Η ΕΞΟΔΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ, του αποφοίτου μας Στέλιου Δενδρινού

Ένα από τα πολυσήμαντα γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 ήταν η πολιορκία και η ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου. Η πολλαπλή σημασία της εντοπίζεται στη στρατηγική θέση της περιοχής, στον αντίκτυπο που είχε σε πανευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο, μα πάνω απ΄ όλα στο πνεύμα ανυποταγής και πίστης στην ελευθερία των πολιορκημένων Μεσολογγιτών και μη, που πάλεψαν με πρωτοφανή ηρωισμό και αυταπάρνηση απέναντι σε έναν δυσανάλογο αριθμητικά εχθρό με αντίτιμο την ίδια τους τη ζωή. Το Μεσολόγγι προσχώρησε στην Επανάσταση δύο μήνες μετά την κήρυξή της (Μάιος 1821). Η γεωγραφική θέση της πόλης ήταν στρατηγικής σημασίας καθώς αποτελούσε κόμβο επικοινωνίας μεταξύ Στερεάς και υπόλοιπης ηπειρωτικής Ελλάδας. Αυτόν ακριβώς το ρόλο της είχαν αντιληφθεί οι τοπικοί ηγέτες της Επανάστασης. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα ότι η πόλη διετέλεσε έδρα της διοίκησης της Δυτικής Ελλάδας που ονομάστηκε Οργανισμός της Δυτικής Χέρσου Ελλάδας. Από την άλλη πλευρά και οι Οθωμανοί Τούρκοι είχαν αξιολογήσει την περιοχή με αντίστοιχο τρόπο και επιδίωκαν την κατάληψη της πόλης προς εξυπηρέτηση των στρατιωτικών τους συμφερόντων.

Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1822)

Το 1822 η πόλη πολιορκήθηκε για πρώτη φορά από το συνασπισμένο στρατό του Κιουταχή που είχε νικήσει προηγουμένως τους Έλληνες στη Μάχη του Πέτα και του Ομέρ Βρυώνη που είχε ολοκληρώσει την υποταγή του ηρωικού Σουλίου. Δυστυχώς στις τάξεις των Τούρκων προσχωρούν και Έλληνες καπεταναίοι με τους πολεμιστές τους, όπως ο Ίσκος και ο Ράγκος, ορκισμένος εχθρός του αρχιστράτηγου της Ρούμελης Γεωργίου Καραισκάκη. Οι Τούρκοι όμως βρίσκουν τους υπερασπιστές της πόλης προετοιμασμένους. Εκτός από τους ντόπιους, στρατός 1.000 ανδρών με επικεφαλής τους Πετρόμπεη, Δεληγιάννη και Ζαΐμη φτάνει απ΄ τον Μοριά για να συνδράμει την άμυνα του Μεσολογγίου. Επίσης υδραίικα μπρίκια υπό την αρχηγία του Ανδρέα Μιαούλη «σπάνε» το θαλάσσιο αποκλεισμό της πόλης. Ο Ομέρ Βρυώνης παρ΄όλα αυτά διατάζει έφοδο ανήμερα των Χριστουγέννων του 1823, προσβλέποντας σε αιφνιδιασμό των πολιορκημένων λόγω της ημέρας. Αποτυγχάνει και στη συνέχεια εγκαταλείπει τα αρχικά του σχέδια.

Δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1825-Απρίλιος 1826)

Τρία χρόνια μετά από την ανεπιτυχή κατάληψη του Μεσολογγίου ο Κιουταχής – νικητής του Πέτα - επανέρχεται με νέο σχέδιο έπειτα από εντολή του Σουλτάνου. Με υπεράριθμη στρατιά 20.000 ανδρών ξεκινά από τα Τρίκαλα τέλη Φλεβάρη του 1825 και 15 Απρίλη του 1825 φτάνει προ των πυλών. Στους 20.000 άνδρες του Κιουταχή οι Έλληνες κάτοικοι ανέρχονται στον αριθμό των 12.000 ενώ κόσμος αρχίζει να συγκεντρώνεται από τις γύρω περιοχές. Στις 27 Μαΐου 1825 ο Μιαούλης με πλοία ανεφοδιάζει την πόλη με τρόφιμα και πυρομαχικά. Στις 21 Ιουλίου ο Κιουταχής καλεί τους πολιορκημένους σε συνθηκολόγηση οι οποίοι αρνούνται κατηγορηματικά. Ο Μιαούλης όμως με 40 πλοία τρέπει σε φυγή τον αιγυπτιακό στόλο που συμπράττει μαζί με τους Τούρκους στην προσπάθεια κατάληψης της «Ιερής Πόλης». Στις 9 Σεπτεμβρίου 1825 πραγματοποιείται έξοδος των Ελλήνων και επίθεση εναντίον των Τούρκων. Στη διάρκεια του χειμώνα ο Κιουταχής διαλύει το στρατό του και αποσύρεται προσωρινά. Στο μεταξύ ο Καραΐσκάκης κι άλλοι Ρουμελιώτες καπεταναίοι έχουν καταλάβει στρατηγικά σημεία στα νώτα του Κιουταχή και θα τον είχαν συντρίψει αν ιδιοτελή τους συμφέροντα δε στέκονταν εμπόδιο. Εν τω μεταξύ καταφθάνει «ο τρομερός» Ιμπραήμ ο «χαλαστής» του Μοριά με 10.000 Αιγυπτίους και 80 πλοία για να ολοκληρώσει αυτό που δεν κατάφερε ο «ανίκανος» Κιουταχής. Ο Αιγύπτιος ναύαρχος παίρνει τα ηνία και ο Κιουταχής περιορίζεται σε δεύτερο ρόλο. Η κατάσταση άρχισε να γίνεται πιο δύσκολη για τους πολιορκημένους. Όσο οι μήνες περνούν και η πολιορκία συνεχίζεται οι κάτοικοι αντιμετωπίζουν πρόβλημα υποσιτισμού. Στις αρχές Μαρτίου 1826 καταλαμβάνονται τα νησάκια Βασιλάδι, Ντολμάς, Αιτωλικό και Μοναστήρι. Ο ανεφοδιασμός με τρόφιμα από τον Μιαούλη από θάλασσας γίνεται αδύνατος. Οι Μεσολογγίτες πλέον λιμοκτονούν.

Ο Κασομούλης στα «Ενθυμήματά» του περιγράφει την τραγική κατάσταση που επικρατούσε: «Από τα μέσα Φεβρουαρίου (1826) άρχισαν πολλαίς φαμελιαίς να υστερούνται το ψωμί. Μία Μεσολογγίτισσα, Βαρβάρηνα ωνομάζητο, ήτις περίθαλπεν ασθενήν και τον αυτάδελφό μου Μήτρον, ετελείωσεν την θροφήν της και μυστικά μαζί με άλλαις δύο φαμελλιαίς Μεσολογγίτικες, έσφαξαν ένα γαϊδουράκι, πωλάρι και το έφαγαν». «Ο συνεργάτης του κου Μεσθενέα τυπογράφου, καθήμενος εις την οικία μας, έσφαξεν και έφαγεν μίαν γάταν και έβαλεν τον ψυχογυιόν του Στορνάρη και εσκότωσαν άλλην μίαν. Τούτος υπέμνησεν εις τους άλλους να πράξουν το ίδιον και εις ολίγας ημέρας γάτα δεν έμεινεν...». «...Εις τοιαύτην κατάστασιν ευρισκόμασθον όταν μας έφθασεν γράμμα των απεσταλμένων μας εις Ναύπλιον να βαστάξωμεν 12 ημέραις και να φάγωμεν εν ανάγκη ένας τον άλλον... Εκείνη την ημέραν ένας Κραβαρίτης έκοψεν κρέας από το μηρί ενός φονευμένου και το έφαγεν». Έχοντας φτάσει η κατάσταση στο απροχώρητο συγκεντρώνονται στην πλατεία της Αγίας Παρασκευής οι οπλαρχηγοί, ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ και άλλα σημαντικά πρόσωπα της πόλης. Αποφασίζουν την Έξοδο τη νύχτα της 10ης προς 11ης Απριλίου 1826, Κυριακή των Βαΐων. Στην πόλη βρίσκονται 9.000 άμαχοι και 3.000 πολεμιστές, κάποιοι από αυτούς άοπλοι. Αποφασίζεται στο Μεσολλόγι να παραμείνουν οι άρρωστοι και οι τραυματίες. Οι Τούρκοι αιχμάλωτοι εκτελούνται. Οι πολιορκημένοι που θα επιχειρούσαν την ηρωική έξοδο χωρίζονται σε τρεις ομάδες - μία με επικεφαλής τον Δημήτριο Μακρή, μία υπό τον Νότη Μπότσαρη και η τελευταία με αρχηγό τον Κίτσο Τζαβέλα.

Ένας, όμως, λιποτάκτης προδίδει το σχέδιο στους Τούρκους οι οποίοι γνωρίζουν πλέον το σχέδιο και είναι προετοιμασμένοι. Στις 10 Απριλίου το βράδυ οι τρεις ομάδες αρχίζουν να περνούν την τάφρο που χώριζε την πόλη από τις παραταγμένες δυνάμεις του εχθρού. Παρότι τα πυρά των Τούρκων ήταν σφοδρά η ορμή των πολιορκημένων ήταν τέτοια που καμία εχθρική δύναμη δεν κατάφερε να τους αναχαιτίσει. Ακόμα και το τρίτο σώμα που αποτελούταν από γυναικόπαιδα κατόρθωσε πρόσκαιρα να περάσει. Όμως από λάθος συντονισμό πάνω στον πανικό της στιγμής το τρίτο αυτό σώμα αποχωρίζεται από τα άλλα δύο. Οι Αιγύπτιοι του Ιμπράημ το αναγκάζουν χτυπώντας το να επιστρέψει πίσω από το χαντάκι. Οι περισσότεροι θα κατασφαχθούν και θα πέσουν νεκροί στα όρια της τάφρου ή θα υποχωρήσουν εντός της Ιερής Πόλης όπου κι εκεί η μοίρα τους δεν θα είναι καλύτερη. Τα προπορευόμενα άλλα δύο σώματα θα διασπάσουν την εχθρική γραμμή όμως σε απόσταση 3 χιλιομέτρων θα δεχτούν ανηλεές σφυροκόπημα από τους Τούρκους και συνασπισμένους με αυτούς Αλβανούς. Αν και είχαν φτάσει ενισχύσεις από τους Σουλιώτες Γεώργιο και Αθανάσιο Δράκο με 300 Αξιωματικούς και άνδρες, οι απώλειες ήταν μεγάλες (περισσότεροι από 600 άνδρες). Από τους 3.000 πολεμιστές, κατά την Έξοδο σώζονται μόνο 1.300. Τραγικότερη στάθηκε η μοίρα για όσους είχαν παραμείνει στο Μεσολόγγι. Οι Τούρκοι καταλαμβάνοντας την πόλη κατέσφαξαν χωρίς οίκτο αρρώστους και τραυματίες. Όσες γυναίκες και παιδιά πιάστηκαν ζωντανοί θα στέλνονταν στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης και της Ανατολής. Όμως το αδούλωτο πνεύμα των Μεσολογγιτών ακόμα και την ύστατη στιγμή έχει δύο φωτεινά παραδείγματα να παρουσιάσει. Των εθνομαρτύρων Καψάλη και Επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ. Ο Χρίστος Καψάλης, δημογέροντας του Μεσολλογίου αν και σε προχωρημένη ηλικία, δεν δίστασε όταν οι πολιορκητές πλησίασαν ασφυκτικά το σπίτι του, να βάλει φωτιά στην πυριτιδαποθήκη και να το τινάξει στον αέρα παίρνοντας μαζί του στο θάνατο όσους γέροντες, αρρώστους και γυναικόπαιδα προστάτευε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Η ύστατη θυσία την ύστατη στιγμή.

Κάθε χρόνο στις 10 του Απρίλη οι απόγονοί του Μεσολογγίτες τιμούν τον συντοπίτη τους μέσω της αναπαράστασης της ηρωικής πράξης του. Ο Επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ σε μίας αντίστοιχης γενναιότητας πράξη, ανατίναξε την μπαρουταποθήκη του Ανεμόμυλου παίρνοντας μαζί του δεκάδες Τούρκους. Οι κάτοικοι του Μεσολογγίου πολέμησαν με απαράμιλλο θάρρος. Πιθανολογείται ότι η πόλη δεν θα έπεφτε αν είχε τρόφιμα. Ακόμη και γυναίκες ντυμένες με αντρικά ρούχα και οπλισμένες κείτονταν ανάμεσα στους νεκρούς. Ο φρικιαστικός απολογισμός αναφέρει 5.000 Έλληνες ως τίμημα στο βωμό της θυσίας και 6.000 γυναίκες και παιδιά αιχμαλώτους στα σκλαβοπάζαρα. Από την άλλη πλευρά οι απώλειες των Τουρκοαιγυπτίων υπολογίζονται στους 5.000 στρατιώτες. Ο Κιουταχής στις 24 Απριλίου ανήγγειλε την κατάληψη της πόλης.

Η ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΚΑΙ ΑΠΗΧΗΣΗ ΤΗΣ ΗΡΩΙΚΗΣ ΕΞΟΔΟΥ Η πτώση του Μεσολογγίου συγκλόνισε τον Ελληνισμό. Οι απανταχού Έλληνες θρήνησαν για το τραγικό γεγονός. Από την άλλη όμως αναπτερώθηκε το ηθικό τους και σφυρηλατήθηκαν με το πείσμα αγωνιστικότητας και αυταπάρνησης των συμπατριωτών τους που θα τους οδηγούσε στην τελική νίκη. Οι σημαντικές απώλειες των κατακτητών απέναντι σε έναν υποδεέστερο στρατιωτικά και αριθμητικά αντίπαλο πιστοποιούσαν την σημαντικότητα της ηρωικής θυσίας. Η απήχηση της Εξόδου δεν περιορίστηκε στα ελληνικά όρια. Η Ευρώπη και ο υπόλοιπος κόσμος «ταρακουνήθηκε». Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στο κύμα φιλελληνισμού που ξεπήδησε μέσα από την Ιερή Πόλη. Συγκλονισμένοι Ευρωπαίοι άφησαν τις πατρίδες τους και έτρεξαν να συνδράμουν τους πολιορκημένους δίνοντας σε πολλές περιπτώσεις την ίδια τους τη ζωή. Άλλοι από αυτούς πήραν τα όπλα και στάθηκαν δίπλα στον υποσιτισμένο Μεσολογγίτη δίνοντάς του κουράγιο για την τελική μάχη, άλλοι μέσα από την πένα τους ή το πινέλο τους φρόντισαν να αποτυπώσουν το μεγαλείο ψυχής των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Η Έξοδος του Μεσολογγίου ενέπνευσε λόγιους, ποιητές, ζωγράφους. Ο Διονύσιος Σολωμός στον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» περιγράφει με απαράμιλλο τρόπο τον τόπο και τα συναισθήματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων... Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει, λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει. Τα μάτια η πείνα μαύρισε, στα μάτια η μάνα μνέει. Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός, παράμερα και κλαιει. Έρμο τουφέκι, σκοτεινό, τί σ’έχω ‘γω στο χέρι; Οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει. Ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης, Γιάννης Μαρκόπουλος, το 1977, μελοποίησε τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» στον ομώνυμό του δίσκο. Το παραπάνω απόσπασμα του ποιήματος ερμηνεύτηκε μοναδικά από τον Σταυραετό της Κρήτης, Νίκο Ξυλούρη.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο Λόρδο Βύρωνα που έζησε κατά την πρώτη πολιορκία στο Μεσολόγγι και άφησε εκεί την τελευταία του πνοή στις 19 Απριλίου του 1824, σε ηλικία μόλις 37 ετών. Ο Βύρων αγάπησε την Ελλάδα, ύμνησε τις ομορφιές και τον πολιτισμό της και μέσα από τα ποιήματά του δε σταμάτησε να εκφράζει το δέος και το θαυμασμό του για τη χώρα. Πολλοί πιστεύουν ότι ο λόρδος Μπάιρον αποτέλεσε θεμέλιο λίθο για τη δημιουργία φιλελληνικού κινήματος. «Τι είναι τούτες οι τιμές κι η αναγνώριση που γίνηκαν ή θα γενούν για μένα, πάρεξ ενός νεογέννητου λαού κραυγή; Κι όμως γι’ αυτές, εγώ, θ’ αποστρεφόμουν κάθε στέμμα τιποτένιο – εκτός κι αν ήταν από δάφνη – κι όμως γι’ αυτές, εγώ, θα μπορούσα να πεθάνω.»

Τέλος, ο μεγαλειώδης ζωγράφος Ντελακρουά στον πίνακά του «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» απεικονίζει με τον παραστατικότερο τρόπο τον Αγώνα προς την Ελευθερία. Λίγα χρόνια νωρίτερα είχε φροντίσει να αποτυπώσει με τα δραματικότερα χρώματα την καταστροφή της Χίου από τους Τούρκους στον ομώνυμο πίνακά του.

Ο ζωγράφος Θεόδωρος Βρυζάκης μας έχει αφήσει επίσης καταπληκτικούς πίνακες -τεκμήρια Ιστορίας - για το τι πραγματικά συνέβη στο Μεσολόγγι εκείνες τις τελευταίες δραματικές ημέρες. Ο πίνακάς του "Η Ελλάς ευγνωμονούσα" καταδεικνύει τη βαρύτητα των γεγονότων αυτών.

Στην παγκόσμια ιστορία δεν συναντάμε παράδειγμα παρόμοιας υπεράνθρωπης ψυχικής αντοχής και αυτοθυσίας. Το Μεσολόγγι δίδαξε απανταχού της γης την αγάπη προς την πατρίδα και την ελευθερία. Το ήθος των πολιορκημένων θα αποτελεί έμπνευση και εφαλτήριο εξέγερσης για όλους τους καταπιεσμένους του κόσμου.

Στέλιος Δενδρινός, Γ'Μουσικού Λυκείου Αλίμου _____________________________________________________________________ ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: ΚΑΣΟΜΟΥΛΗ: «Ενθυμήματα στρατιωτικής ιστορίας» ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ: «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ: «ΥΔΡΙΑ» ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ