ΣΟΦΟΚΛΗ "ΑΝΤΙΓΟΝΗ" - ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Ω αγαπημένη αδερφή μου Ισμήνη, ξέρεις ποιό τάχα απομένει απ᾽όλα τα κακά που μας κληρονόμησε ο Οιδίπους που ο Δίας να μην το ᾽στειλε στις δυο μας όσο ακόμα ζούμε; Γιατί κανένα πόνο και καμιά κατάρα, καμιά ντροπή και καμιά ατιμία δεν υπάρχει που να μην τη δοκιμάσαμε, κι εγώ κι εσύ. Και τώρα τί ᾽ναι πάλι αυτή πάλι η προσταγή, που λένε ότι διαλάλησε στη χώρα και σ᾽ όλους τους πολίτες ο καλός μας ο Κρέων; Ξέρεις κι άκουσες τίποτα; Ή δεν έχεις είδηση πάρει πως συμφορά ετοιμάζουν για τους αγαπημένους μας οι εχθροί μας;

ΙΣΜΗΝΗ Σε μένα καμιά είδηση, Αντιγόνη, μήτε καλή μήτε κακή δεν ήρθε για τους αγαπημένους μας, απ᾽ όταν σε μια μέρα χάσαμε οι δυο τούς δυο τους αδερφούς μας, που πέσανε απ᾽ το χέρι ο ένας τ'αλλουνού· κι αφότου του Άργους σκορπίστηκε και πάει τη νύχτα αυτή ο στρατός, καμιά νεώτερη είδηση δεν έχω, ούτε καν αν με περιμένει ευτυχία ή μεγαλύτερη ακόμα συμφορά.

ΑΝΤ. Ήμουνα βέβαιη! Γι'αυτό ακριβώς σ᾽έφερα εδώ έξω απ᾽ της αυλής τις πύλες: για να τ᾽ ακούσεις μόνη.

ΙΣΜ. Μα τί τρέχει; Δείχνεις πως κάτι βράζει μες στον νου σου.

ΑΝΤ. Σάμπως δεν έχει ο Κρέοντας τον ένα τον αδερφό μας με ταφή τιμήσει, ενώ άταφο καταφρονά τον άλλο; Τον Ετεοκλή, όπως λεν, και με το δίκιο, πρόσταξε να τον θάψουν, για να πάει με τιμή στους νεκρούς του Κάτω κόσμου· μα το άθλιο το κορμί του Πολυνείκη στους πολίτες διαλάλησε, κανένας στη γης να μη το κρύψει ούτε και να το κλάψει, μα αθρήνητο και άταφο να τ᾽ αφήσουν, γλυκό για τα όρνεα θησαυρό, που γύρω καρτερούν λιμασμένα για να φάνε.

Τέτοια ο καλός μας Κρέοντας για σένα και για μένα —ναι, λέω και για μένα — διαλάλησε· και θά ᾽ρθει, λένε, τώρα ξεκάθαρα εδώ να το ανακοινώσει και για όσους δεν το ᾽χουν μάθει· και δεν το παίρνει αψήφιστα, μα αν κάποιος τολμήσει κάτι τέτοιο, θάνατος απ᾽ του λαού τις πέτρες μες στην πόλη τον περιμένει —. Έτσι λοιπόν έχουν τα πράγματα. Και τώρα ήρθε η ώρα ν'αποδείξεις, αν είσ᾽ άξιο της γενιάς σου βλαστάρι, ή αν και απόγονος τέτοιων ηρώων θα τους ντροπιάσεις.

ΙΣΜΗΝΗ Αν όπως λες τα πράγματα είναι έτσι, ταλαίπωρη αδερφή μου, τί παραπάνω εγώ θα πρόσθετα, τι παραπάνω εγώ να κάνω;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Σκέψου μαζί μου αν θα ενεργήσεις κι αν θα συμπράξεις.

ΙΣΜΗΝΗ Μα να συμπράξω σε ποιο πράγμα; Πού πάει ο νους σου;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Αν το χέρι αυτό μου εδώ θα βοηθήσεις τον νεκρό μας να σηκώσουμε.

ΙΣΜΗΝΗ Τώρα στ'αλήθεια σκέφτεσαι να τονε θάψεις, ααυτόν, που η πόλη το απαγορεύει;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Ναι, τον αδερφό μου θα θάψω και τον δικό σου (ακόμα κι αν εσύ δεν θέλεις). γιατί κανένας δε θα πει για μένα πως πρόδωσα αδερφό!

ΙΣΜΗΝΗ Δυστυχισμένη, μ' όλο που το' χει ο Κρέοντας απαγορεύσει;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Κανέν' αυτός δικαίωμα δεν έχει να με χωρίσει απ' τους δικούς μου.

ΙΣΜΗΝΗ Αλίμονο, σκέψου, αδερφή μου, πόσο μισημένος και γεμάτος ντροπές μάς χάθηκε ο πατέρας μας, αφού απ' τις ανομίες του που ήρθαν στο φως, ξερίζωσε μονάχος με το ίδιο του το χέρι τα δυο του μάτια! Έπειτα εκείνη, που 'χε το διπλό τ' όνομα μάνας και γυναίκας του, με θηλειά στο λαιμό σκέψου πώς πήγε ντροπιασμένη· τέλος οι δυο αδερφοί μας σε μια μέρα σκέψου πώς σκοτωθήκανε οι δόλιοι μεταξύ τους βρίσκοντας τον θάνατο ο ένας με το δόρυ τ'αλλουνού. Και τώρα οι δυο μας έχουμε ξεμείνει, και σκέψου τι τέλος πιο κακό θα βρούμε, αν το νόμο αψηφώντας πάμε ενάντια σ' ό,τι έχει αποφασίσει η εξουσία! Και μην ξεχνάς και τ'άλλο, πρώτα, πως γεννηθήκαμε γυναίκες κι είμαστε ανίκανες να τα βάζουμε με άντρες· αυτοί που εξουσιάζουν έχουν πολύ πιο μεγάλη δύναμη από μας, κι είμαστε αναγκασμένες να τους υπακούμε και σ' αυτά και σ' άλλα, ακόμα πιο σκληρά. Εγώ λοιπόν αφού παρακαλέσω τους νεκρούς να με συμπαθήσουν, γιατί σκύβω έτσι κεφάλι στην ανάγκη, θα υπακούσω σ' αυτούς που εξουσιάζουν, Αφού το να κάνεις πράγματα πάνω από τις δυνάμεις σου, καθαρή 'ναι τρέλλα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Ούτε θα σε παρακαλούσα, μα ούτε κι αν το' θελες ακόμα θα δεχόμουν πια μ' ευχαρίστηση τη σύμπραξή σου· μείνε με τις ιδέες σου εσύ, μα εκείνον εγώ θα τονε θάψω! Γιατί γλυκός για μένα θα 'ναι, σαν θα το κάμω, ο θάνατος· μαζί του, σ' αγαπημένον πλάι αγαπημένη θα κοίτομαι, για τ' άγιο αυτό μου κρίμα· έτσι κι αλλιώς είναι ο χρόνος πιο πολύς που πρέπει στους κάτω πάρα στους εδώ ν' αρέσω, αφού με κείνους θα 'μαι αιώνια· εσύ μπορείς, αν θέλης, να περιφρονείς τα τίμια των θεών.

ΙΣΜΗΝΗ Εγώ καθόλου δεν τα περιφρονώ, μα και δε βλέπω, πώς μπορώ να πάω ενάντια σε μιαν ολόκληρη πόλη.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Λέγε εσύ προφάσεις, μα εγώ να σκάψω τάφο του ακριβού αδερφού μου πηγαίνω.

ΙΣΜΗΝΗ Ω δυστυχία, τι φόβο πόχω για σένα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Ησύχασε και μη φοβάσαι για μένα, τη δικιά σου να φροντίσης ζωή να εξασφαλίσεις.

ΙΣΜΗΝΗ Κοίτα τουλάχιστον μην πας κι αλλού και πεις το σχέδιό σου, μα κράτα το κρυφό, και 'γώ κάνω το ίδιο.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Σκασίλα μου! Δεν πα να το πεις! Περισσότερο θα σε σιχαθώ αν σωπάσεις, παρά αν το διακηρύξεις σ' όλον τον κόσμο.

ΙΣΜΗΝΗ Έχεις καρδιά θερμή για πράματα ψυχρά.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Φτάνει που ξέρω σε ποιους πρέπει να είμαι αγαπητή.

ΙΣΜΗΝΗ Αυτό αν πετύχεις! Γιατί μου φαίνονται αδύνατα αυτά τα πράγματα!

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Όταν δεν θα'χω πια δυνάμεις, τότε θα σταματήσω!

ΙΣΜΗΝΗ Μα κι εξαρχής να κυνηγά δεν πρέπει τ' αδύνατα κανείς.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Αν μιλάς έτσι, και το μίσος θα έχεις το δικό μου και μισημένη απ' τον νεκρό θα εισαι πλάι του, σαν πεθάνης, και δικαίως. Μα άσε εμένα και την αμυαλιά μου το κακό αυτό να πάθουμε· γιατί, όχι, δεν έχω τίποτα χειρότερο να πάθω από το να μην πεθάνω τιμημένα.

ΙΣΜΗΝΗ Αφού έτσι κρίνεις, πήγαινε· μα ξέρε πως πας να κάνεις πράγματα τελείως ξεμυαλισμένη, όμως βέβαια πράγματα αγάπης για τους αγαπημένους σου!

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ)

Για την αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση του κράτους επιδιώχθηκε μια εκτεταμένη διοικητική μεταρρύθμιση, η δημιουργία των θεμάτων. Τα θέματα αρχικά ήταν στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές απέκτησαν μόνιμη εγκατάσταση, θέματα ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος ασκούσε ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτόπια, δηλαδή κτήματα, από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν το άλογο και τον οπλισμό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβαζόταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο, Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στη Μ. Ασία περί τα μέσα του 7ου αιώνα. Αργότερα ο θεσμός αυτός, που επρόκειτο να αποτελέσει τη βάση της οργάνωσης του Μεσοβυζαντινού Κράτους, επεκτάθηκε και στη Βαλκανική Χερσόνησο.

Τα νέα διοικητικά μέτρα είχαν σημαντικές συνέπειες για το αμυντικό σύστημα και την κοινωνική οργάνωση του Βυζαντίου: Οι μισθοφόροι εξέλιπαν, ενώ οι νέοι στρατιώτες-αγρότες αγωνίζονταν με αυταπάρνηση, επειδή παράλληλα υπερασπίζονταν την ιδιοκτησία τους. Η μικρή και η μεσαία ιδιοκτησία ενισχύθηκαν και για άλλο λόγο: οι μεγάλοι γαιοκτήμονες αποδεκατίστηκαν στη διάρκεια των αβαροσλαβικών επιδρομών και τα χέρσα χωράφια τους καταλήφθηκαν από ελεύθερους αγρότες ακτήμονες ή μικροϊδιοκτήτες. Έτσι, η μεσοβυζαντινή κοινωνία αναδιαρθρώθηκε ριζικά. Οι ελεύθεροι αγρότες συγκροτούσαν τώρα τη δυναμικότερη τάξη της, οργανωμένοι σε εύρωστες και ομοιογενείς κοινότητες χωρίων.

Το μεσαιωνικό βυζαντινό χωριό Ανάβατος της Χίου

Ο ελληνικός χαρακτήρας της αυτοκρατορίας ενισχύθηκε, ενώ η γνώση και χρήση της λατινικής περιορίστηκε αισθητά. Οργανώθηκαν περαιτέρω οι κεντρικές διοικητικές υπηρεσίες του κράτους. Η σημαντικότερη από αυτές ήταν αρμόδια για την εφαρμογή της εξωτερικής πολιτικής. Συγχρόνως τα θέματα γενικεύτηκαν στη Μ. Ασία και επεκτάθηκαν στα Βαλκάνια. Ο στρατηγός-διοικητής κάθε θέματος με τη δύναμη που διέθετε, απέβαινε, όχι σπάνια, επικίνδυνος για την κεντρική εξουσία. Πολλές εξεγέρσεις οργανώθηκαν από στρατηγούς. Από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αι. το Βυζάντιο διέρχεται μια περίοδο κρίσης, η οποία χαρακτηρίζεται από την έντονη κοινωνική παρουσία του στρατού. Η στρατιωτικοποίηση της μεσοβυζαντινής κοινωνίας εκφράζεται με την εμφάνιση των οικογενειακών επωνύμων και την οικοδόμηση πολλών κάστρων. Τα επώνυμα προσδιορίζουν, σχεδόν αποκλειστικά, στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες, ενώ τα κτισμένα σε δυσπρόσιτες περιοχές οχυρά κάστρα αντικαθιστούν τις πόλεις που παρακμάζουν.

Ο Μυστράς, γνωστός και ως Μυζηθράς στο Χρονικόν του Μορέως, ήταν μία οχυρωμένη ελληνική πόλη και πρώην δήμος (Δήμος Μυστρά) στη Λακωνία. Ευρισκόμενος στον Ταΰγετο, κοντά στην αρχαία Σπάρτη, ο Μυστράς υπήρξε πρωτεύουσα του βυζαντινού Δεσποτάτου του Μυστρά τον 14ο και 15ο αιώνα, βιώνοντας μία περίοδο ευημερίας και πολιτιστικής άνθησης. Η περιοχή παρέμεινε κατοικημένη καθ' όλη τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, όταν εσφαλμένα θεωρήθηκε από τους δυτικούς ταξιδιώτες ότι ήταν η αρχαία Σπάρτη. Τη δεκαετία του 1830, εγκαταλείφθηκε και χτίστηκε η νέα πόλη της Σπάρτης, περίπου 8 χιλιόμετρα ανατολικά.

Στοιχείο στρατιωτικοποίησης, αλλά και ένδειξη εδραίωσης της βυζαντινής κυριαρχίας αποτελεί και η βαθμιαία επέκταση του δικτύου των θεμάτων με τη διχοτόμηση παλαιότερων μεγάλων θεμάτων (Μ. Ασία) ή τη δημιουργία νέων (Βαλκανική). Με τη δημιουργία ναυτικών θεμάτων η αυτοκρατορία κατόρθωσε να θωρακίσει τις παράλιες περιοχές, αλλού σε μικρότερο και αλλού σε μεγαλύτερο βάθος. Ιδιαίτερες δυσχέρειες αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία στις ευρωπαϊκές επαρχίες της, όπου είχαν εγκατασταθεί πολλοί σλαβικοί πληθυσμοί. Το Βυζαντινό κράτος, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, εφάρμοσε μια συγκροτημένη εποικιστική πολιτική: πολλοί Σλάβοι μεταφέρθηκαν από τις σκλαβηνίες των Βαλκανίων σε περιοχές της Μ. Ασίας και, αντίστροφα, πολλοί μικρασιατικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν κατά την περίοδο αυτή στις σκλαβηνίες της Θράκης, της Μακεδονίας και της Νότιας Ελλάδας. Από τα τέλη του 8ου αι. οι Σλάβοι άρχισαν να ενσωματώνονται στη βυζαντινή κοινωνία και σταδιακά να αφομοιώνονται.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ: Στρατιωτόπια: Είναι τα κτήματα, που παραχωρούνταν στους στρατιώτες-αγρότες, κοντά στα σύνορα της πρωτεύουσας, και από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν τον εξοπλισμό τους και το άλογό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβάζονταν απ΄ τον πατέρα στον πρωτότοκο γιό.

Σκλαβηνίες: Δημιουργήθηκαν αρχές του 7ου αιώνα, όταν Σλάβοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε εδάφη της σημερινής Ελλάδας. Ήταν δηλαδή, αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού σκορπισμένες ανάμεσα σε ντόπιους. Στη διάρκεια του 9ου αιώνα, οι σκλαβηνίες που βρίσκονταν ΒΔ της χερσονήσου του Αίμου, εξελίχθηκαν στα πρώτα κρατίδια Σέρβων και Κροατών. Η ύπαρξη και η ανάπτυξη αυτών των κρατιδίων, διευκόλυνε τον εκχριστιανισμό των δύο λαών επί Βασιλείου Α΄. Οι σκλαβηνίες που βρίσκονταν νότια της χερσονήσου του Αίμου, άρχισαν να ενσωματώνονται στη θεματική διοίκηση του Βυζαντίου. Αρχικά οι σκλαβηνίες ήταν ημιαυτόνομες και πλήρωναν φόρο υποτέλειας.

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ: Δυνατοί: Ήταν πλούσιοι, συνήθως, ανώτεροι αξιωματούχοι του κράτους ή της εκκλησίας, που χρησιμοποιούσαν την επιρροή τους για να ασκήσουν πίεση στους ανθρώπους της κατώτερης τάξης, πένητες, όπως τους χαρακτηρίζει το κείμενο της Νεαράς (8ος αιώνας).