδοβίκου ΙΔ. Χόμπς (Hobbes), Λεβιάθαν (Leviathan). 1650-1651: Ο θίασος βρίσκεται στο Agen, Pézenas, Languedoc. O Μολιέρος γίνεται ο πραγματικός αρχηγός του θιάσου, ο οποίος τίθεται κάτω από την προστασία του πρίγκιπα ντε Κοντί (de Conti) που εξασφαλίζει επιχορηγία στον θίασο. Το 1651 ο θίασος μετακινείται από την επαρχία του Λανγκντόκ στην Προβηγκία (Provence). Ο Κορνέιγ γράφει τον Νικομήδη (Nicomède).

1652: Ο Λα Ροσφουκώ (La Rochefoucauld) αποσύρεται στα κτήματά του και αρχίζει να γράφει τα Αποφθέγματα (Maximes). Κορνέιγ, Περθαρίτης (Pertharite). Εγκαταλείπει προσωρινά το θέατρο. Ο θίασος του Μολιέρου βρίσκεται στη Γκρενόμπλ (Grenoble). 1653: Ο Κρόμβελ (Cromwell), πιεζόμενος από τους Πουριτανούς, αναγκάζεται να κλείσει όλα τα θέατρα στην Αγγλία. 1654: Ο Πασκάλ στο Port-Royal. Μαντεμουαζέλ Ντε Σκυντερύ, Κλέλια (Clélie). 1655: Πεθαίνει ο λιμπερτίνος στοχαστής Γκασσεντί. Ο Ρακίνας στο Port-Royal. Συρανό ντε Μπερζεράκ (Cyrano de Bergerac), Ταξίδι στο φεγγάρι (Voyage dans la lune). Ο θίασος του Μολιέρου βρίσκεται στη Λυών (Lyon). Εδώ συνθέτει ο Μολιέρος τα πρώτα του «σενάρια», σκαριφήματα κωμωδιών που στηρίζονταν στον αυτοσχεδιασμό του ηθοποιού, όπως το Η ζήλια του Μουντζούρη (La jalousie du Barbouillé) και το Ο ιπτάμενος ιατρός (Le médecin volant). Παράσταση της φαρσοκωμωδίας Ο Ασυλλόγιστος ή οι Αναποδιές (L’Étourdi ou les Contretemps). Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη (πεντάπρακτη) κωμωδία του. Ο πρίγκιπας ντε Κοντί, επηρεασμένος από τη μεταστροφή του στον καθολικισμό, αποσύρει την προστασία του. Θα εξελιχθεί σε μαχητικό εχθρό του Μολιέρου. Κατά το 1656 με 1657, ο θίασος βρίσκεται στη Λυών και στη Ντιζόν (Dijon).

1656-7: Pascal, Οι Επαρχιακές [Επιστολές] (Les Provinciales). O Σπινόζα (Spinoza) εκδιώκεται από τη Συναγωγή του Άμστερνταμ. 1658: Θάνατος του Κρόμγουελ. Ο θίασος του Μολιέρου βρίσκεται αρχικά στη Ρουέν. Ο Μολιέρος επιστρέφει οριστικά στο Παρίσι. Στις 24 Οκτωβρίου, παίζει ενώπιον του βασιλιά, στο Λούβρο, τον Νικομήδη και τη φάρσα Ο ερωτευμένος γιατρός (Le docteur amoureux). Εκδήλωση εύνοιας του Λουδοβίκου που θέτει τον θίασο υπό την προστασία του. Στις 2 Νοεμβρίου, ο θίασος εγκαθίσταται στο θέατρο του Πτι-Μπουρμπόν (Petit-Bourbon), το οποίο χρησιμοποιούν εναλλάξ με τον ιταλικό θίασο. Οι Ιταλοί κρατούν γι’ αυτούς τις πιο αποδοτικές μέρες: Κυριακή, Τρίτη και Παρασκευή.

1659: Επιστροφή του Κορνέιγ στο θέατρο με τον Οιδίποδα (Oedipe). Ο Μολιέρος έχει πλέον στην αποκλειστική του διάθεση την αίθουσα του Petit-Bourbon. Ανεβάζει χωρίς επιτυχία τις παλαιές τραγωδίες του Κορνέιγ. Στρέφεται σε κωμωδίες, στον Ασυλλόγιστο και στο Ερωτικό Πείσμα (Le Dépit amoureux). Στις 18 Νοεμβρίου ανεβαίνει η πρώτη του κωμωδία ηθών Οι Γελοίες Επιτηδευμένες (Les Précieuses ridicules). Θρίαμβος! Στις 11 Οκτωβρίου, κατεδαφίζεται το Petit-Bourbon, προκειμένου να γίνουν εργασίες επέκτασης του Λούβρου. Ο θίασος μένει άπραγος για τρεις μήνες, μέχρις ότου ο βασιλιάς παραχωρήσει στον θίασο την αίθουσα του Παλαί-Ρουαγιάλ (Palais-Royal). 1660: Τελούνται οι γάμοι του Λουδοβίκου με την Ισπανίδα Μαρία Θηρεσία. Μπουαλώ (Boileau), Πρώτη Σάτιρα (Satire I). 1661: Θάνατος του Μαζαρίνου. Αρχίζει η προσωπική βασιλεία του Λουδοβίκου ΙΔ. Είσοδος του Κολμπέρ (Colbert) στο Συμβούλιο. Ο Λε Μπρέν (Le Brun) ορίζεται επίσημος ζωγράφος του βασιλιά. Ο Λυλλύ (Lully) ορίζεται υπεύθυνος (surintendant) της μουσικής. Στις 24 Ιουνίου, ανεβαίνει η κωμωδία ηθών Σχολείο των συζύγων (L’école des maris). Γνωρίζει μεγάλη επιτυχία. Ο Μολιέρος παίρνει επίσημη έγκριση για την έκδοση του έργου του, προστατεύοντας έτσι τα πνευματικά του δικαιώματα. Στις 11 Ιουλίου, το Σχολείο των συζύγων παίζεται στο Βω-λε-Βικόντ (Vaux-le-Vicomte), στην εξοχική μεγαλόπρεπη κατοικία του ισχυρού άνδρα Φουκέ(Foucquet), υπουργού των οικονομικών.

Στις 17 Αυγούστου, ανεβαίνει στο Βω-λε-Βικόντ το έργο Οι Ενοχλητικοί (Les Fâcheux), η πρώτη κωμωδία-μπαλέτο του Μολιέρου. Παρόντες είναι ο βασιλιάς και η βασιλομήτωρ. Στις 14 Σεπτεμβρίου, παράσταση του Ο δεματάς (Le Fagotier), αρχική παραλλαγή του γνωστού Γιατρός με το στανιό (Le médecin malgré lui). Στις 4 Νοεμβρίου, πρεμιέρα στο Παρίσι των Ενοχλητικών. Σημειώνει μεγάλη επιτυχία. 1662: Ο Κολμπέρ γίνεται πρωθυπουργός. Θάνατος του Πασκάλ. O Μολιέρος παντρεύεται στην εκκλησία του Σαίν Ζερμαίν λ’ Οξερουά (St. Germain l’Auxerrois) την Armande Béjart, που είναι κατά είκοσι περίπου χρόνια νεότερή του. Στις 26 Δεκεμβρίου ανεβαίνει το έργο Το Σχολείο των γυναικών (L’école des femmes).

1663: Απαρχές του βασιλικού μαικηνισμού. Ο Μπουαλώ γράφει τις Στροφές (Stances), όπου καταφέρεται κατά των εχθρών του Μολιέρου. Αύγ. 1663: Ντοννώ ντε Βιζέ (Donneau de Visé), Ζελίνδα ή η Αληθής Κριτική του Σχολείου των Γυναικών (Zélinde ou la Véritable Critique de l’ École des Femmes), όπου αποδίδεται στον Μολιέρο η βαρύτατη για την εποχή κατηγορία της ασέβειας. Οκτ. 1663: Ο Μπουρσώ (Boursault) ανεβάζει στο Hôtel de Bourgogne το έργο Προσωπογραφία του ζωγράφου (Portrait du peintre), όπου γελοιοποιείται ο Μολιέρος, ο οποίος παρακολουθεί την παράσταση. Ντοννώ ντε Βιζέ, Η Εκδίκηση του Μαρκησίου (La Vengeance du Marquis), Μονφλερύ (Montfleury), Ο Αυτοσχεδιασμός του Οτέλ ντε Κοντέ (L’impromptu de l’Hôtel de Condé), έργο στο οποίο κατηγορείται ο Μολιέρος για αιμομιξία. Αρχίζει η «Διαμάχη» (Querelle) σχετικά με το Σχολείο των γυναικών, διαμάχη την οποία πυροδοτεί ο φθόνος ορισμένων συγγραφέων και του θιάσου του Hôtel de Bourgogne. Την 1η Ιουνίου, απαντώντας ο Μολιέρος γράφει την Κριτική του Σχολείου των γυναικών (Critique del’école des femmes).

1664: Λαφονταίν (La Fontaine), Μύθοι (Contes). Μάιος, Βερσαλλίες: Ξεκινούν οι μεγαλοπρεπείς εορτασμοί με την ονομασία: «Les plaisirs de l’île enchantée» (Οι απολαύσεις της μαγεμένης νήσου). Ο εφημέριος Ρουλλέ (Roullé) δημοσιεύει λίβελλο κατά του Μολιέρου, με τίτλο Ο Ένδοξος βασιλεύς του κόσμου (Le Roi Glorieux du monde). Ο Μπουαλώ αφιερώνει στον Μολιέρο τη Δεύτερη Σάτιρα (Satire II). 1665: Πεθαίνει ο Πουσσέν. Λα Ροσφουκώ, Αποφθέγματα (Maximes). Αρχίζει να εκδίδεται στο Άμστερνταμ το Ζουρνάλ ντε Σαβάν (Journal des Savants), το παλαιότερο φιλολογικό περιοδικό που απευθυνόταν στους λογίους της «Ευρωπαϊκής Πολιτείας των Γραμμάτων».

Σιέρ ντε Ροσμόν (Sieur de Rochemont), Παρατηρήσεις περί της κωμωδίας Δον Ζουάν (Observations sur la comédie de Dom Juan), λίβελλος κατά του Μολιέρου, που προέρχεται από το περιβάλλον του Πορ-Ρουαγιάλ (Port-Royal). Στις 29 Ιανουαρίου ο Μολιέρος ανεβάζει στα διαμερίσματα της βασιλομήτορος, στο Λούβρο, την κωμωδία-μπαλέτο Γάμος με το ζόρι (Le marriage forcé). Συνεργάζεται για πρώτη φορά με τον Λυλλύ. Στις 15 Φεβρουαρίου, το έργο ανεβαίνει στο Palais-Royal. Τον Μάιο ο θίασος συμμετέχει στους εορτασμούς των Βερσαλλιών. 8 Μαΐου: Παίζουν την Πριγκίπισσα της Ήλιδας (La Princesse d’Élide). 9 Μαΐου: Παίζουν επίσης το μπαλέτο Το Ανάκτορο του Αλκίνοου (Le Palais d’Alcine) και τους Ενοχλητικούς. Στις 12 Μαΐου παρουσιάζουν ενώπιον του βασιλιά τις τρεις πρώτες πράξεις του Ταρτούφου.

Αρχίζει η «υπόθεση» του Ταρτούφου. Η «Αδελφότητα της Αγίας Μεταλήψεως» (Confrérie du Saint- Sacrement), η επονομαζόμενη από τους μετριοπαθείς «Συνωμοσία των θρησκόληπτων» (Cabale des dévots), με την υποστήριξη της βασιλομήτορος, δραστηριοποιείται με στόχο να απαγορευθεί το έργο. Ο Μολιέρος καταθέτει το πρώτο του «Υπόμνημα» (Placet) στον βασιλιά. Παίζεται και διαβάζεται το έργο ιδιωτικά. Ο Μολιέρος το τελειοποιεί. Τον Ιούνιο ο θίασος ανεβάζει το πρώτο έργο του Ρακίνα, τη Θηβαΐδα (La Thébaïde ou les Frères ennemis). Στις 15 Φεβρουαρίου 1665, ανεβαίνει ο Δον Ζουάν (Dom Juan ou le Festinde Pierre). Παρόλο που σημειώνει μεγάλη επιτυχία, αποσύρεται από το ρεπερτόριο του θιάσου κατόπιν «διακριτικών πιέσεων». Στις 3 Αυγούστου, έρχεται στον κόσμο η κόρη του Esprit-Madeleine. Πεθαίνει το 1723 χωρίς απογόνους. Στις 14 Αυγούστου, ο θίασος τίθεται υπό την αιγίδα του Βασιλιά Ήλιου (Roi Soleil), επονομάζεται Troupe du Roi (θίασος του Βασιλιά) και λαμβάνει ετήσια επιχορήγηση 6.000 λίρες (livres). Στις 14 Σεπτεμβρίου ανεβάζει το έργο Ο Έρωτας γιατρός (L’amour médecin). Τον Δεκέμβριο έρχεται σε διάσταση με τον Ρακίνα εξαιτίας της τραγωδίας Αλέξανδρος ο Μέγας (Alexandre le Grand), την οποία ανεβάζει ο θίασος στις 4 Δεκεμβρίου, και ο Ρακίνας παραχωρεί απροειδοποίητα στις 18 Δεκεμβρίου στον θίασο του Hôtel de Bourgogne. 27 Δεκεμβρίου: ασθένεια του Μολιέρου.

1666: Κορνέιγ, Αγησίλαος (Agésilas). Στις 4 Ιουνίου, ανεβαίνει στη σκηνή ένα από τα πιο σημαντικά του έργα, ο Μισάνθρωπος (Le Misanthrope). Toν κεντρικό ήρωα Αλσέστ (Alceste) ερμηνεύει ο ίδιος, ενώ τον τύπο της φιλάρεσκης («coquette») Σελιμέν (Célimène) αποδίδει εξαιρετικά η Armande. Το έργο δεν γνωρίζει επιτυχία. Στις 6 Αυγούστου, ανεβαίνει με πολύ μεγάλη επιτυχία το έργο Γιατρός με το στανιό (Le Médecin malgré lui). Στις 2 Δεκεμβρίου, ανεβαίνει το έργο Μελικέρτη (Mélicerte). 1667: Μίλτον (Milton), Ο Χαμένος Παράδεισος (The Paradise Lost), εμβληματικό έργο του προρομαντικού ρεύματος. Ρακίνας, Ανδρομάχη (Andromaque). Στις 5 Ιανουαρίου 1667, στο παλάτι του Saint- Germain-en-Laye, ανεβαίνει το έργο Ποιμενική κωμωδία (Pastorale comique). Στις 14 Φεβρουαρίου, ανεβαίνει το έργο Ο Σικελός ή ο ζωγράφος έρως (Le Sicilien ou l’amour peintre). Πρεμιέρα στο Παρίσι στις 10 Ιουνίου. Σοβαρή ασθένεια θα κρατήσει τον Μολιέρο μακριά από τη σκηνή για δύο μήνες. Τον Μάιο ο Μολιέρος επιφέρει αλλαγές στον Ταρτούφο. Στις 5 Αυγούστου ανεβαίνει με άδεια του βασιλιά ο Ταρτούφος με τον τίτλο L’Imposteur (Ο Απατεώνας). Μεγάλη συρροή κοινού. Ακολουθούν αντιδράσεις. Στις 6 Αυγούστου επιβάλλεται απαγόρευση του έργου από τον Λαμουανιόν (Lamoignon). Λίγο αργότερα παρεμβαίνει και ο Αρχιεπίσκοπος Αρντουέν ντε Περεφίξ (Hardouin de Péréfixe). Δεύτερο διάβημα, «Υπόμνημα» (Placet) του Μολιέρου στον βασιλιά. 1668: Λαφονταίν, πρώτη συλλογή των Μύθων (Fables). Πεθαίνει ο Μινιάρ (Pierre Mignard), που φιλοτέχνησε γνωστές προσωπογραφίες του Μολιέρου. Στις 13 Ιανουαρίου 1668 ανεβαίνει με επιτυχία ο Αμφιτρύων (Amphitryon). Στις 18 Ιουλίου παίζεται στις Βερσαλλίες, ενώπιον του βασιλιά, η κωμωδία Γεώργιος Δαντίνος ή ο εν συγχύσει σύζυγος (George Dandin ou le mari confondu).

Στις 9 Σεπτεμβρίου ανεβαίνει στη σκηνή ο Φιλάργυρος (L’Avare), πεντάπρακτη κωμωδία χαρακτήρα σε πεζό λόγο. Το θέμα της είναι εμπνευσμένο από την Aulularia του Πλαύτου. Αποτυχία. Η υγεία του χειροτερεύει και μάλιστα κυκλοφορεί η φήμη ότι πέθανε. 1669: Ρακίνας, Βρεταννικός (Britannicus). Στις 5 Φεβρουαρίου 1669 δημόσια παράσταση του Ταρτούφου μετά από σχετική άδεια. Το έργο παίζεται ώς το Πάσχα. Στις 25 Φεβρουαρίου, πεθαίνει ο πατέρας του σε ηλικία 73 ετών. Στις 15 Μαρτίου, άδεια για την έκδοση του Ταρτούφου. Δημοσιεύεται με εκτεταμένο Πρόλογο του συγγραφέα. Μεταφράζεται στα αγγλικά. Στις 17 Σεπτεμβρίου & στις 20 Οκτωβρίου ο θίασος παίζει 15 κωμωδίες στο παλάτι του Σαμπόρ (Chambord). Στις 6 Οκτωβρίου, παίζεται η κωμωδία-μπαλέτο Ο κύριος Πουρσονιάκ (Monsieur de Pourceaugnac). Πρεμιέρα του έργου στο Παρίσι, στις 15 Νοεμβρίου.

1670: Κατασκευή των Βερσαλλιών. Απομάκρυνση και φυλάκιση του Φουκέ για ατασθαλίες. Μερική δημοσίευση των Στοχασμών (Pensées) του Πασκάλ. Ο Ρακίνας γράφει τη Βερενίκη. Την περίοδο 30 Ιανουαρίου-10 Φεβρουαρίου, ο Μολιέρος είναι υπεύθυνος των εορταστικών εκδηλώσεων που λαμβάνουν χώρα στο Saint-Germain-en-Laye. Στις 4 Φεβρουαρίου παίζεται το έργο Οι υπέροχοι εραστές (Les amants magnifiques). Στις 18 Φεβρουαρίου ανοίγει το Palais-Royal με τον Ταρτούφο. Στις 28 Απριλίου επιστρέφει ο περίφημος Σκαραμούς (Scaramouche). Εμφανίζεται στο Palais-Royal. Στις 14 Οκτωβρίου ανεβαίνει η κωμωδία-μπαλέτο Ο Αρχοντοχωριάτης (Le Bourgeois Gentilhomme). Το έντονο εξωτικό, ανατολίτικο χρώμα της, σύμφωνα με τη βασιλική παραγγελία, αντλείται από την επικαιρότητα της εποχής (πρόσφατη επίσκεψη τουρκικής αντιπροσωπείας). Στις 23 Νοεμβρίου η βασιλική επιχορήγηση αγγίζει τις 7.000 λιβρέες. 1671: Οι Βερσαλλίες αποτελούν τώρα πια το κέντρο της Αυλής. Μαντάμ ντε Σεβινιέ, Επιστολές. Στις 17 Ιανουαρίου 1671 στις Tuileries [το Παλάτι του Κεραμεικού στο Παρίσι] ανεβαίνει η Ψυχή (Psyché) με πολυτελή κουστούμια και σκηνικά. Την περίοδο 18 Μαρτίου με 15 Απριλίου γίνονται τροποποιήσεις στη σκηνή του Palais-Royal. Το κόστος ανέρχεται σε 1.989 λίρες, που το μοιράζονται όμως με τους Ιταλούς. Στις 24 Μαΐου ανεβαίνει η φάρσα Οι κατεργαριές του Σκαπίνου (Les fourberies de Scapin). Από τις 27 Νοεμβρίου ως τις 7 Δεκεμβρίου ο θίασος βρίσκεται στο Saint- Germain-en-Laye. Στις 2 Δεκεμβρίου ανεβαίνει Η κόμισσα του Εσκαρμπανιά (Comtesse d’Escarbagnas). 1672: Ρακίνας, Βαγιαζήτ (Bajazet). Ο καρδινάλιος ντε Ρέτζ (de Retz) αρχίζει να συντάσσει τα Απομνημονεύματά του. Στις 11 Μαρτίου ανεβαίνουν οι Σοφές Γυναίκες [Σοφολογιώτατες] (Les Femmes savantes). Γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία. Στις 13 Μαρτίου ο Λουδοβίκος παρέχει στον Λυλλύ το δικαίωμα αποκλειστικής χρήσης της νεοσύστατης όπερας. Στις 29 Μαρτίου επέρχεται οριστική ρήξη με τον Λυλλύ. (Ιούνιος-Ιούλιος): Ο Μολιέρος ζει στο προάστιο του Οτέιγ (Auteuil) [βρίσκεται σήμερα στο 16ο διαμέρισμα του Παρισιού]. Νοικιάζει ένα διαμέρισμα στην οδό Richelieu, όπου θα μείνει ώς τον θάνατό του μαζί με την Armande, με την οποία συμφιλιώνεται. Στις 15 Σεπτεμβρίου, γεννιέται το τρίτο του παιδί, ο Pierre-Jean-Baptiste-Armand, που πεθαίνει ένα μήνα αργότερα. Τον Οκτώβριο, λόγω ασθένειας του Μολιέρου, διακόπτονται οι παραστάσεις.

1673: Στην Κων/πολη, στη γαλλική πρεσβεία, δίνονται σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα παραστάσεις έργων του Μολιέρου. Παρίστανται και «επιφανείς Έλληνες» του Πέραν και του Γαλατά με τις συζύγους τους. 1673-1674: Μεγάλες όπερες του Λυλλύ. Στις 10 Φεβρουαρίου 1673 ανεβαίνει στη σκηνή το κύκνειο άσμα του Μολιέρου, Ο κατά φαντασίαν ασθενής (Le malade imaginaire). Στις 17 Φεβρουαρίου, κατά τη διάρκεια της παράστασης και ενώ προφέρει το περίφημο «Ομνύω» (Juro) του Αργκάν (Argan), ο Μολιέρος κάνει αιμόπτυση επί σκηνής, που κατορθώνει να κρύψει από το κοινό. Μεταφέρεται στο σπίτι του, στην οδό Richelieu, χωρίς να δεχτεί, παρά την επιθυμία του, την τελευταία κοινωνία. Ο εφημέριος της ενορίας του Αγίου Ευσταθίου (Saint-Eustache) αρνείται τον ενταφιασμό του στο κοιμητήριο. Διαβήματα από τους φίλους του προς τον βασιλιά που δίνει εντολή στον Αρχιεπίσκοπο να προσπαθήσει να αποφύγει το σκάνδαλο. Στις 21 Φεβρουαρίου ο Μολιέρος ενταφιάζεται νύχτα στο κοιμητήριο του Σαιν-Ζοζέφ (Saint-Joseph). Ο χώρος πολιορκείται από χιλιάδες ζητιάνους· για να τους ησυχάσει, η Armande αναγκάζεται να τους ρίξει ασημένια νομίσματα. Στις 24 Φεβρουαρίου ξαναρχίζουν οι παραστάσεις του θιάσου με τον Μισάνθρωπο. Ο θίασος του Μολιέρου μεταφέρεται στην οδόΓκενεγκώ (Guénégaud) και ενώνεται με τους ηθοποιούς του Marais. Στις 21 Οκτωβρίου 1680, κατόπιν βασιλικής διαταγής, ενώνεται ο θίασος του Marais με αυτόν του Hôtel de Bourgogne και ιδρύεται η Comédie Française.

1674: Ο Κορνέιγ μετά το έργο Σουρήνας (Suréna) εγκαταλείπει το θέατρο. Ο Boileau συνθέτει την Ποιητική Τέχνη (Art Poétique), κανονιστικό κείμενο του κλασικισμού.

ΟΡΟΙ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ (τράπεζα θεμάτων Β λυκείου)

χαλίφης: Μετά τον θάνατο του Μωάμεθ (632) ανέλαβε τη διακυβέρνηση της κοινότητας ο Χαλίφης, δηλαδή ο τοποτηρητής του Προφήτη.Ήταν συγχρόνως το θρησκευτικό πρότυπο που ακολουθούσαν οι πιστοί, αλλά και αρχηγός του κράτους, που συγκέντρωνε στο πρόσωπο του όλη την κοσμική εξουσία. Ως τοποτηρητής του Μωάμεθ, ο Χαλίφης ήταν υπεύθυνος για την εφαρμογή των εντολών του Κορανίου.

Eγίρα (Hidjira): Το έτος αποδημίας του Μωάμεθ στη Μεδίνα θεωρείται ως ηαρχή της ισλαμικής κυριαρχίας και αποτελεί αφετηρία του χρονολογικού συστήματος των Αράβων (Εγίρα).

Ιερός Πόλεμος (τζιχάντ): Ιερό βιβλίο των μουσουλμάνων είναι το Κοράνιο. Για τους μουσουλμάνους ιδιαίτερη σημασία είχε ο ιερός πόλεμος (τζιχάντ), δηλαδή η υποχρέωση των πιστών να διαδώσουν με το σπαθί τη θρησκεία τους στους "απίστους". ΤΟ ΚΟΡΑΝΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΤΑ ΤΩΝ "ΑΠΙΣΤΩΝ": "Καταπολεμήστε τους εχθρούς σας στον πόλεμο πουγίνεται για τη θρησκεία, αλλά μην επιτεθείτε ποτέπρώτοι. Ο θ ε ό ς μισεί τους επιτιθέμενους. Σκοτώστετους εχθρούς σας παντού όπου τους βρίσκετε.Διώξτε τους από το φως απ' όπου σας έδιωξαν. Οκίνδυνος να αλλάξετε θρησκεία είναι χειρότεροςαπό το φόνο. Μην τους πολεμάτε καθόλου κοντάστο τέμενος Χαράμ, εκτός αν σας προκαλέσουν. Ανσας επιτεθούν, κολυμπήστε μέσα στο αίμα τους.Αυτή είναι η ανταμοιβή που χρωστιέται στους άπιστους".

Θέματα/ Στρατιωτοτόπια: Για την αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση του κράτους επιδιώχθηκε μια εκτεταμένη διοικητική μεταρρύθμιση, η δημιουργία των θεμάτων. Τα θέματα αρχικά ήταν στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτοτόπια, δηλαδή κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβαζόταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο, Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στη Μ. Ασία περί τα μέσα του 7ου αιώνα. Αργότερα ο θεσμός αυτός, που επρόκειτο να αποτελέσει τη βάση της οργάνωσης του Μεσοβυζαντινού Κράτους, επεκτάθηκε και στη Βαλκανική Χερσόνησο.

Σκλαβηνίες: Οι μόνιμες εγκαταστάσεις των Σλάβων στη Χερσόνησο του Αίμου είναι γνωστές με τον όρο σκλαβηνίες, Στο γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας, όπως προαναφέρθηκε, οι σκλαβηνίες αποτελούσαν αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού, μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης. Στη διάρκεια του 9ου αι., οι σκλαβηνίες που βρίσκονταν στα βορειοδυτικά της Χερσονήσου του Αίμου εξελίχθηκαν στα πρώτα κρατίδια των Σέρβων και Κροατών. Η ύπαρξη και η ανάπτυξη των δύο αυτών κρατιδίων διευκόλυνε τον εκχριστιανισμό των δύο λαών επί Βασιλείου Α'. Την ίδια εποχή (9ος αι.), οι σκλαβηνίες που βρίσκονταν στα νότια της Χερσονήσου του Αίμου άρχισαν να ενσωματώνονται στην επεκτεινόμενη θεματική διοίκηση του Βυζαντινού Κράτους. Οι σκλαβηνίες ήταν αρχικά ημιαυτόνομες και πλήρωναν φόρο υποτέλειας.

ανεικονικές αντιλήψεις: Ιδεολογική βάση του κινήματος της Εικονομαχίας (δυναστεία Ισαύρων και δυναστεία Αμορίου) υπήρξαν οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών (των θεμάτων της Μικράς Ασίας), οι οποίες στηρίζονταν στο επιχείρημα ότι η απεικόνιση του θείου με ανθρώπινη μορφή δεν συμβιβάζεται με τον χαρακτήρα του Χριστιανισμού ως καθαρά πνευματικής θρησκείας. Εξάλλου, οι υπερβολές της λατρείας των εικόνων και των λειψάνων, μιας λατρείας που άγγιζε τα όρια της δεισιδαιμονίας ανάμεσα στο λαό, ιδιαίτερα στις ευρωπαϊκές επαρχίες, προκαλούσαν σοβαρές αντιδράσεις.

Βογιάροι/Πρώτο Σχίσμα των δύο εκκλησιών/filioque : Μετά την αποδοχή του βαπτίσματος από το Βούλγαρο ηγεμόνα, ο ελληνικός κλήρος προχώρησε στην οργάνωση της Βουλγαρικής Εκκλησίας σύμφωνα με τις υποδείξεις του πατριάρχη Φωτίου. Ο Βόρης συνέτριψε την αντίσταση των βουλγάρων ευγενών (βογιάρων)*, που έμεναν πιστοί στην εθνική θρησκεία, αλλά γρήγορα απογοητεύθηκε από το γεγονός ότι η διοίκηση της Εκκλησίας ανατέθηκε σο έλληνα επίσκοπο και στράφηκε εκ νέου προς τη Ρώμη. Με τη συμπαράσταση του αυτοκράτορα, ο πατριάρχης Φώτιος απέκρουσε και τη νέα επέμβαση της Ρώμης και κατηγόρησε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για θέματα λατρείας και εκκλησιαστικής τάξης, κυρίως όμως για το δόγμα ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό (filioque). Το δόγμα αυτό τελικά απορρίφθηκε από τη Σύνοδο του 867 και ο πάπας Νικόλαος αναθεματίστηκε (Πρώτο Σχίσμα). Το βουλγαρικό ζήτημα διευθετήθηκε με απόφαση της Συνόδου που συγκλήθηκε το 870 στην Κωνσταντινούπολη: η Βουλγαρία θα υπαγόταν πλέον στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης.

Μεταρρυθμίσεις του Ηρακλείου. Λογοθέτης του Γενικού/ Λογοθέτης του Δρόμου: Εκτός από τη διοικητική μεταρρύθμιση της αυτοκρατορίας, ο Ηράκλειος επέφερε και μεταβολές στη δομή της κρατικής μηχανής. Από τα μέσα του 7ου αιώνα οι κρατικές υπηρεσίες εξαρτιόνταν άμεσα από τον αυτοκράτορα. Εξάλλου, εκτός από το λογοθέτη του Γενικού, που είχε την ευθύνη των οικονομικών, εμφανίστηκε το αξίωμα του λογοθέτη του Δρόμου*, ο οποίος έγινε βαθμιαία ο πρώτος αξιωματούχος της αυτοκρατορίας, ένα είδος πρωθυπουργού. Το λογοθέσιον του Δρόμου υποδεχόταν τους ξένους αποκρισιαρίους (πρέσβεις) που έρχονταν στην πρωτεύουσα.

Νομοθεσία μακεδονικής δυναστείας 10ου αιώνα μ.Χ:Επαναγωγή/ Βασιλικά /Νεαρές: Με τα αξιόλογα νομοθετήματα της Μακεδονικής Δυναστείας επιδιώχθηκε συνειδητά η απομάκρυνση από το Δίκαιο των Εικονομάχων και η επιστροφή στο Ρωμαϊκό Δίκαιο, με προσαρμογές όμως που υπαγόρευαν τα νέα κοινωνικά και πολιτικά δεδομένα. Η αναθεώρηση του ισχύοντος δικαίου άρχισε με την έκδοση του Προχείρου Νόμου (870- 879), πρακτικού εγχειριδίου που περιλάμβανε διατάξεις Δημοσίου και Αστικού Δικαίου. Ο Πρόχειρός Νόμος αντλεί πολλά στοιχεία από την Εκλογή (νομικό έργο των Ισαύρων), παρά το γεγονός ότι ασκεί αρνητική κριτική σ'αυτήν. Σε μεγαλύτερο βαθμό επηρεάζεται από την Εκλογή η Επαναγωγή, μια συλλογή νομοθετημάτων που καθορίζουν με ακρίβεια τις αρμοδιότητες του αυτοκράτορα και του πατριάρχη, των δύο κεφαλών της οικουμένης, που συνεργάζονται στενά. Εμπνευστής της θεωρίας των δυο εξουσιών φαίνεται ότι ήταν ο Φώτιος. Oι στόχοι του "πρόχειρου νόμου": "Επειδή επιλογή έκαναν και άλλοι πριν από εμάς (οι Ίσαυροι με την Εκλογή), θα έλεγε, ίσως, κανείς ότι, επιδιώκοντας να είναι συνοπτική η παρούσα συλλογή, καταλήξαμε σε μία δεύτερη Εκλογή. Γιατί πρέπει να ξέρετε πως εκείνη δεν ήταν εκλογή, αλλά ανατροπή των καλών νομοθετημάτων, πράγμα που απέβαινε σε βάρος του κράτους και συνεπώς θα ήταν παράλογο να ισχύει ακόμα. Μάλιστα και πριν από εμάς αυτοκράτορες την είχαν απορρίψει , όχι βέβαια ολόκληρη, άλλά όπου χρειαζόταν. Ενώ η δική μας συλλογή έγινε, για να καταστήσει γνωστά τα καλά νομοθετήματα". Έργο της ίδιας εποχής ήταν επίσης τα Βασιλικά, η μεγαλύτερη νομική συλλογή της αυτοκρατορίας, η οποία στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην ιουστινιάνεια νομοθεσία και για το λόγο αυτό αντανακλά κυρίως τις συνθήκες του 6ου αιώνα. Τις ιστορικές συνθήκες των αρχών του 10ου αιώνα αντικατοπτρίζουν κυρίως οι Νεαρές, από τις οποίες φαίνεται ότι το κράτος ταυτίζεται πλέον με τον αυτοκράτορα και τη στρατιωτική και γραφειοκρατική μηχανή του, η οποία επηρεάζει άμεσα την αστική ζωή και οικονομία.

Τι ήταν οι "βασιλικοί"; : Από τα τέλη του 10ου αι., η αριστοκρατία της γης και η αριστοκρατία των αξιωμάτων συνδέονται με επιγαμίες. Η κυρίαρχη τάξη ενοποιείται. Μέσα σ' αυτή την τάξη δεσπόζουν οι Βασιλικοί, που μονοπωλούν τα κυριότερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα. Οι βασιλικοί κυριαρχούν πια κοινωνικά και οικονομικά στην Κωνσταντινούπολη και είναι ακόρεστοι για πλούτο, διότι γνωρίζουν ότι κάποια στιγμή μπορεί να χάσουν την αυτοκρατορική εύνοια.

Αλληλέγγυον: Για τα μέλη της κοινότητας του χωριού ίσχυε η αλληλέγγυος φορολογική ευθύνη ή αλληλέγγυον. Όλοι δηλαδή ήταν συλλογικά υπεύθυνοι για την καταβολή του φόρου που αναλογούσε στο χωριό τους. 'Aν κάποιος χωρικός αρρώσταινε ή εγκατέλειπε τη γη του και έφευγε, τα υπόλοιπα μέλη έπρεπε να καταβάλουν και το δικό του φόρο. Έτσι, συμφέρον των χωρικών ήταν να καλλιεργήσουν και να εκμεταλλευθούν όλα τα χωράφια, ακόμα κι αυτά που για οποιοδήποτε λόγο έμεναν εγκαταλειμμένα. Σε τέτοιες περιπτώσεις παρενέβαινε το κράτος με δύο τρόπους. Ο πρώτος ήταν δίνοντας τα κτήματα σε απλή χρησικτησία των γειτόνων, οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να τα καλλιεργήσουν και να αποδώσουν τους οφειλόμενους φόρους. Ο δεύτερος ήταν μεταβιβάζοντας επίσημα τα κτήματα (και τις φορολογικές υποχρεώσεις που αυτά συνεπάγονταν) στην απόλυτη κυριότητα νέων ιδιοκτητών-καλλιεργητών που στο εξήςθα τα εκμεταλλεύονταν . Ο φόρος των γεωργών που εγκατέλειπαν τη γη τους επιβάρυνε τους γείτονες, οι οποίοι, αδυνατώντας να πληρώσουν, τρέπονταν και αυτοί σε φυγή. Η αλληλεγγύη των μελών της κοινότητας στράφηκε τελικά εναντίον τους. Για τους λόγους αυτούς ο αγώνας κατά των δυνατών υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πλευρές της εσωτερικής πολιτικής των Μακεδόνων. Το μεγαλύτερο πλήγμα για τους δυνατούς αποτέλεσε το Αλληλέγγυον, νόμος που υποχρέωνε τους εύπορους γείτονες να καταβάλλουν τους φόρους των φτωχών αγροτών της κοινότητας.

Συγχωροχάρτια: Σε μια εποχή, κατά την οποία νέοι κοινωνικοί, οικονομικοί και πνευματικοί ορίζοντες ανοίγονταν στους Ευρωπαίους, η πλειονότητα του κλήρου, ιδίως του κατώτερου, ζούσε μέσα στην αμάθεια και η Εκκλησία εξακολουθούσε να ελέγχει τους πιστούς με τη διαρκή απειλή του κακού και να εφευρίσκει τρόπους άφεσης των αμαρτιών, μεταξύ των οποίων και τα έγγραφα άφεσης αμαρτιών, τα λεγόμενα συγχωροχάρτια.Για τον άνθρωπο του Μεσαίωνα ο φόβος της αμαρτίας ήταν διάχυτος παντού και για το λόγο αυτό αναζητούσε εναγωνίως τρόπους απαλλαγής του από αυτήν. Ως μοναδική σωτηρία της ψυχής εθεωρείτο η άφεση αμαρτιών, την οποίαν οι μεν πιστοί είχαν αναγάγει λόγω θρησκοληψίας σε σκοπό της ζωής τους, η δε Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σε μέσο αναπαραγωγής της κοσμικής εξουσίας της και πλουτισμού. Τα συγχωροχάρτια ήταν γραπτή άφεση αμαρτιών που παραχωρούσε η Εκκλησία στους πιστούς κατά το Μεσαίωνα έναντι χρηματικής προσφοράς, η πώλησή τους όμως έλαβε τη μορφή γενικευμένου φαινομένου στον 16ο αιώνα.

Προτεστάντες (διαμαρτυρόμενοι): Η αντίδραση στις αδυναμίες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας εκδηλωνόταν περισσότερο στις γερμανικές χώρες. Στον πληθυσμό προκαλούσε μεγάλη δυσαρέσκεια η οικονομική επιβάρυνση που υφίστατο από την Εκκλησία με σκοπό την ανέγερση μεγαλοπρεπών οικοδομημάτων στη Ρώμη. Στη λαϊκή αυτή δυσαρέσκεια πρέπει να προσθέσουμε και την προσπάθεια των Γερμανών ηγεμόνων να απαλλαγούν από την παπική επιρροή και την επικυριαρχία του αυτοκράτορα. Η αφορμή δόθηκε το 1515, όταν ο πάπας Λέων Γ έδωσε την άδεια για μαζική έκδοση και πώληση εγγράφων άφεσης αμαρτιών. Ο εμπορευματοποιημένος τρόπος διάθεσης τους από τον μοναχό Τέτζελ στη Γερμανίακαι η διακήρυξή του ότι μόλις ακουστεί ο ήχος από τα χρήματα που πληρώνονται για το συγχωροχάρτι, οι ψυχές μεταπηδούν από το Καθαρτήριο στον Παράδεισο", προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του γερμανού μοναχού και θεολόγου Μαρτίνου Λουθήρου. Ο Λούθηρος διαμαρτυρόμενος θυροκόλλησε, τον Οκτώβριο του 1517, σε εκκλησία της Βιτεμβέργης έναν κατάλογο από 95 θέσεις, δηλαδή επιχειρήματα που καταδίκαζαν τα συγχωροχάρτια και αμφισβητούσαν τις παπικές απόψεις και σε άλλα δογματικά ζητήματα. Ο πάπας αντέδρασε αφορίζοντας τον Λούθηρο ως αιρετικό. Ο Λούθηρος όμως έκαψε δημόσια το έγγραφο (βούλλα) του αφορισμού του (1520).

Αντιμεταρρύθμιση. Μοναστικά τάγματα. Ιερά Εξέταση, Λογοκρισία : Καθώς η Καθολική Εκκλησία έβλεπε τη θρησκευτική και την πολιτική επιρροή της να συρρικνώνονται δραματικά, αποφάσισε να αντιδράσει δυναμικά, λαμβάνοντας τα παρακάτω μέτρα: Τα μοναχικά τάγματα: Η αναδιοργάνωση των μοναχικών ταγμάτων και η ίδρυση νέων κρίθηκε ως το πλέον αποτελεσματικό μέτρο. Έργο των ταγμάτων αυτών ήταν να βοηθήσουν την πνευματική και ιδεολογική επιβολή του καθολικισμού με την άσκηση συνεχούς προπαγάνδας μέσω της ίδρυσης και διαχείρισης εκπαιδευτηρίων, νοσοκομείων και άλλων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και της έκδοσης βιβλίων. Η Ιερά Εξέταση: Παράλληλα, επιχειρήθηκε η καταστολή των μεταρρυθμιστικών ιδεών με την αναδιοργάνωση της Ιεράς Εξέτασης, ενός μεσαιωνικού θεσμού που είχε πέσει σε αχρηστία. Οι ιεροεξεταστές, προκειμένου να κάμψουν το φρόνημα των μεταρρυθμιστών ή αιρετικών, κατά την άποψη της Καθολικής Εκκλησίας, μετέρχονταν κάθε μέσο, συμπεριλαμβανομένων παντός είδους βασανιστηρίων και της καύσης πάνω στην πυρά (autodafe).Γνωστότερος και φανατικότερος ιεροεξεταστής υπήρξε ο Ιγνάτιος Λογιόλα, επικεφαλής του τάγματος των Ιησουϊτών. Η λογοκρισία: Επειδή στη διάδοση των μεταρρυθμιστικών ιδεών η συμβολή του βιβλίου ήταν αποφασιστική, η Καθολική Εκκλησία ίδρυσε στη Ρώμη ένα Συμβούλιο Λογοκρισίας, με έργο να συντάσσει κατά διαστήματα έναν κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων (Index Librorum Prohibitorum), όχι μόνο θεολογικών αλλά και φιλολογικών ή επιστημονικών, που κατά την άποψη της Εκκλησίας περιείχαν αιρετικές θέσεις.

Βασάλος/τελετή της περιβολής: Στο φεουδαρχικό σύστημα οι διάφορες κοινωνικές ομάδες συνδέθηκαν μεταξύ τους με δεσμούς εξάρτησης. Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες παραχωρούσαν σε άλλους ευνοούμενους υποτελείς τους (βασάλους) εκτάσεις γης, για τις οποίες απαιτούσαν ως αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες, ενώ ανέλαβαν την υποχρέωση να τους παρέχουν προστασία και κάθε είδους βοήθεια. Η γη που παραχωρούνταν ονομαζόταν φέουδο και από τη λέξη αυτή ολόκληρη η ευρωπαϊκή μεσαιωνική κοινωνία αποκλήθηκε φεουδαρχική και οι άρχοντές της φεουδάρχες. Η επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου άρχοντα γινόταν με τη λεγόμενη τελετή της περιβολής (homagium). Η παραμέληση των υποχρεώσεων εκ μέρους των υποτελών συνεπαγόταν την αφαίρεση του φέουδου.

Τριζωνική καλλιέργεια: Η γεωργική επανάσταση εκφράζεται με την αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων και της συγκομιδής και με τεχνολογικές καινοτομίες, όπως είναι το τροχοφόρο άροτρο και η τετράτροχη άμαξα. Η έλλειψη λιπάσματος επιβάλλει την τριζωνική καλλιέργεια. Το χωράφι χωρίζεται σε τρεις ζώνες που καλλιεργούνται εκ περιτροπής. Επιτυγχάνεται έτσι καλύτερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του αγρού και ο πληθυσμός εξασφαλίζει περισσότερη και καλύτερης ποιότητας τροφή. Οι μεταβολές συνέβαλαν στην πραγματοποίηση του αγροτικού εποικισμού και στο σχηματισμό αστικών κοινοτήτων.

Μαύρος Θάνατος/ Εκατονταετής Πόλεμος : Το μεγαλύτερο πλήγμα για την ευρωπαϊκή κοινωνία του 14ου αι. ήταν ο Μαύρος Θάνατος, επιδημία βουβωνικής πανώλης που από το 1347 ως το τέλος του αιώνα διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη και εξόντωσε περίπου τα δύο πέμπτα του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Τη δημογραφική και οικονομική φθορά που προκάλεσαν η πείνα και οι επιδημίες, συμπλήρωσε ο καταστροφικός και μακροχρόνιος Εκατονταετής Πόλεμος (1339-1453) ανάμεσα στη Γαλλία και την Αγγλία.

Homo Universalis (Καθολικός Άνθρωπος): Οι φορείς του ανθρωπισμού είναι βαθιά θρησκευόμενοι, επιζητούν όμως την αληθινή πίστη και τοποθετούν τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου. Γι αυτό η προσωπικότητά του πρέπει να είναι πολύπλευρη και να χαρακτηρίζεται από την αγάπη για δημιουργική και δραστήρια ζωή, καθώς και από την πίστη στις δυνάμεις του ανθρώπου, σωματικές και πνευματικές. Ο άνθρωπος αισθάνεται πλέον ελεύθερος και έτοιμος να αναλάβει την ευθύνη για τη διαμόρφωση του κόσμου του. Οι ανθρωπιστές οραματίζονται να διαμορφώσουν ένα νέο τύπο ανθρώπου, τον καθολικό άνθρωπο (homo univorsalis), δημιουργό του πολιτισμού του και υπεύθυνο για τη μοίρα του.

Ο Μπαλτάσαρ Καστιλιόνε για τον "καθολικό άνθρωπο": "Θέλω τον αυλικό ευγενή, πνευματώδη, ευφυή και χαριτωμένο. Εκτιμώ ότι το πραγματικό επάγγελμα του αυλικού πρέπει να είναι αυτό της ενασχόλησης με τα όπλα. Πρέπει να είναι δυνατός και φοβερός ενώπιον των εχθρών,, αλλά σε όλες τις άλλες περιπτώσεις πρέπει να είναι ανθρώπινος, μετρημένος και σοβαρός. Θέλω να γνωρίζει όχι μόνον τα λατινικά αλλά και τα ελληνικά, να γνωρίζει να γράφει σε στίχους και σε πεζό. Θα ήθελα επίσης να γνωρίζει πολλές ξένες γλώσσες. Θα έπρεπε εξίσου να γνωρίζει να κολυμπά, να αθλείται στο τρέξιμο και τη λιθοβολία.. Η μόρφωσή του θα μου φαινόταν ανεπαρκής εάν δεν είχε γνώσεις μουσικής".

Αναγέννηση: Παρόλο που ο όρος Αναγέννηση παραπέμπει συνήθως στις εικαστικές τέχνες, εντούτοις πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική κίνηση που κύριο χαρακτηριστικό της είναι η αναβίωση των αξιών της κλασικής αρχαιότητας, οι οποίες είχαν παραμεριστεί κατά το Μεσαίωνα. Το πνεύμα των ανθρώπων απελευθερώνεται τώρα (15ος-16ος αι.) από τη μονομέρεια της θρησκευτικής μεσαιωνικής σκέψης και γίνεται πιο φιλελεύθερο, δημιουργικό και ερευνητικό. Ο αναγεννησιακός άνθρωπος εμπνέεται από τον αρχαίο κόσμο, στόχος του όμως είναι το μέλλον. Οι επαναστατικές του επινοήσεις σε όλους τους τομείς της επιστήμης, της τέχνης και της λογοτεχνίας εισάγουν πανηγυρικά την Ευρώπη στην περιπέτεια του νεότερου πολιτισμού της.

Ανθρωπισμός (humanismus) : Η στροφή προς τη βαθύτερη γνώση των ελληνικών και λατινικών γραμμάτων και της αρχαιότητας γενικότερα ονομάστηκε ανθρωπισμός. Βέβαια, το φαινόμενο της αναβίωσης των κλασικών σπουδών δεν είναι καινούργιο, αφού ήδη στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια του 12ου αι. μελετήθηκαν αρχαία φιλοσοφικά κείμενα. Επίσης οι Βυζαντινοί κατά την περίοδο από το 10ο έως το 15ο αιώνα, ιδιαίτερα κατά την εποχή των Παλαιολόγων, ασχολήθηκαν συστηματικά με τη μελέτη της αρχαίας γραμματείας. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι ο αναγεννησιακός λόγιος δεν μελετά τον αρχαίο πολιτισμό μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, αλλά επιχειρεί να αντλήσει από αυτόν αξίες για τη θεμελίωση του συγχρόνου του κόσμου.

Ιππείς. Τιμαριούχοι: Η σχετική θρησκευτική ανεκτικότητα που επέδειξαν οι Τούρκοι έναντι των αγροτικών χριστιανικών πληθυσμών περιόρισε τις αντιδράσεις των τελευταίων και διευκόλυνε την ενσωμάτωση τους στην οθωμανική κοινωνία. Σημαντικότερες ήταν οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις. Το αρχικό όργανο των κατακτήσεων, το σώμα των νομάδων εθελοντών ιππέων, αντικαταστάθηκε από ιππείς-τιμαριούχους. Η παραχώρηση τιμαρίων συνέδεε άρρηκτα τους ιππείς με τον σουλτάνο και συγχρόνως ενίσχυε την επιθυμία τους για κατακτήσεις.

Γενίτσαροι: Το σώμα των ιππέων τιμαριούχων είχε ως αντίβαρο και συμπλήρωμα το σώμα των γενιτσάρων, αποτελούμενο από εθελοντές μισθοφόρους ή στρατιώτες στρατολογούμενους με τη βία από τους υποτελείς χριστιανικούς πληθυσμούς. Οι γενίτσαροι ανήκαν στην προσωπική υπηρεσία του σουλτάνου, και αποτέλεσαν ανεξάντλητη πηγή διοικητικών υπαλλήλων και στρατιωτών.

Τρίτη Ρώμη: Η πνευματική παράδοση του Βυζαντίου δεν έσβησε με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και την υποταγή της αυτοκρατορίας. Η επίδρασή της παρέμεινε αισθητή στα ευρωπαϊκά κράτη, ενώ συνετέλεσε στη διατήρηση της πνευματικής ταυτότητας των Βαλκανικών λαών, Κληρονόμος των πνευματικών παραδόσεων και των πολιτικών ιδεών του Βυζαντίου φιλοδόξησε, μετά την Άλωση, να γίνει η Ρωσία. Η Μόσχα θεωρήθηκε ως Τρίτη Ρώμη, ιδίως από τότε που ο τσάρος Ιβάν Γ', ο θεμελιωτής της ενότητας των ρωσικών χωρών, νυμφεύθηκε την ανηψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, υιοθέτησε το δικέφαλο αετό στα λάβαρά του και εισήγαγε στη Μόσχα το βυζαντινό τελετουργικό.

Ζαν Ζακ Ρουσσό και Κοινωνικό Συμβόλαιο: Τη σκέψη των διαφωτιστών απασχόλησαν και τα ζητήματα της ελευθερίας του ατόμου και της ισότητας των ανθρώπων. Ο Ρουσσό (1712-1778) στο έργο του Κοινωνικό Συμβόλαιο (1762) υπερασπίζεται την ελευθερία του ανθρώπου και δέχεται ως κυρίαρχη μόνο τη γενική βούληση, την οποία πρέπει να εκφράζει και στην οποία οφείλει να υποτάσσεται η εκάστοτε κυβέρνηση. Αυτό όμως προϋποθέτει δημοκρατικό πολίτευμα, το οποίο δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το σεβασμό των νόμων. Η πολιτική θεωρία του Ρουσσό δεν εγγυάται μόνο την ελευθερία αλλά και την ισότητα, κάτι που όμως απαιτεί μια ριζική αναμόρφωση της κοινωνίας. Η ισότητα, υποστήριξε ο Ρουσσό, υπήρχε στη φυσική κοινωνία και καταργήθηκε, όταν δημιουργήθηκε ο θεσμός της ιδιοκτησίας και της εξουσίας. Για να ξεπεραστεί η κοινωνική ανισότητα, πρέπει, κατά τον Ρουσσό, να επιστρέψουν οι άνθρωποι σε μια ενδιάμεση κοινωνία μεταξύ της φυσικής και της σύγχρονής του, χωρίς αυτό να σημαίνει επιστροφή σε πρωτόγονες συνθήκες διαβίωσης ή απόρριψη της προόδου και του θεσμού της ιδιοκτησίας.